Kazimierz (1261/2–1294), książę kujawski i łęczycki. był drugim z kolei synem (po Władysławie Łokietku, a przed Siemowitem) Kazimierza, księcia kujawsko-łęczyckiego, i trzeciej jego żony Eufrozyny, córki Kazimierza księcia opolskiego. Po śmierci ojca (ok. 14 XII 1267) synom Eufrozyny przypadła południowa część Kujaw, tj. ziemia brzesko-kujawska i dobrzyńska, którymi zarządzała matka aż do r. 1275, gdy rządy objął Łokietek, Eufrozyna zaś poślubiła (1275 lub nieco wcześniej) Mszczuja II księcia Pomorza Gdańskiego. K. rządził odtąd wspólnie z Łokietkiem księstwem brzesko-kujawskim, Siemowit zaś ziemią dobrzyńską. Z woli starszego przyrodniego brata Leszka Czarnego odziedziczył K. po jego śmierci (30 IX 1288) księstwo łęczyckie. W walce o tron krakowski wziął udział, popierając wspólnie z Łokietkiem, dziedzicem księstwa sieradzkiego, księcia płockiego Bolesława, kandydata opozycji rycerskiej przeciw Henrykowi IV Probusowi, kierowanej przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa. K. wraz z Bolesławem i Łokietkiem napadł pod Siewierzem na powracającego po utrwaleniu rządów w Krakowie Henryka i zadał mu i jego śląskim sprzymierzeńcom dotkliwą klęskę (26 II 1289); a gdy nie udało się zająć Krakowa, dopomógł Łokietkowi opanować Sandomierszczyznę. Kiedy Witenes, książę Litwinów (starszy brat Giedymina i jego poprzednik), najechał księstwo brzesko-kujawskie, K. i Łokietek, zaabsorbowani w Małopolsce, zwrócili się o pomoc do Krzyżaków (1291). K. dochował wierności bratu w trudnych chwilach walk Łokietka z Wacławem II czeskim. Z matką i z nim porozumiewał się w Brześciu Kujawskim (4 V 1292), pomagał mu w wyprawie na ziemię krakowską (czerwiec 1292), wraz z bratem bronił Sieradza i dostał się do niewoli króla czeskiego po zdobyciu miasta (22 XI 1928); zapewne wraz z Łokietkiem musiał uznać zwierzchnictwo Wacława (9 X 1292). Wiernemu stronnikowi Łokietka Albierzowi (?), opatowi sulejowskiemu, nadał K. (24 VI i 30 XI 1292) immunitet dla 3 wsi w swym księstwie, pozwolił je lokować na prawie średzkim i dał im 16 lat wolnizny.
Jako przeciwnik Wacława czeskiego, K. zjechał się z Łokietkiem i Przemysłem II wielkopolskim w Kaliszu (6 I 1293), gdzie, przy udziale arcbpa Jakuba Świnki i licznego rycerstwa, wspomniani trzej książęta, występujący jako «dziedzice Krakowa», związali się przymierzem mającym na celu wyparcie Czechów i objęcie rządów w Krakowie kolejno przez Przemysła II, Łokietka, a wreszcie K-a. K. zginął 10 VI 1294 na polu bitwy pod Trojanowem nad rzeką Bzurą koło Sochaczewa, w starciu ze ściganymi Litwinami, którzy pod wodzą Witenesa uchodzili, złupiwszy uprzednio (6 VI) niespodzianym napadem Łęczycę. Nie wiadomo, aby K. był żonaty. Łęczycę odziedziczył po nim Władysław Łokietek.
Balzer, Genealogia; Dworzaczek, Genealogia; – Balzer O., Królestwo Polskie, Kr. 1919–20 I 290 i n.; Baszkiewicz J., Powstanie zjednoczonego państwa polskiego, W. 1954; Karwasińska J., Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie, W. 1927; Krzyżanowski S., Regnum Poloniae, „Spraw. AU” 1913 nr 9; Mitkowski J., Początki klasztoru cystersów w Sulejowie, P. 1949 s. 279, 285, 311, 312, 368; Silnicki T., Gołąb K., Arcybiskup Jakub Świnka, W. 1956 s. 222–6, 230; Włodarski B., Polska i Czechy, Lw. 1931; – Cod. Pol., I, II; Długosz, Historia, II; Kod. Wpol., II; Mon. Pol. Hist., II.
Józef Mitkowski