Sołtysik Kazimierz (1895–1938), publicysta katolicki. Ur. 18 V w Posadzie Dolnej pod Rymanowem, był synem Szymona, kuśnierza, i Franciszki z Oberców.
S. ukończył czteroklasową szkołę ludową w Jaśle, dokąd przeniósł się jego ojciec, tam też w r. 1909 rozpoczął naukę w gimnazjum. Zaangażował się w działalność tajnej organizacji młodzieżowej «Teka», był czynny w ruchu sportowym i w pracach miejscowego koła Tow. Uniwersytetu Ludowego (TUL) im. Adama Mickiewicza. W r. 1914 wstąpił do Związku Strzeleckiego, a w r.n. do Legionów; służył najpierw na froncie jako chorąży w 2. pp, następnie pełnił funkcję kierownika legionowego magazynu intendenckiego w Wiedniu. Wg nekrologu w „Prosto z mostu” był internowany w Marmarosz Sziget. Po zwolnieniu z wojska przez pewien czas był nauczycielem prywatnym w Muszynie, potem powrócił do Jasła, gdzie współpracował przy reaktywowaniu działalności bibliotek i kół TUL oraz Tow. Szkoły Ludowej. W lutym 1918 współorganizował demonstracje przeciw pokojowi brzeskiemu, potem zaś – polskie władze powiatowe w Jaśle i przez około pół roku pracował w nich jako referent aprowizacyjny. Związał się z Polską Partią Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska (PPSD) i przeprowadził w regionie jasielskim jej kampanię w wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Na XV Kongresie PPSD w Krakowie w dn. 25–26 IV 1919 reprezentował Jasło, skrytykował na nim Komitet Wykonawczy partii za lekceważenie organizacji terenowych, dołączając do lewicowej opozycji skupionej wokół Józefa i Bolesława Drobnerów. Wziął też udział w odbytym zaraz potem zjednoczeniowym zjeździe PPSD i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). T.r. został sekretarzem Komitetu Okręgowego PPS w Jaśle i działał w tamtejszym ruchu związków zawodowych. Wg E. Myczki uczestniczył też w pracach PPS w Krakowie; prawdopodobnie był równocześnie nauczycielem w prywatnej szkole bez nauki religii Marii Ramułtowej.
Na początku l. dwudziestych S. przeszedł ciężką chorobę, powrócił do Jasła, gdzie podjął pracę w warsztacie swego ojca, odsunął od działalności politycznej i zainteresował się buddyzmem. Ok. r. 1923 przeżył nawrócenie na katolicyzm. Nadal pracował społecznie w ruchu spółdzielczym; swe doświadczenia na tym polu opisał potem i poddał analizie socjologicznej w artykule Wytwórcy i konsumenci jednej spółdzielni. Pierwszy szkic o ideokracji („Polityka” R. 8: 1937 nr 9–11). W r. 1928 wyjechał do Poznania, gdzie w r.n. zdał egzamin maturalny. Następnie studiował historię, socjologię i pedagogikę na Uniw. Pozn. i w grudniu 1933 uzyskał absolutorium bez dyplomu magisterskiego. W czasie studiów i po ich ukończeniu działał w Stow. Katolickiej Młodzieży Akademickiej «Odrodzenie» (szczególnie w sekcji zagadnień społecznych), w akademickiej Sodalicji Mariańskiej oraz w chrześcijańskich stowarzyszeniach robotniczych i młodzieżowych (m.in. w Katolickim Związku Młodzieży Męskiej). W r. 1934 zorganizował apolityczne porozumienie, które z sukcesem poparło jego kandydaturę do zarządu «Bratniej Pomocy»; z nominacji rektorskiej był przez rok komisarycznym prezesem tej organizacji. Od r. 1935 pracował S. w Polskim Inst. Socjologicznym pod kierunkiem Floriana Znanieckiego i przez dwa lata prowadził badania we wsiach wielkopolskich i małopolskich.
W drugiej poł. l. trzydziestych S. opublikował 25 artykułów na łamach czasopism poznańskich („Tęcza”, „Kultura”, „Przyjaciel Młodzieży”), warszawskich („Bunt Młodych” , „Prosto z mostu”) oraz w wileńskim „Pax” i lubelskim „Odrodzeniu”. Sformułował w nich awangardowe w tamtym czasie postulaty wobec katolickiej myśli społecznej, przeciwstawiając się konserwatyzmowi katolicyzmu polskiego. Teza S-a, że katolicyzm winien być zaangażowany w pokonywanie nabrzmiałych problemów społecznych (np. bezrobocia), była oparta na przekonaniu o konieczności wychodzenia poza sferę indywidualnego przeżycia wewnętrznego i szukania związku religii z życiem (O religijną wiedzę stosowaną, „Ruch Katol.” R. 6: 1936 nr 2). W artykule nadesłanym do „Odrodzenia” w r. 1935 pt. Istota kryzysu „Odrodzenia” i jego nowe zadania (druk. dopiero pośmiertnie: 1938 nr 6) poddał krytyce tradycjonalistyczną religijność i zarzucił „Odrodzeniu”, że sprzyja ukształtowaniu u swych uczestników «świętości prywatnej przy braku świętości społecznej». Ganił także bierność laikatu w Kościele polskim i dominację w nim kleru (m.in. w polemice z Katolicką Agencją Prasową: Kościół jest nasz, „Polityka” R. 7: 1936 nr 5). S. miał przede wszystkim silne poczucie «zła społecznego» i jego wyostrzony krytycyzm dotyczył głównie społeczeństwa, które wg niego, «w samych swych korzeniach powinno być przebudowane». Pogląd ten nazywał «radykalistyczną postawą społeczną» i odróżniał od postaw radykalnych, czyli postulujących użycie gwałtownych sposobów przebudowy (Postawa społeczna – czy postawa narodowa, ,,Pax” R. 6: 1938 nr 3–4). Odrzucając totalitaryzm, jako wspólnotę fałszywą, bo nie opartą na dobrowolności, postulował budowę demokracji moralno-społecznej tj. uznającej równość godności ludzkiej. Jego ambicją było przebudowanie myślenia zarówno środowisk demokratycznych, wrażliwych na sprawy społeczne, ale obawiających się nacjonalizmu, jak i młodych narodowców, oraz stworzenia syntezy – społecznego ruchu narodowego. Uważał więź narodową za silniejszą niż klasowa, kościelna czy państwowa, zaś naród – za grupę społeczną o największej dynamice dziejowej. Równocześnie potępiał jako amoralny endecki «ekskluzywizm», czyli połączenie miłości do swego narodu z nienawiścią do innych (Droga do bezklasowości narodu, „Prosto z mostu” R. 4: 1938 nr 21–22; W drodze – z powietrza na ziemię , „Odrodzenie” R. 4: 1938 nr 7). Uważa się S-a za prekursora teologii narodu na gruncie polskim.
W okresie poznańskim S. gromadził wokół siebie młodzież i chciał stworzyć «zakon ludzi świeckich […] nastrojonych na wysoki ton ideowy» (J. Frankowski); celem jego miało być oddziaływanie na stosunki społeczno-ekonomiczne w duchu sprawiedliwości. W środowisku katolickim S. był traktowany podejrzliwie i krytycznie, nie mógł otrzymać pracy w żadnej organizacji katolickiej i żył w wielkim ubóstwie. Zmarł nagle 19 I 1938 w Poznaniu; pochowany został tamże na starym cmentarzu Świętomarcińskim przy ul. Towarowej. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości. Redakcje czasopism, w których S. publikował, oraz przyjaciele, planowali wydać pośmiertnie tom jego prac pt. Naród w Kościele; drukowi przeszkodził wybuch drugiej wojny światowej.
Nazwisko S-a pojawiło się w wierszu Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „Polska wybuchła w roku 1937” („Prosto z mostu” 1937 nr 9), jako przeciwstawienie publicystom o «intelekcie rabinicznym» („…teraz lepsze płyną piosenki, z piór Sołtysików i Giertychów…”). Poeta poświęcił mu też wiersz „Na śmierć Kazimierza Sołtysika” (tamże, 1938 nr 9), w którym za jego zgon w nędzy winił «arcykatolicki Poznań». Jerzy Giedroyc napisał o S-u: «dziwna postać, trudna do scharakteryzowania, polski Gandhi, demonstrujący swoje antyklasowe stanowisko».
S. nie był żonaty.
Portret rys. Emilii Knausówny z ok. 1915 w Państw. Zbiorach Sztuki na Wawelu; – Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 III (S. Gajewski, bibliogr.); Słownik biograficzny znanych postaci Jasła i regionu, Oprac. Z. Świstak, Tuchów 1998; – Jagiełło M., Program kulturalny lubelskiego „Odrodzenia”, „Przegl. Powsz.” R. 102: 1985 t. 246 z. 1 s. 69–70, z. 2 s. 260–1; Król M., Style politycznego myślenia. Wokół «Buntu Młodych» i «Polityki», Paryż 1979; Koźniewski K., Historia co tydzień. Szkice o tygodnikach społeczno-kulturalnych, W. 1976; Milewska W., Zientara M., Sztuka Legionów Polskich i jej twórcy 1914–1918, Kr. 1999; Myczka E., Naród w Kościele. Ujęcie Kazimierza Sołtysika, „Ateneum Kapłańskie” R. 50: 1958 t. 57 z. 1 (297) s. 57–61; 60 lat socjologii poznańskiej, Red. A. Kwilecki, P. 1981; Turowski K., „Odrodzenie”. Historia Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej, W. 1987; – Drobner B., Bezustanna walka, W. 1965 II; Gałczyński K. I., Dzieła w pięciu tomach, W. 1979 I 384; Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, Oprac. K. Pomian, W. 1999; Myczka E., Próba syntezy (ze wspomnień o Kazimierzu Sołtysiku), „Tyg. Powsz.” R. 12: 1958 nr 12 s. 3 (fot.); Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum w Jaśle za r. szk. 1908/9, Jasło 1909; toż za r. szk. 1909/10, Jasło 1910 s.47; toż za r. szk. 1910/11, Jasło 1911 s. 48; Zjednoczenie PPS. Sprawozdanie z kongresu Polskiej Partii Socjalistycznej byłego zaboru rosyjskiego i pruskiego oraz z Kongresu Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska, Kr. 1919; – „Tyg. Powsz.” R. 38: 1980 nr 18; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1938: „Kur. Pozn.” nr 33, 39, „Pax” nr 3–4, „Polityka” nr 3 (J. Frankowski), „Prosto z mostu” nr 7.
Andrzej A. Zięba