Szczepański Kazimierz, pseud. Marchewka (1863 – przed 1930), działacz socjalistyczny.
Ur. 13 II w Poznaniu w rodzinie mieszczańskiej, był synem Korneliusza i Wilhelminy z Hoffmanów (zm. 1896), siostrzeńcem Kazimierza Hoffmana (zob.), krewnym Honoraty Leszczyńskiej (zob.), Józefa Rapackiego (zob.) i Wincentego Rapackiego (1865–1943, zob.).
Po śmierci ojca, pod koniec l. sześćdziesiątych, zamieszkał S. w Krakowie, gdzie pozostawał pod opieką wuja, Kazimierza Hoffmana. W r. 1882 przeniósł się do Warszawy i rozpoczął naukę w Szkole Handlowej Leopolda Kronenberga. Prawdopodobnie wstąpił wtedy do tajnej Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii «Proletariat» (tzw. I Proletariat). Zapewne pod wpływem procesu sądowego 29 jej działaczy zorganizował w listopadzie i grudniu 1885 w Szkole Handlowej (wraz ze Stanisławem Kassjuszem, Władysławem Studnickim, Ludwikiem Kulczyckim , Ludwikiem Toeplitzem i Wacławem Naziembłą) tajne oświatowe koło socjalistyczne, tzw. koło kronenberczyków. Po ukończeniu w r. 1887 Szkoły Handlowej podjął pracę agenta handlowego. Za pośrednictwem Juliana Marchlewskiego i Adama Dąbrowskiego włączył się we wrześniu t.r. w działalność robotniczych i rzemieślniczych kółek socjalistycznych. Był członkiem półlegalnego Tow. Oświaty Ludu Miejskiego. W styczniu 1888 pomógł Kulczyckiemu w przewiezieniu do Warszawy nielegalnych druków socjalistycznych. Po zjednoczeniu w lutym i marcu t.r. koła kronenberczyków z Warszawskim Komitetem Robotniczym kierowanym przez Marcina Kasprzaka wszedł do powołanej wtedy Polskiej Socjalno-Rewolucyjnej Partii «Proletariat» (tzw. II Proletariat). Tu przewodził grupie inteligenckiej; był zwolennikiem niepodległości Polski i sprzeciwiał się terrorystycznej taktyce propagowanej przez Kulczyckiego. Zajmował się też agitacją polityczną i działalnością oświatową wśród robotników. Mieszkając przy ul. Widok 11, w pokoju wynajmowanym od Marchlewskiego, prowadził tam kółko socjalistyczne, do którego należała m.in. Rozalia (Róża) Luksemburg. Wg Ludwika Krzywickiego był, wraz z innym działaczem II «Proletariatu», prototypem postaci Maleskiego lub Patkiewicza w „Lalce” (W. 1890) Bolesława Prusa. Pracę agenta handlowego wykorzystywał w celach partyjnych, m.in. gdy w czerwcu 1888 wyjechał do Szwajcarii, zatrzymał się w Zurychu u działacza socjalistycznego Aleksandra Dębskiego, spotkał się z rosyjskimi działaczami «Narodnej Woli» oraz namówił studenta tamtejszej politechniki Feliksa Wiśniewskiego do przemytu do Warszawy czasopisma „Walka Klas”. Sam przemycił 31 VII t.r. przez granicę austriacko-rosyjską wydrukowaną w Szwajcarii odezwę Warszawskiego Komitetu Robotniczego II «Proletariatu» pt. „Robotnicy”. Pod koniec lata założył w Warszawie Kasę Wzajemnej Pomocy, mającą wspomagać robotników w czasie strajku lub aresztu.
W nocy z 8 na 9 XI 1888 w wyniku donosu robotnika Edwarda Benzefa przeprowadzono w pokoju S-ego rewizję, znajdując nielegalne druki socjalistyczne, trzy rewolwery oraz dwa paszporty austriackie. S. rozpoznany przez zatrzymanego wcześniej Wiśniewskiego jako zleceniodawca przemytu druków socjalistycznych, został oskarżony o kolportaż nielegalnych wydawnictw i kierowanie organizacją «Proletariat». Osadzony 12 XI t.r. w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej, został 17 XII 1890 skazany na pięć lat więzienia bez zaliczenia aresztu. Od 6 I 1891 przebywał na Pawiaku, a następnie przewieziony został 15 II t.r. do więzienia Kresty w Petersburgu. Przetrzymywany w pojedynczej celi napisał List do towarzyszy sprawy, w którym m.in. dał wyraz swym poglądom niepodległościowym. Od grudnia 1892 dzielił celę z Kulczyckim. Dn. 27 IX 1893 zwrócił się z prośbą do ministra spraw wewnętrznych I. Durnowo o darowanie kary; w rezultacie 9 III 1894 został zwolniony z nakazem niezwłocznego opuszczenia Rosji.
S. wyjechał do Berlina; podjął współpracę z PPS zaboru pruskiego i został korektorem tamtejszej „Gazety Robotniczej”. Opisał petersburskie więzienie w artykule Krest („Przepisy postępowania i wskazówki dla działaczy rewolucyjnych pod caratem rosyjskim”, Londyn 1894). W grudniu 1894 spotkał się z Józefem Piłsudskim i zobowiązał do kolportażu druków Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich (ZZSP). Z pomocą wuja, Ludwika von Zaleskiego, profesora Technische Hochschule, podjął w styczniu 1895 pracę księgowego w berlińskiej fabryce maszyn. Po odmowie odbycia służby wojskowej w armii niemieckiej wyjechał 28 VI t.r. do Krakowa. W kierowanym tam przez Adama Prażmowskiego Związku Handlowym Kółek Rolniczych został zatrudniony jako księgowy. Na polecenie Centralizacji ZZSP zorganizował w styczniu 1896 jego krakowską sekcję; wybrany na jej przewodniczącego, zajmował się kolportażem druków socjalistycznych z Londynu. Wg Piłsudskiego «mało się mieszał do roboty i nie miał ani za grosz inicjatywy». Ponownie wybrany w maju 1897 na przewodniczącego krakowskiej sekcji ZZSP, bezskutecznie zabiegał w Centralizacji o wydawanie przez nią samodzielnego czasopisma. Był przeciwny likwidacji ZZSP, ale podporządkował się utworzonemu w r. 1900 w jego miejsce Wydz. Zagranicznemu PPS i odtąd przewodniczył krakowskiej sekcji PPS. W lutym 1901 zaproponował kierownictwu PPS prowadzenie rozmów w celu likwidacji secesji PPS-«Proletariatu» (tzw. III Proletariat) Kulczyckiego; oskarżony jednak został o popieranie Kulczyckiego i od 22 X 1901 do października 1902 był pozbawiony członkowstwa krakowskiej sekcji PPS. W l. 1903–5 współorganizował w Zakopanem wykłady Tow. Wyższych Kursów Wakacyjnych «Nauka Polska»; od 30 VIII 1904 zasiadał w jego komisji rewizyjnej. Prawdopodobnie w tym okresie zaprzestał działalności w PPS. Mieszkając nadal w Krakowie, kontynuował pracę w Związku Handlowym Kółek Rolniczych (od r. 1910 Syndykat Rolniczy). W Polsce niepodległej mieszkał we Lwowie, gdzie był dyrektorem Związku Kółek Rolniczych. Zmarł przed r. 1930 we Lwowie, w zapomnieniu; prawdopodobnie został pochowany w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim.
W małżeństwie z Józefiną Smosarską, pseud. Warszawianka, siostrą Natalii, zamężnej z Kulczyckim, działaczką socjalistyczną, od r. 1897 należącą do krakowskiej sekcji ZZSP, miał S. syna Kazimierza (ur. 1901), poległego w r. 1918 w walkach z Ukraińcami o Lwów.
PSB (Naziembło Wacław); – Barlicki N., Aleksander Dębski. Życie i działalność 1857–1935, W. 1937; Borejsza J. W., Powstanie II Proletariatu i początki jego działalności, „Z pola walki” R. 1: 1958 nr 2; Durko J., Sprawa Marcina Kasprzaka, „Dzieje Najnowsze” T. 1: 1947 s. 214; [Kulczycki L.] Mazowiecki M., Historia ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, Kr. 1903 s. 125–6, 129, 138, 141–2; Łaniec S., Kolejarze Królestwa Polskiego, W. 1979; Łukawski Z., Polacy w rosyjskim ruchu socjaldemokratycznym w latach 1883–1893, Kr. 1970; Miąso J., Uniwersytet dla Wszystkich, W. 1960; Michta N., Julian Marchlewski, W. 1979 s. 10; Myśliński J., Grupy polityczne Królestwa Polskiego z Zachodniej Galicji (1895–1904), W. 1967; Ořechov A. M., Socjaldemokratičeskoje dviženije v Rossii i pol’skije revolucionery, Moskva 1973 s. 45–6; Paterczyk Z., Marcin Kasprzak, W. 1977; Tych F., Związek Robotników Polskich 1889–1892, W. 1974; Tych F., Schumacher H., Julian Marchlewski, W. 1966; – Grabski S., Pamiętniki, W. 1989 I; Hulanicki C., Ze wspomnień, W. 1929 s. 25; Kelles-Krauz K., Listy, Wr. 1984 II: Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1958 II; Listy Józefa Piłsudskiego, Oprac. W. Pobóg-Malinowski, L. Wasilewski, „Niepodległość” T. 13: 1935 s. 152, T. 18: 1938; Marchlewski J., Listy do żony i córki, Oprac. B. Wróblewska, W. 1975; Pamiętnik koleżeński wychowańców b. Szkoły Handlowej L. Kronenberga, W. 1930 s. 177 (poza indeksem); [Sikorski W.] S. W., Grupa „Proletariatu” z r. 1888, „Z pola walki” 1904 s. 21 (Londyn); – „Wiek” 1896 nr 298 (nekrolog matki); „Z pola walki” 1972 nr 1, 1974 nr 2–3, 1975 nr 2–3; – AAN: sygn. 305/II–6 k. 66 (dot. żony, Józefiny), sygn. 305/II–20 k. 173, 245–7, 495, sygn. 305/II vol. V, VI, sygn. 305/II–44 k. 229, 603, sygn. 305/VII–36 pdt. 9 (listy S-ego z l. 1894–8), sygn. 305/VII–43 k. 45, 47 (Arch. PPS), sygn. 3316 k. 46, 154, 183, 213, 237, 250 (PZPR, teczka osobowa Kulczyckiego); AGAD: sygn. 1492 k. 11–14, sygn. 1493 k. 1–58, sygn. 1494 (Prokurator Warsz. Izby Sąd.); AP w W.: sygn. 12 k. 18, 22, 25, 94, 100, 191, 257, 261, 297–8, 301, 534, 541, 657, 670, 688, 720, sygn. 13 k. 523, 563, 572, 687, 693, sygn. 87 k. 5, 48, 68, 94, 148 (Warsz. Gubernialny Zarząd Żandarmerii).
Alicja Pacholczykowa