Sosnowski Kirył Władysław, pseud.: Konrad, Sęp, Paprocki, Bolesław Palecki (1910–1966), wydawca, działacz konspiracyjny. Ur. 29 VIII w Krotoszynie, był synem Wacława, przemysłowca, i Stanisławy z Weberów.

Nauki pobierał S. początkowo w Wyższej Szkole dla Dziewcząt w Krotoszynie, a następnie w l. 1920–9 w Państwowym Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. W r. 1928 był współzałożycielem wraz z Januszem Makowskim i Adamem Schmidtem miesięcznika (później dwutygodnika) młodzieży gimnazjalnej „Orlęta”, który był nieoficjalnym organem Narodowej Organizacji Gimnazjalnej (Organizacji Młodzieży Narodowej) powiązanej z Narodową Demokracją. Początki tej działalności przedstawił w artykule Start „Orląt” („Orlęta” 1937 nr 10). W l. 1929–36 studiował prawo na Wydz. Prawno-Ekonomicznym Uniw. Pozn., które zakończył magisterium na podstawie pracy Prawnopolityczne stanowisko Wysokiego Komisarza Ligi Narodów w Gdańsku. W okresie studiów działał w Bratniej Pomocy, Obozie Wielkiej Polski, Młodzieży Wszechpolskiej (sekretarz w l. 1930–2) i w Związku Młodzieży Polskiej («Zet»). W l. 1933–4 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, którą ukończył w stopniu plutonowego podchorążego rezerwy. W l. 1934–9 pracował w Księgami i Drukarni św. Wojciecha w Poznaniu, w redakcji „Przewodnika Katolickiego”, a w r. 1935 – miesięcznika kulturalnego „Tęcza” (redaktorem naczelnym był Józef Kisielewski). W r. 1939 redagował czasopismo poświęcone kulturze czytelnictwa „Albertinum”. S. przygotował do druku i w pewnej mierze był współautorem książki J. Kisielewskiego „Ziemia gromadzi prochy” (P. 1939).

W momencie wybuchu drugiej wojny światowej z powodu choroby S. nie został zmobilizowany. Pod koniec września 1939 utworzył wraz z ks. Józefem Prądzyńskim (przedwojennym działaczem Stronnictwa Narodowego ) i Witoldem Grotem konspiracyjną organizację «Ojczyzna». Działała ona początkowo w Wielkopolsce, a następnie także na Pomorzu, Śląsku i częściowo w Generalnym Gubernatorstwie, związana była ideowo z obozem narodowym, głosiła prymat etyki katolickiej w życiu publicznym i prywatnym oraz stawiała problem odbudowy niepodległości Polski ponad podziałami politycznymi. W pierwszym kierownictwie «Ojczyzny» S. – rzeczywisty przywódca zespołu i jego inspirator, objął Dział Informacji i Łączności z Zagranicą, który dokumentował politykę represyjną okupanta i opracowywał raporty o sytuacji na ziemiach zachodnich. Pierwszy raport dotarł do rządu polskiego we Francji już w listopadzie 1939. S. wysyłał je także do prymasa Augusta Hlonda i do nuncjatury papieskiej w Berlinie. W lutym 1940, wraz z W. Grotem, udał się do Warszawy, gdzie obaj zostali zaprzysiężeni przez płk. Stefana Roweckiego i przyjęci do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Otrzymali rozkaz zorganizowania ZWZ w Poznaniu. S. współtworzył pierwszy sztab ZWZ, składający się w znacznej części z członków «Ojczyzny», został w nim szefem, a następnie przekazał go przybyłemu z Warszawy ppłk. Rodolfowi Ostrihanskiemu, komendantowi Poznańskiego Okręgu ZWZ. Także zimą 1940, wraz ze Stanisławem Tabaczyńskim i Edwardem Piszczem, prowadził rozmowy z przedstawicielami SN w Warszawie, w czasie których uzgodniono zasady współpracy «Ojczyzny» z SN. W lipcu 1940 w utworzonym w Poznaniu Biurze Delegata Rządu RP na Kraj został kierownikiem Wydz. ds. Łączności z Zagranicą. Ten okres działalności opisał we wspomnieniach pt. Pierwsze lata konspiracji w Wielkopolsce 1939–1940 (Inst. Zachodni w P: sygn. II-356).

W nocy z 30 na 31 I 1941 został S. wraz z rodziną wysiedlony na teren Generalnego Gubernatorstwa do wsi Ostrzywilk pod Dęblinem, skąd przeniósł się do Warszawy. Kontynuował tam działalność w «Ojczyźnie» (ówczesny krypt. Omega). Był jednym z kierowników Wydz. Ideowo-Politycznego, w którym opracowano m.in. projekt wskazań ideowych organizacji i prowadzono działalność wydawniczą. W r. 1942 wspólnie z Edmundem Męclewskim utworzył Sekcją Zachodnią przy Dep. Informacji Delegatury Rządu, która zorganizowała sieć placówek na ziemiach okupowanych i wcielonych do Rzeszy. Kierował redakcją „Biuletynu Zachodniego – Informacje z Ziem Zachodnich” („Be-Zet”, w r. 1943 przekształcony w „Informacje z Ziem Zachodnich i Powracających”) i wydawnictwami Studium Zachodniego (którego był inicjatorem) w serii „Ziemie Powracające”. Od listopada 1942 redagował dodatek miesięczny „Rzeczypospolitej Polskiej” pt. „Zachodnie Ziemie Rzeczypospolitej” i od lipca 1943 „Zachodnia Straż Rzeczypospolitej” oraz jej numery specjalne. W lipcu 1943 powołał Agencję Informacyjną «Kraj», która wydawała stały biuletyn pod tą nazwą. W sierpniu t.r. został kierownikiem Sekcji Zachodniej w Dep. Informacji Delegatury Rządu, w listopadzie sekcję tę przekształcono w Centralę Informacyjno-Propagandową. W marcu t.r. wydał w Warszawie (przy współpracy Aleksandra Rogalskiego) pracę zbiorową pt. „Z pierwszej linii frontu” (t.r. ukazała się także w Glasgow w Anglii). Publikacja ta opisywała przebieg kampanii wrześniowej, prześladowania okupacyjne i przeżycia w obozach. S. w swej publicystyce podziemnej koncentrował się na problemie powrotu ziem zachodnich po zakończeniu wojny m.in. artykuły: Przez ziemie zachodnie ku Bałtykowi i Odrze („Ziemie Zachodnie Rzeczypospolitej” 1943 nr 11–12) i Na przekór gwałtom (tamże 1944 nr 2–3). Zafascynowany był też osobą gen. Władysława Sikorskiego, któremu poświęcił m.in. broszurę pt. Wytrwania i mocy! (W. 1943). S. używał wówczas pseud. konspiracyjnych: Konrad i Sępiński. Żarliwy katolik, organizował dla swoich współpracowników z Delegatury rekolekcje zamknięte w kaplicy ss. Urszulanek Na Przejeździe w Warszawie, które prowadził późniejszy prymas, ks. Stefan Wyszyński. Był ceniony jako prelegent na konspiracyjnych spotkaniach dyskusyjnych i brał udział w tworzeniu Tajnego Uniw. Ziem Zachodnich. Dn. 13 IV 1944 został aresztowany (jako Bronisław Palecki) przez Gestapo – w wyniku «wsypy» w Dep. Informacji Delegatury Rządu – w mieszkaniu Stanisławy Sawickiej w Warszawie i uwięziony na Pawiaku, a następnie 24 V zesłany do obozu koncentracyjnego w Stutthofie (nr obozowy 35903), gdzie przebywał do poł. marca 1945.

W maju 1945 powrócił S. do Poznania, gdzie przyczynił się do organizacji Inst. Zachodniego, w którym objął funkcje kierownika Działu Wydawniczego i redaktora naczelnego „Przeglądu Zachodniego” (15 V 1945 – 31 XII 1947). Zainicjował wówczas szereg wydawnictw, w tym serię źródłową „Documenta Occupationis” i cykl „Ziemie Staropolski” pod redakcją Zygmunta Wojciechowskiego. Wydanie tomu „Dolny Śląsk” (P. 1948) współredagowanego przez S-ego i Mieczysława Suchockiego, poprzedziła wyprawa naukowa S-ego na Dolny Śląsk, której wynikiem był, obok rozdziału o zagadnieniach demograficznych Dolnego Śląska w tymże tomie, również artykuł pt. Polska wraca na Dolny Śląsk („Przegl. Zachodni” 1947 nr 4). W r. 1948 opuścił S. Inst. Zachodni i objął kierownictwo Działu Wydawniczego poznańskiego Pallotinum, współtworzył palotyńskie czasopismo „Królowa Apostołów”. Poza pracą zawodową S. nawiązał kontakt z byłymi członkami «Ojczyzny» w Poznaniu i w Katowicach. Dn. 8 III 1949 został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa razem z Janem Jackiem Nikischem i oskarżony o udział w nielegalnej organizacji «Ojczyzna» oraz zamiar zmiany przemocą ustroju państwa polskiego. Miał także oddziaływać na społeczeństwo za pomocą tzw. małej propagandy i szerzyć psychozę wojenną i nastroje defetystyczne. Zarzucano mu także kontakty z działaczami emigracyjnymi i opozycyjnymi: Kazimierzem Kauzikiem, Wacławem Felczakiem, Mieczysławem Pszonem i Marianem Seydą i pobranie od Kauzika 90 tys. zł. z funduszów Delegatury Rządu. Po ponad rocznym śledztwie S. stanął 29 VIII 1950 (wraz z Edwardem Serwańskim i J. Nikischem) przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie i skazany został na 8 lat więzienia, przepadek mienia, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych. S. złożył skargę rewizyjną do Najwyższego Sądu Wojskowego, który jednak 5 I 1951 wyrok zatwierdził. Inaczej niż w stosunku do współoskarżonych sąd nie złagodził S-emu kary na podstawie amnestii, uznano go bowiem za działacza bardziej niebezpiecznego a przy tym powiązanego z Kościołem. Ze względu na stan zdrowia został zwolniony z więzienia w maju 1953. Wskutek rewizji nadzwyczajnej ministra sprawiedliwości został S. uniewinniony 22 V 1958 wyrokiem Izby Karnej Sądu Najwyższego, która odrzuciła oskarżenie o wrogą działalność wobec interesów państwowych i powołała się na fakt, iż w śledztwie stosowano niedozwolone metody wymuszające zeznania.

Po wyjściu z więzienia S. pracował kolejno w Poznańskim Tow. Przyjaciół Nauk (PTPN), Inst. Zachodnim i Drukarni św. Wojciecha. Prowadził wykłady z zakresu socjologii rodziny i religii w Duchownym Seminarium Zagranicznym w Poznaniu (1957–66) i w Arcybipskupim Seminarium we Wrocławiu (1964–5). W l. 1959–64 współredagował „Cahiers Pologne-Allemagne”, które wydawał w Paryżu Jerzy Zdziechowski; zamieścił tu m.in. Le problème des droits de la Pologne dans le domaine de l’organisation ecclésiastique à Danzig (tamże 1964 nr 2). Interesował się zagadnieniami socjologicznymi, a szczególnie instytucją rodziny i sytuacją dziecka pod okupacją hitlerowską. Na podstawie pracy pt. Ohne Mitleid. Dziecko w systemie hitlerowskim (W.–P. 1962) otrzymał t.r. doktorat na Uniw. Pozn. Praca ta w przekładzie pt. The Tragedy of Children under Nazi Rule (P. 1962) spotkała się z dużym zainteresowaniem za granicą. W l. sześćdziesiątych działał S. w poznańskim Klubie Inteligencji Katolickiej. Zmarł nagle 19 IX 1966 w Makowie Podhalańskim, pochowany został na cmentarzu Gorczyńskim w Poznaniu. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami w r. 1944 przez Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza Bora Komorowskiego i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1961). Wg Jerzego Lerskiego, był «człowiekiem o niezwykle dobrych manierach i wielkiej kultury wewnętrznej […]; biła zeń jakaś wielka siła moralna i całkowite oddanie pracy organizacyjnej». Opinię tę potwierdzają inni współpracownicy S-ego z czasów okupacyjnych.

Z małżeństwa zawartego w r. 1936 z Haliną Ewert-Krzemieniewską (przed wojną pisywała artykuły na temat Pomorza do „Orląt”, po wojnie pracowała w redakcji PWN w Poznaniu), pozostawił S. cztery córki: Beatę (ur. 1937), biologa, Dorotę (ur. 1939), poetkę, Marię Reginę (ur. 1941), lekarza pediatrę, i Halinę (ur. 1944), lekarza anestezjologa.

Spuściznę po S-m żona zdeponowała w PTPN, Bibliotece Kórnickiej i Bibliotece im. Raczyńskich w Poznaniu.

Bibliografia zawartości „Przeglądu Zachodniego” 1945–1955, Oprac. M. Walentynowicz, A. Wędzki, P. 1957; toż, za l. 1956–65, Oprac. L. Paszkiewicz, W. Tomaszewski, P. 1967; Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej 1939–1945, P. 1998 (H. Sosnowska); Wpol. Słown. Biogr.; – Dunin-Wąsowicz K., Obóz koncentracyjny Stutthof, Gd. 1970; Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, W. 1997; Grabowski W., Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj 1940–1945, W. 1995 (fot. nr 85); Jaroszewski Z. J., Jan Jacek Nikisch w moich wspomnieniach, „Kron. M. Poznania” 1997 nr 3 s. 297–9, 300–1; Kaczmarek Z., Obóz Wielkiej Polski w Poznańskiem w latach 1926–1932, „Dzieje Najnowsze” R. 6: 1974 nr 3; tenże, Z historii endeckiej prasy politycznej Poznania (1922–1939), „Roczn. Hist. Czasopiśmiennictwa Pol.” T. 15: 1976 z. 1; Korczak J., Konspiratorzy i zdrada, P. 2000 (fot.); Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, W. 1982; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939–1945, W. 1987; Nikisch J. J., Organizacja «Ojczyzna» w latach 1939–1945, „Więź” 1985 nr 10–12; Serwański E., Wielkopolska w cieniu swastyki, W. 1970; tenże, Z dziejów wielkopolskiej konspiracji 1939–1945, P. 1999; Terej J. J., Na rozstajach dróg. Ze studiów nad obliczem i modelem Armii Krajowej, Wr. 1980; tenże, Rzeczywistość i polityka, W. 1979; Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1972 s. 558; – Kostrzewski J., Z mego życia. Pamiętnik, Wr. 1970; Lerski J., Emisariusz „Jur”, W. 1989; Rogalski A., W kręgu przyjaźni, W. 1983; Roskosz S., „Franek”. Z pierwszej linii frontu, „Tyg. Powsz.” 1966 nr 14–15; Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu […] (1919–1929), P. 1930 s. 69; Subera I., Na fali wspomnień, w: Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej, W. 1984; Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty. Zambrów 1933–1934, W. [1934] s. 96; Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania, P. 1985; tenże, Wspominam Poznań, P. 1986; – „Katolik” 1985 nr 2; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Przegl. Zachodni” 1966 nr 6 (M. Suchocki), „Kron. M. Poznania” 1967 nr 3 (fot.), „Słowo Powsz.” 1966 nr 236 (W. Wnuk), „Tyg. Powsz.” 1966 nr 40, 50 (A. Targ), „Za i Przeciw” 1966 nr 42; – AP w P.: Kartoteka ewidencji ludności; Arch. Uniw. Pozn.: Akta osobowe S-ego; B. Gł. Uniw. Pozn., Dział Rękopisów: sygn. 3393 (PTPN, spuścizna S-ego), sygn. 830 (życiorys), sygn. 1704–1718; B. Jag.: rkp. Przyb. 280/76 (koresp. S-ego z S. Pigoniem); B. Kórn.: sygn. 11289–11386 (spuścizna S-ego); B. Raczyńskich, Dział Rękopisów: sygn. 2556 (papiery rodzinne S-ego); – Informacje żony S-ego, Haliny z P. i Tadeusza Rady z Krotoszyna.

Zygmunt Kaczmarek