Pac Konstanty Władysław h. Gozdawa (zm. 1686), chorąży nadworny litewski, pułkownik wojska litewskiego. Był wnukiem Jana, woj. mińskiego (zob.), synem Aleksandra i Zofii z książąt Hołowczyńskich, córki Konstantego, kaszt. mścisławskiego. Od najmłodszych lat służył w wojsku, choć jako samodzielny dowódca własnych chorągwi wystąpił dopiero podczas wojny szwedzkiej. W latach pięćdziesiątych związany był z Januszem Kiszką, hetmanem w. lit., i być może zaczynał służbę wojskową w jego chorągwiach, bądź też zaciągnął się do chorągwi husarskiej Krzysztofa Paca, chorążego lit., i dopiero pod koniec 1657 r. objął dowództwo kozackiej chorągwi po Krzysztofie Eperiaszym, podstolim kowieńskim. Dn. 7 III 1658 mianowano go chorążym nadwornym litewskim. Na sejmie 1658 r. został z koła poselskiego wyznaczony na komisarza do zapłaty wojska litewskiego (w konstytucji sejmowej mylnie Mikołaj). Na tymże sejmie został wyznaczony, wraz z Jerzym Niewiarowskim, referendarzem duchownym lit., na rewizora włości krakopolskiej w ekonomii olickiej. Dn. 9 XI 1659 został porucznikiem chorągwi husarskiej kanclerza lit. Krzysztofa Paca. Walczył w kampanii kurlandzkiej w r. 1659/60, działając w ramach lewego skrzydła wojska litewskiego, tzw. dywizji Wincentego Gosiewskiego (żmudzkiej). Po nieudanym oblężeniu Bowska brał udział w kampanii moskiewskiej. W okresie tym uczestniczył w oblężeniu Wilna i w bitwach nad rzeką Basią (październik 1660) i pod Kuszlikami (1661). Dowodził wtedy chorągwiami: husarską, kozacką i trzecią chorągwią szwadronu dragońskiego Krzysztofa Paca.
Wraz z innymi członkami rodziny P. został zjednany już w maju 1660 przez Krzysztofa Paca dla partii francuskiej i projektu elekcji «vivente rege». Odgrywał znaczną rolę podczas konfederacji wojskowej na Litwie w l. 1661–3. Wraz z Michałem Kazimierzem Pacem i Bonifacym Teofilem Pacem przyczynił się do likwidacji związku chorągwi lewego skrzydła wojska litewskiego. Następnie uczestniczył w kampanii 1664 r. wykonując samodzielne zadania. Z początkiem czerwca 1664 r. w czasie ofensywy Michała Kazimierza Paca przeciw I. Chowańskiemu bronił obozu pod Szkłowem przed spodziewanym atakiem kniazia J. Czerkaskiego. Dn. 29 IX 1664 została wniesiona za P-em instancja od wojska litewskiego do króla Jana Kazimierza, przedłożona na sejmiku słonimskim, by podległe mu dożywotnio dobra: Czernicę i Kreszuty w woj. połockim, otrzymał za zasługi wojenne we władanie wieczyste. Na sejm 1664 r. został obrany na posła wojskowego. W okresie wojny domowej wziął udział w walkach przeciw Jerzemu Lubomirskiemu, będąc zagorzałym stronnikiem dworu królewskiego. Walczył pod Częstochową (4 IX 1665) jako dowódca lewego skrzydła wojska litewskiego w Koronie i dostał się do niewoli rokoszan. Zmuszono go wraz z innymi jeńcami do złożenia przysięgi, że nie podniesie więcej broni przeciw szlachcie koronnej. Zwolniony, powrócił natychmiast na Litwę. Za zasługi w walkach z rokoszanami otrzymał t. r. (po śmierci Jana Mierzeńskiego) starostwo wasilkowskie w woj. trockim. Po bitwie pod Mątwami i zawarciu ugody z Lubomirskim P. odprowadził u schyłku 1666 r. interwencyjną dywizję litewską na Litwę. Był na sejmie we wrześniu 1668 i podpisał akt abdykacji Jana Kazimierza. W r. 1669 podpisał elekcję Michała Korybuta z woj. połockim. W r. 1671 brał udział w komisji wojskowej w Wilnie, za co otrzymał 500 zł nagrody. Dn. 27 XI t. r. Mirscy wyrobili na niego w Trybunale Wileńskim banicję za najazd wraz z Aleksandrem Józefowiczem Hlebickim na folwark Zaolchowie w woj. mińskim; w dowód łaski królewskiej otrzymał 12-tygodniową «sublewację». W r. 1673 brał udział w wojnie tureckiej. W r. n. znajdował się na sejmie elekcyjnym, na którym podpisał «jurament» i elekcję nowo obranego króla Jana III oraz sufragia razem z woj. połockim. P. miał nadzieję na urząd chorążego litewskiego, ale w r. 1675 ubiegł go Bogusław Słuszka. W r. 1678 został P. marszałkiem Trybunału Litewskiego.
P. był jednym ze spadkobierców kniaziów Hołowczyńskich i głównym spadkobiercą stryja Jana Kazimierza (zob). W wyniku układów i zakupów otrzymał majątki: Kniażyce, Seńków i Rafałów w pow. orszańskim. Ponadto był właścicielem dóbr dziedzicznych: Czartoryska na Wołyniu i Berezyny w woj. mińskim. Równocześnie zarządzał majątkami: Daniewo, Domrzeryce, Szytowo, Usacz, Wilejki, Wietrzyn i in. w woj. mińskim. Pod koniec swojego życia fundował dwa kościoły: w r. 1681 w Kniażycach p. wezw. Św. Mikołaja dla dominikanów, do których miał wstąpić jego syn Aleksander, w r. 1682 w Berezynie dla bernardynów. P. zmarł w 2 poł. 1686 r. (gdyż już w styczniu chorążym nadwornym litewskim został Jan Kazimierz Pac, star. uświacki) i został pochowany w kościele Bernardynów w Berezynie.
P. był żonaty z Aleksandrą, córką Jana Lisowskiego, podwojewodziego połockiego. Pozostawił trzech synów: Michała Kazimierza, kaszt. połockiego (zob.), Aleksandra, późniejszego dominikanina, Mikołaja Andrzeja (zm. ok. 1710), star. kowieńskiego, wareckiego, wilkijskiego i wilejskiego; czwarty zmarł w młodym wieku, ponieważ jest znany jedynie z umowy ojca z pedagogiem Zachariaszem Koneckim (z 24 X 1662), dotyczącej warunków opieki nad nim podczas nauki w Kolegium Wileńskim.
Słown. Geogr., IV 196; Kojałowicz, Compendium, s. 58; Niesiecki, VII; Uruski; Żychliński, V 209, VIII 171; Wolff J., Senatorowie W. Ks. Lit., s. 206; – Codello A., Konfederacja wojskowa na Litwie w l. 1659–1663, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 VI z. 1 s. 28–30; Kotłubaj E., Galeria nieświeżska portretów radziwiłłowskich, Wil. 1857 s. 201–3; Leczyk M., Wojskowy przebieg rokoszu Jerzego Lubomirskiego, „Biul. Wojsk. Akad. Polit.” S. Hist. I, (W.) 1958 z. 2 s. 17; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XV 46–9, XXXIV 516; Chrapowicki J. A., Diariusz, Wyd. T. Wasilewski, W. 1978; Istorico-Juridičeskie Materiały, Witebsk 1894–1900 XXV 378/379, XXVI 476, XXVIII 16; Łoś, Pamiętniki…, Wyd. Żegota Pauli, Kr. 1858 s. 84; Medeksza, Księga pamiętnicza, s. 253–5; [Obuchowicz K. F.], Diariusz…, Wyd. M. Baliński, Wil. 1859 s. 129; Opisanie powiatu borysowskiego, Wyd. E. Tyszkiewicz, Wil. 1847 s. 160–3; [Poczobut Odlanicki J. W.], Pamiętnik, Wyd. J. I. Kraszewski, W. 1877 s. 41, 133, 180–4; Vol. leg., IV 1023, V 281, 303; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. II teka 12 nr 1578, Dz. II ks. 20 s. 580, 789, Dz. V teka 250 nr 11206, 11207, Arch. Tyzenhauzów, G–749, G–821; B. PAN w Kr.: rkp. 360, 566–571 (nr 219); IH Uniw. Warsz.: Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie wobec rokoszu J. Lubomirskiego (mszp.).
Mirosław Nagielski