Szembek Krzysztof Hilary h. własnego (1723–1797), biskup płocki, prezes Komisji Kruszcowej.
Ur. 13 (lub 14) I w Białej, w dobrach Czarnkowszczyzna (pow. wałecki) i tam 23 I ochrzczony, był wnukiem Franciszka Aleksandra (zob.), synem Antoniego (ok. 1695 – 1775), chorążego sandomierskiego (1736), kaszt. nakielskiego (1737), a od r. 1744 księdza w zakonie bernardynów (braci mniejszych obserwantów), i Franciszki z Iwańskich h. Jastrzębiec (zm. 1 II 1741), córki Adama i Heleny z Gembickich. Siostrami S-a były: Helena, zamężna za Józefem Duninem Karwickim (zob.), Krystyna Katarzyna (żyła jeszcze w r. 1783), żona (od r. 1742) Zygmunta Turny, stolnika poznańskiego, i Antonina Marianna, w zakonie Maria Rozalia (1724–1794), od r. 1740 u sakramentek w Warszawie, oraz Ludwika (zm. 1766), 1.v. Grzybowska, następnie żona wojskiego krakowskiego Jana Ślaskiego. Brat S-a, Adam, wracając w r. 1745 z Włoch, podczas przeprawy przez Alpy w okolicach Pontebby «w głębią tych opoczystych parowów z końmi, powozem wpadł i zabił się» (B. Pstrokoński).
S. od młodości nosił strój duchowny; po ukończeniu kolegiów jezuickich w Wałczu, Poznaniu i Gdańsku wstąpił w r. 1740 do Seminarium Duchownego Księży Misjonarzy w Warszawie, gdzie kształcił się przez trzy lata. Jeszcze jako kleryk otrzymał t.r. kanonię katedralną krakowską fundi Szczytniki oraz dziekanię kruszwicką (prowizja 21 VIII, instalowany 7 II 1741), po zrzeczeniu się na jego rzecz dalszego krewnego Józefa Piotra Eustachego Szembeka (zob.), wówczas bp. chełmskiego. W r. 1742 dostał S. kanonię gnieźnieńską fundi Kłecko (instalował się na nią 17 I r.n.), a w r. 1745 zamienił ją na kanonię fundi Woźniki. W r. 1744 zapisał się na Uniw. Krak. i już 10 IV t.r. uzyskał doktorat obojga praw, po czym jego krewny, prymas Krzysztof Antoni Szembek (zob.) skierował go do Akad. Szlacheckiej (Academia Nobilium Ecclesiasticorum) w Rzymie. Po studiach rzymskich odbył S. podróż po Europie, a następnie wrócił do kraju i przez pewien czas przebywał na dworze prymasa. Dn. 24 III 1748 przyjął święcenia kapłańskie i 26 III t.r. odprawił w obecności prymasa prymicje w Łowiczu. Po jego śmierci przeniósł się do Krakowa na dwór bp. Andrzeja Stanisława Załuskiego. Z ramienia kapit. krakowskiej był deputatem do Tryb. Kor. w r. 1749, gdy Trybunał został zerwany, oraz w l. 1753/4, a także wysłannikiem Trybunału do prymasa Adama Komorowskiego (24 XII 1753). W maju 1755 przewodniczył sądom księstwa siewierskiego. Podczas wojny siedmioletniej (1756–63) przebywający wówczas w Warszawie król August III mianował S-a kanclerzem swych synów, Albrechta i Klemensa. S. zasiadał w r. 1757 w konsystorzu krakowskim jako sędzia delegowany, a w r. 1759 był kolektorem hiberny; cieszył się protekcją bp. krakowskiego Kajetana Sołtyka i w l. 1759–61 należał do jego dworu. Na mocy prowizji papieskiej z 22 IX 1760 został archidiakonem warszawskim. Delegowany przez kapit. krakowską, asystował bp. Sołtykowi na sejmie 1760 r. Należał do wąskiego grona królewskich doradców, które podjęło decyzję o zwołaniu sejmu nadzwycz. w r. 1761 i opracował uwagi na temat planowanej redukcji monety; był zwolennikiem stopniowego jej wprowadzania. T.r. działał jako sędzia prosynodalny konsystorza krakowskiego. Dn. 14 IV 1762 został za zgodą Augusta III koadiutorem proboszcza katedry płockiej ks. Stanisława Miaskowskiego.
W czasie bezkrólewia po śmierci Augusta III przygotował S. z polecenia prymasa Władysława Łubieńskiego materiały o tzw. sumach neapolitańskich (zapewne to jego opracowanie pt. Wiadomości o tak zwanych sumach neapolitańskich, przechowywane było w arch. rodzinnym) dla ks. Macieja Łubieńskiego, wysłanego w poselstwie m.in. do Neapolu. Dn. 7 IX 1764 był S. obecny przy podpisaniu dyplomu elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego, a 13 IX t.r. w warszawskiej kolegiacie św. Jana podczas przysięgi króla na pakta konwenta. Na sejmie koronacyjnym był 4 XII świadkiem potwierdzenia praw przez Stanisława Augusta; wystąpił z tytułem proboszcza płockiego, a więc objął już wówczas po Miaskowskim prepozyturę katedralną płocką, przynoszącą 30 tys. złp. rocznego dochodu, przybierając też przyjęty niedawno przez proboszczów płockich tytuł księcia sieluńskiego. Od nowego króla otrzymał prezentę na kantorię gnieźnieńską, na którą instalował się 3 IV 1765. Jako delegat kapit. gnieźnieńskiej sprawował funkcję prezydenta tryb. wpol. w r. 1765, reasumowanego 11 II t.r. w Piotrkowie. Znanemu już wówczas z zainteresowań przyrodniczych S-owi, uczniowie poznańskiego Collegium Nobilium (był wśród nich siostrzeniec S-a, Szczepan Turno) zadedykowali opis swoich doświadczeń z zakresu elektrostatyki pt. „O dziwnych bursztynowania skutkach” (P. 1766). Dn. 4 XI 1766 zamienił S. w kapit. krakowskiej prebendę szczytnicką na wawrzeńczycką. Na życzenie Stanisława Augusta (nominacja z 3 XII t.r.) został przybrany na koadiutora przez bp. chełmińskiego Andrzeja Bajera i wkrótce zrezygnował z kantorii gnieźnieńskiej; prekonizowany 1 VII 1767 z tytułem bp. uranopolitańskiego, otrzymał sakrę biskupią 29 IX t.r. w Kobyłce koło Warszawy z rąk bp. kijowskiego Józefa Załuskiego. Z tej okazji Adam Naruszewicz wydał panegiryk ,,Elegia nomine provinciae masovitiae Soc. Jesu…” [b.m.r.w.]. Z ramienia sejmu 1767/8 r. wszedł S. do komisji do rozsądzenia sporu o Rokitno w woj. kijowskim. W testamencie sporządzonym w r. 1769, po wywiezieniu do Rosji, bp Załuski powierzył S-owi opiekę nad swoim majątkiem oraz wykonanie ostatniej woli. Wg marsz. w. kor. Stanisława Lubomirskiego na naradzie u króla 14 VI t.r. proponowano S-ego na jednego z posłów do konfederatów barskich, w przypadku zbliżenia się ich do Warszawy. W r. 1770 został S. odznaczony Orderem św. Stanisława.
Jako jeden z egzekutorów zmarłego 9 VIII 1773 bp. płockiego Hieronima Szeptyckiego uczestniczył S. w podziale schedy między jego siedmiu bratanków. Był obecny 21 X t.r. podczas przysięgi biskupiej Michała Poniatowskiego w warszawskiej nuncjaturze. Dn. 6 XI uzyskał konsens królewski na przybranie dalszego krewnego, ks. Onufrego Kajetana Szembeka (zob.) na koadiutora archidiakonatu warszawskiego, a 10 XI na przybranie kanonika płockiego Marcina Szeptyckiego na koadiutora probostwa płockiego. W r. 1774 zrezygnował S. z koadiutorii biskupstwa chełmińskiego i przeniósł się do Krakowa. Brał udział w uroczystościach z okazji rocznicy beatyfikacji św. Jana Kantego, obchodzonej w r. 1775 na Uniw. Krak. Za konsensem królewskim z 4 III t.r. został przez bp. płockiego M. Poniatowskiego przybrany na koadiutora z prawem następstwa (prekonizacja 29 V). Z ramienia sejmu rozbiorowego (1773–5) wszedł w skład dwóch komisji ds. majątkowych. Wg „Pamiętników” Stanisława Wodzickiego podczas obchodów roku jubileuszowego w Krakowie w r. 1776 wyręczał chorego bp. Sołtyka. Z okazji rocznicy elekcji Stanisława Augusta odprawił 7 IX t.r. uroczystą mszę w warszawskiej kolegiacie św. Jana, a 6 XI «biskupim obrządkiem» mszę dla kawalerów Orderu św. Stanisława w tamtejszym kościele p. wezw. Świętego Krzyża.
Gdy na sejmie 1776 r. rozpatrywano sprawę szlachty sieluńskiej, skarżącej się na ucisk ze strony proboszczów płockich i domagającej się zrównania jej praw ze szlachtą kor., S. zaopatrzony w dokumenty źródłowe osobiście pilnował w sejmie interesów probostwa. Powołany przez ten sejm do ułożenia zbioru praw Andrzej Zamoyski zaprosił do współpracy m.in. podkanclerzego lit. Joachima Chreptowicza i S-a. Miał S. znaczący udział w redagowaniu projektów początkowych oraz w krytycznej ocenie całości, m.in. postulował wolność zawierania małżeństw przez chłopów, ale uważał, że ustawowe przeznaczanie niektórych chłopskich synów do rzemiosła prowadzi do wzrostu włóczęgostwa. Dn. 17 II 1777 przedstawił memoriał Na artykuł praw o Żydach, ich kahałach i handlach (B. Czart., rkp. 916, „Arch. Wybickiego”, I), proponując zakazanie Żydom dzierżawienia arend i karczem oraz zatrudniania przez nich czeladzi chrześcijańskiej, a także sprzeciwiając się planom ich osadnictwa na roli. W zakresie prawa karnego wprowadził wątki humanitarne, m.in. postulował uwolnienie rodzin skazańców od odpowiedzialności oraz domniemanie niewinności oskarżonego. Dyskusyjna była natomiast rola S-a w sprawie stosunków Rzpltej ze Stolicą Apostolską; wg niektórych badaczy (za Józefem Wybickim), sprzyjał on po cichu ograniczeniu wpływów Rzymu i wzmocnieniu roli państwa, jednak wg innych pozorował tylko zgodną współpracę z reformatorami, a w rzeczywistości pilnował interesów Kościoła. Swe krytyczne uwagi rozpowszechniał przed sejmem 1780 r. i w rezultacie przyczynił się pośrednio do obalenia całego tzw. Kodeksu Zamoyskiego.
Z polecenia ordynariusza przeprowadził S. w r. 1777 szczegółową wizytację katedry i kapit. płockiej, kolegiaty i kapit. pułtuskiej, kolegiaty i kapit. św. Bartłomieja w Płocku oraz innych kościołów w tych miastach, ponadto szkół wojewódzkich w Pułtusku. Na prośbę ks. Hugona Kołłątaja bp M. Poniatowski skierował S-a do przewodzenia pracom komisji, przygotowującej reorganizację Wydz. Teologicznego Uniw. Krak. S. popierał zaproponowaną redukcję liczby katedr teologicznych i zaaprobował projekt nauczania opracowany w r. 1778 przez ks. Józefa Bogucickiego. Przeprowadzoną w r. 1780 reformę Wydz. Teologicznego przygotował w rzeczywistości Kołłątaj. Dla przyszłego obserwatorium astronomicznego Uniw. Krak. przekazał S. w tym czasie kilka przyrządów sprowadzonych z Wielkiej Brytanii. Zapewne w r. 1780 (lub wcześniej) został jałmużnikiem Orderu św. Stanisława.
W Warszawie był S. gościem obiadów czwartkowych; jego portret pędzla Louis’a Marteau umieszczony został w pomieszczeniu poprzedzającym Pokój Marmurowy na Zamku Królewskim. Z tej okazji ks. Adam Naruszewicz napisał biografie portretowanych; podstawą życiorysu S-a była Autobiografia (B. Czart., rkp. 1748), w której przedstawił się on następująco: «wdzięczny, i wierny z przywiązaniem królowi swemu, daleki od chciwości i ambicyi, ochotny do pracy, uspokojone życie prowadzi». Z kolei wg satyry Stanisława Kostki Potockiego «Szembek – jak mówią – miejsce tu sobie uprosił, za to, że ładne wierszyki Trembeckiego nosił» (R. Kaleta, „Obiady czwartkowe...”). Pod koniec l. siedemdziesiątych współpracował S. z bp. warmińskim Ignacym Krasickim nad encyklopedią „Zbiór potrzebniejszych wiadomości” (W. 1781–3). Wg Ireny StasiewiczJasiukowej czynny był zwłaszcza w r. 1778 i na ok. 7 tys. haseł napisał 237, m.in. o tematyce ekonomicznej, prawniczej i religijnej, ponadto o KEN oraz narodzie żydowskim, który chwalił za przetrwanie w diasporze. Krasicki wezwał S-a 26 XI 1779 do napisania przedmowy do encyklopedii: «jesteś mój Książę piastunem tego dzieła, bądź współojcem» („Nieznane listy...”, Oprac. W. Mrozowicz).
Na polecenie KEN wypytywał S. w r. 1781 starszych profesorów Szkoły Głównej Kor. o ujemne skutki reformy kołłątajowskiej. Starał się łagodzić spór między Kołłątajem a bp. Sołtykiem; za radą S-a KEN zawiesiła wizytację Kołłątaja. Brał w obronę ks. Józefa Olechowskiego, uważanego za głównego sprawcę ubezwłasnowolnienia w r. 1782 chorego bp. Sołtyka i zabiegał, by w instrukcji sandomierskiej dla posłów nie dopuścić żądań podważenia szlachectwa Olechowskich (B. Czart., rkp. 688, list S-a z Krakowa 7 VIII 1782). Celebrował 17 I 1782 mszę wotywną w warszawskiej kolegiacie św. Jana z okazji pięćdziesiątych urodzin Stanisława Augusta. Współpracował z powstałą w r. 1779 Kompanią Kruszcową Olkuską, a w utworzonej 10 IV 1782 przez króla Komisji Kruszcowej otrzymał stanowisko prezesa. Wraz z przyrodnikiem Janem Ernestem Szefflerem wizytował już w tym miesiącu zakłady w Miedzianej Górze koło Kielc i zatwierdził warunkowo ich aktualnego dyrektora Aleksandra Soldenhoffena; następnie przez kilka miesięcy podróżował, przesyłając Komisji Kruszcowej informacje o kopalniach klucza kieleckiego biskupstwa krakowskiego. We wrześniu t.r. odbył następną wizytację; po jej ukończeniu zwrócił się o przyznanie funduszy na dalszą działalność. Jeden z szybów w kopalni w Miedzianej Górze nazwano w tym czasie na jego cześć imieniem Krzysztof. S. na mocy breve papieża Piusa VI z 24 V 1783, z powodu wyjazdu do Petersburga w l. 1783–4 nuncjusza Archettiego, został, jako pierwszy Polak na tym stanowisku, jego pełnomocnym zastępcą z tytułem internuncjusza i otrzymał od niego 13 VI 1783 specjalne przywileje. Odznaczony 11 VI t.r. Orderem Orła Białego rozpoczął 16 VI urzędowanie w warszawskiej nuncjaturze; na generalnego audytora nuncjatury i swego zastępcę w razie nieobecności wyznaczył O. K. Szembeka. Latem 1784, powołując się na pokrewieństwo z Branickimi, starał się S. za pośrednictwem Elżbiety z Branickich Sapieżyny, siostry hetmana w. kor. Franciszka Ksawerego Branickiego, o rosyjską protekcję do koadiutorii biskupstwa krakowskiego, co mogło poróżnić go z królem, który chciał przeznaczyć tę diecezję dla brata. Zapewniony przez króla, że «najlepiej dotychczas ze wszystkich Polaków» umiał działać «w tych kruszcowych sprawach», dostarczył mu latem t.r. Zdanie swoje względem polepszenia stanu różnych kopalni; referował je na posiedzeniu Komisji Kruszcowej 4 II 1785. Podczas sejmu grodzieńskiego 1784 r. został wyznaczony na sędziego sejmowego na kadencję w r. 1786 (od 1 II do 31 V). Obowiązki nuncjusza przekazał 2 XII 1784 nowemu wysłannikowi Stolicy Apostolskiej F. Saluzzo, którego przedstawił 5 XII t.r. królowi w Warszawie na Zamku. Dn. 14 XI 1785 zaproponował kontrakt i po jego akceptacji przez króla zobowiązał się do trzyletniej administracji zakładów w Miedzianej Górze. Popierał też inicjatywę wydzierżawienia tych dóbr od biskupstwa krakowskiego (nastąpiło to w r. 1786). W tym okresie uruchomiono tam hutę z piecami do odciągania srebra z miedzi oraz do wytopu ołowiu, jak również hutę w Niewachlowie, a także wyremontowano i wzniesiono pomieszczenia gospodarcze oraz mieszkalne.
Po objęciu przez M. Poniatowskiego arcybiskupstwa gnieźnieńskiego 14 II 1785 został S. ordynariuszem płockim. Dn. 13 III t.r. złożył przed królem przysięgę senatorską, a nazajutrz zawiadomił o objęciu urzędu duchowieństwo i wiernych Listem… (W.) do diecezji; używał tytułu księcia pułtuskiego. Dn. 6 IV objął władzę w konsystorzu pułtuskim, a 9 IV odbył uroczysty ingres do katedry w Płocku, po czym wrócił do Pułtuska na zwołany na 27 IV zjazd dziekanów z oficjalatów płockiego, pułtuskiego i łomżyńskiego. Uchwały i postulaty zjazdu ogłoszono razem z „Ordo divini officii pro dioecesi Plocensi” na r. 1786 (Kr.), zobowiązując dziekanów do corocznej wizytacji parafii i sprawdzania ksiąg metrykalnych oraz gromadzenia sporządzonych przez proboszczów opisów kościołów i beneficjów. Zjazd dziekanów z pozostającego pod panowaniem pruskim dekanatu górzneńskiego odbył się później w Osieku. Dn. 27 II 1786 konsekrował S. ks. Iwona Rogowskiego na bp. tytularnego Camachus (sufragana chełmińskiego), a 16 VII t.r. Olechowskiego, sufragana krakowskiego, na bp. uranopolitańskiego. Zbliżył się w tym czasie do przywódcy opozycji magnackiej hetmana Branickiego, głównie za pośrednictwem swego krewnego, woj. sieradzkiego Michała Walewskiego. T.r. przesłał do Rzymu relację o stanie diecezji. Na sejmie t.r. został wybrany do Rady Nieustającej (RN) oraz deputacji powołanej do kontroli Komisji Skarbu Lit. Hetman Branicki wręczył wówczas ambasadorowi Rosji O. M. von Stackelbergowi list imperatorowej Katarzyny II, polecający m.in. S-a na biskupstwo krakowskie w razie wakansu. S. wszedł do Dep. Skarbowego RN. Z ramienia RN zasiadał w specjalnej komisji, rozpatrującej w l. 1786–8 umowy z Austrią w sprawie dezercji i ekstradycji. Był jednym z najpilniejszych uczestników obrad RN.
Wraz z wieloma dostojnikami witał S. w Krakowie wracającego z Kaniowa Stanisława Augusta; 17 VI 1787 odprawił mszę w katedrze na Wawelu. Stanął na czele duchownych domagających się usunięcia ze Szkoły Głównej Kor. Józefa Bogucickiego, po wygłoszeniu przez niego w obecności króla obrony Jana Husa. S. towarzyszył władcy w dalszej drodze powrotnej do Warszawy i 11 VII t.r. witał go w Miedzianej Górze; w jego obecności przewodniczył tam 12 VII nadzwycz. sesji Komisji Kruszcowej. Działalność Komisji ustała po 19 XII; S. wziął udział w ponad trzydziestu jej posiedzeniach. Na wieść o śmierci bp. Sołtyka (w nocy z 29 na 30 VII 1788) zwrócił się do króla z prośbą o biskupstwo krakowskie; otrzymał odpowiedź wymijającą. W związku z rozpoczęciem Sejmu Wielkiego S. zarządził w diecezji modlitwy. W kolegiacie św. Jana w Warszawie celebrował 6 X 1788 mszę inaugurującą sejm, a 7 X t.r. podpisał akt konfederacji generalnej. Związał się wtedy otwarcie z antykrólewską opozycją. Dn. 27 X przemawiał przeciw Dep. Wojskowemu RN i przyczynił się do jego obalenia. Dn. 15 XI doradził stanowczą odpowiedź na notę ambasadora Stackelberga w kwestii gwarancji ustroju Rzpltej przez Rosję, oraz wysłanie poselstwa do imperatorowej (Mowa [...] co do odpowiedzi na notę posła rosyjskiego miana, W. 1788). Jednak wbrew stronnikom hetmańskim przyczynił się swoim Głosem [...] o miejscu Komisji Wojskowej... (W. 1788) z 13 XII do ustalenia jej siedziby w Warszawie. Postawa S-a budziła podejrzenia co do szczerości jego intencji; wg zagadki z początku r. 1789 S. to «więcej fałszu jak wzrostu, gada niby po prostu, patryjota czuły do wakującej infuły».
Po złożeniu przez posła chełmskiego Wojciecha Suchodolskiego projektu pt. „Fundusz dla wojska”, przewidującego zabór dóbr biskupstwa krakowskiego na skarb, a dla przyszłego biskupa jedynie pensję 100 tys. złp., S. po dyskusji w kolegium biskupów 9 I 1789, w wygłoszonym 16 I t.r. Głosie […] w materii podatku na wojsko bronił nienaruszalności własności kościelnej. Dn. 19 I opowiedział się za zniesieniem RN i podważał zakres gwarancji zewnętrznych dla ustroju państwa. Podczas debat nad opodatkowaniem starostw 27 II sprzeciwiał się pomysłom sprzedaży królewszczyzn. Dn. 30 I Branicki prosił króla o biskupstwo krakowskie dla S-a, dając monarsze do zrozumienia, że w przypadku zwłoki sejm mógłby zabrać intraty biskupstwa na wojsko. Wkrótce potem poseł pruski G. Lucchesini, uważający S-a za jednego z potencjalnych przywódców stronnictwa pruskiego, opracował i zaproponował 7 II Stanisławowi Augustowi pakiet awansów biskupich, obejmujący m.in. nominację S-a na biskupstwo krakowskie. Kandydaturę S-a popierała opozycja antykrólewska oraz nuncjusz Saluzzo. Wobec spodziewanego pominięcia przez dwór kandydatury S-a na rzecz Krasickiego doszło do inspirowanego przez posła pruskiego ataku opozycji i 17 VII uchwalono zabór dóbr biskupstwa krakowskiego na wojsko, a w tydzień później rozciągnięto zasadę zaboru dóbr i wyznaczenia biskupom jednakowej pensji 100 tys. złp. na wszystkie biskupstwa obu obrządków; uposażona w ten sposób diecezja nie była już dla S-a atrakcyjna. W obliczu napięcia między Rzpltą a Stolicą Apostolską, które (jak się obawiano) mogło doprowadzić do schizmy, podjęto jesienią negocjacje między episkopatem, nuncjuszem a sejmową deputacją wyznaczoną do ułożenia projektu nowego podziału diecezji oraz innych spornych spraw między duchownymi a świeckimi. W obradach trwających do wiosny 1790 uczestniczył także S.; zaowocowały one kompromisowym projektem, wg którego biskupi mogliby czerpać ustalone dochody (100 tys. złp.) z pozostawionych im dóbr ziemskich, a nadwyżka zostałaby obrócona m.in. na szpitale i seminaria. Przeciw temu projektowi ostro protestował Suchodolski; jednak hetman Branicki wysłał go poza Warszawę, a przez S-a dał znać obradującym, by wznowili debatę i tym samym groźbę rozłamu oddalono.
W debacie nad ,,Zasadami do poprawy formy rządu” 21 XII 1789 sprzeciwiał się S. wprowadzeniu sejmu gotowego, argumentując, że taka zmiana «oddala naród od użycia woli swojej». Poparł zawarty 27 III 1790 sojusz polsko-pruski. Dn. 3 XII t.r. wszedł do deputacji sprawdzającej długi i rachunki kwot wydatkowanych na koszary w Warszawie. Dn. 6 XII uzyskał zatwierdzenie swej fundacji dla szpitala prowadzonego przez szarytki w Pułtusku, jednak bez zwolnienia od podatków. Jako prezes deputacji do egzaminowania Komisji Skarbu Kor. złożył na początku r. 1791 trzykrotne drobiazgowe sprawozdania. Po uchwaleniu t.r. Konstytucji 3 Maja wydał list pasterski i nakazał modły dziękczynne. Równocześnie jednak wraz z większością episkopatu starał się odwieść króla od powierzenia Kołłątajowi podkanclerstwa kor. Podobnie też jak inni biskupi głosował 19 XII przeciw natychmiastowej sprzedaży królewszczyzn. W styczniu 1792 powołano go do dwóch komisji sejmowych: «do rewizji sancitów sekretnych» oraz do «redakcji praw sejmu teraźniejszego». Dn. 17 I t.r. podpisał list episkopatu do króla w sprawie ustanowienia cenzury duchownej dla publikacji godzących w religię i dobre obyczaje.
Po przejęciu w r. 1792 rządów przez targowicę S. odmówił złożenia przysięgi konfederacji; umieszczony bez swej zgody w gronie konsyliarzy Konfederacji Generalnej Kor., nie uczestniczył w jej działalności, a wezwany przez Szczęsnego Potockiego, wymówił się listem z 3 IX t.r. od przyjazdu. Za zgodą króla zwrócił się 19 IV do Stolicy Apostolskiej z prośbą o przydzielenie O. K. Szembeka na koadiutora. W rocznicę koronacji Stanisława Augusta odprawił 25 XI w kolegiacie warszawskiej uroczystą mszę. W sejmie grodzieńskim 1793 r. nie uczestniczył. Wspierał powstanie kościuszkowskie, jednak wobec obecności w diecezji obcych wojsk wymówił się krótko przed 25 IV 1794 od rozpowszechniania druków Rady Zastępczej Tymczasowej. Listem pasterskim poinformował wiernych o śmierci prymasa Poniatowskiego i nakazał modlitwy za jego duszę. Przejął t.r. po Poniatowskim jurysdykcję nad archidiakonatem warszawskim, wchodząc przez to w spór z bp. ordynariuszem poznańskim Ignacym Raczyńskim.
S. ciężko przeżył upadek Rzpltej i rządy pruskie; większość diecezji przypadła Prusom, jedynie położone na południe od Bugu dekanaty znalazły się w granicach Austrii. W Liście pasterskim z 22 IV 1796 ogłosił wezwanie Piusa VI (z 15 XII 1795) do wypełniania obowiązków wobec nowych władz. Dn. 11 VI 1796 zwrócił się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o zezwolenie na przyjmowanie do pracy duszpasterskiej zakonników, na co uzyskał zgodę. S. złożył przysięgę homagialną królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi II, jednak zaraz potem, 28 VII t.r., nastąpiła konfiskata dóbr biskupich, kapitulnych i klasztornych, przez co zmniejszyły się znacznie dochody biskupa i instytucji kościelnych. Berliński Dep. Spraw Zagranicznych zlecił S-owi 1 IX objęcie zwierzchnictwa nad zagarniętymi w trzecim rozbiorze częściami diecezji wileńskiej, łuckiej i żmudzkiej. W grudniu t.r. władze pruskie podjęły starania o utworzenie z tych obszarów nowej diecezji, w Wigrach. Wykonując powierzone zlecenia S. wyznaczył 21 II 1797 ks. Michała Karpowicza, archidiakona smoleńskiego, na oficjała dla części diecezji żmudzkiej i wileńskiej, a 10 III t.r. na oficjała dla części diec. łuckiej powołał sufragana łuckiego Jana Szyjkowskiego; 19 IV decyzje S-a zatwierdziły władze pruskie. Na żądanie władz austriackich S. dostosował dekretem z 4 V granice parafii do linii granicznej prusko-austriackiej.
S. miał dobra dziedziczne w pow. proszowickim (woj. krakowskie): Zębocin z Grębocinem, Kowalami i Żerkowicami. Wraz z kapit. gnieźnieńską wybudował kościoły: parafialny w Pawłowie, w r. 1780 drewniany parafialny w Goworowie (diec. płocka), w l. 1790–3 murowany w Wyszkowie, a w r. 1792 drewniany w Gąsiorowie; wyposażył kościoły parafialne w Smolicach (księstwo oświęcimsko-zatorskie) i Przewodowie koło Pułtuska oraz finansował gruntowną przebudowę (1786–94) zamku biskupiego, kolegiaty, kanonii i seminarium w Pułtusku, powiększenie szpitala prowadzonego przez siostry miłosierdzia w Płocku (zapisał im m.in. folwark pobenedyktyński i część wsi Gromino), odbudowę szpitala Świętego Ducha w Pułtusku, a także odbudowę Pułtuska po pożarach i powodzi. Na swój koszt odremontował kościół NMP w Pułtusku i renesansową kaplicę św. Marii Magdaleny przy zamku, przeznaczając ją na potrzeby katolików niemieckich. Szpital sióstr miłosierdzia w Pułtusku uposażył m.in. dochodami ze swej części wsi dziedzicznej Kucice (Kacice) koło Zakroczymia. W r. 1789 erygował w Pułtusku dom księży emerytów, stworzył też fundusz dla sześciu ubogich chłopców. Zorganizował tamże orkiestrę kościelną, występującą razem z chórem. W r. 1785 zapisał kapit. krakowskiej 18 tys. złp. zabezpieczonych na Budziszowicach (pow. wiślicki). Poczynił zapisy testamentowe dla kościoła w Zębocinie oraz kapit. krakowskiej (1 tys. dukatów). Na początku r. 1797 zwrócił się do Fryderyka Wilhelma II z prośbą o zgodę na przyjęcie na koadiutora O. K. Szembeka, dziekana katedralnego płockiego i archidiakona warszawskiego, którą uzyskał 2 V t.r. Zapewne S. udzielił mu 4 VI święceń biskupich. Wkrótce potem przekazał administrację koadiutorowi i wyjechał do Krakowa. Zmarł w Krakowie 9 IX 1797 (wg O. K. Szembeka), został pochowany w katedrze na Wawelu.
Portrety: epitafijny w katedrze na Wawelu oraz kościele p. wezw. Świętego Krzyża w Pułtusku (z tablicą pamiątkową); – Borkowska M., Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, W. 2005 II; Dworzaczek, tabl. 58; Enc. Kośc., XXVII 510–12; Enc. Org., XXIV 614–16; Encyklopedia katolicka, L. 2011 XV (diec. płocka z błędami); Estreicher, XII 96, XXX; Korytkowski, Prałaci gnieźn., IV 65–8; Kossakowski, Monografie, III 258–63; Kowalski T. i in., Wpisani w historię Pułtuska. Słownik biograficzny, Pułtusk 2002 s. 287–8; Łętowski, Katalog bpów. krak., IV 113; Łoza, Kawalerowie, Łoza S., Order Orła Białego, W. 1939 s. 64; Niesiecki, VIII, X; Nowy Korbut, IV–VI; PSB (Bajer Andrzej Ignacy, Karpowicz Michał, Karwicki Józef Kajetan, Kołłątaj Hugo, Młodziejowski Andrzej, Mokronowski Wojciech, Okęcki Antoni, Okraszewski Stanisław Samuel, Olechowski Józef, Poniatowski Michał, Reytan Tadeusz, Rybiński Józef, Slaski Bogusław, Soldenhoffen Aleksander, Stanisław August Poniatowski); Papierowski A. J., Stefański J., Płocczanie znani i nieznani. Słownik biograficzny, Płock 2002; Przybyszewski B., Katalog kanoników krakowskiej kapituły katedralnej w XVIII w., Kr. 2009; Słown. Geogr. (Gęsiorowo, Goworowo, Grabownica, Gromino, Gródek, Kowale, Płock, Psary, Pułtusk, Sieluń, Trzcionka, Wyszków); Szostkiewicz Z., Katalog biskupów obrządku łacińskiego w przedrozbiorowej Polsce, Rzym 1956 s. 175–6; Święcki, Historyczne pamiątki, II 473–4; Świętokrzyski słownik biograficzny, Kielce 2002 I 188–3; Uruski, V 275, VI 232; Wielądko, Heraldyka, I cz. 2 s. 22; Żychliński, I, III 296, IV 107, V 146, 328, VII 158, XI 29, XII 146, 217–8, XIV 164, XV 200, XVI 226, XXII 155; – Askanas K., Sztuka płocka, Płock 1991; Bartoszewicz J., Znakomici mężowie polscy XVIII wieku, Pet. 1856 III 129–59; Borkowska-Bagieńska E., „Zbiór Praw Sądowych” Andrzeja Zamoyskiego, P. 1986; Butterwick R., „Intrighi e simonie” wokół biskupstwa krakowskiego w 1789 roku, „Kwart. Hist.” R. 111: 2004 z. 3 s. 103–26; tenże, Jak nie doszło do schizmy. Rzeczpospolita a Stolica Apostolska w czasie Sejmu Czteroletniego, tamże R. 116: 2009 z. 3 s. 73–90; tenże, Polska rewolucja a Kościół katolicki, 1788–1792, Kr. 2012; Chamcówna M., Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850, Kr. 1965; taż, Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Wr. 1957–9; Czaja A., Między tronem, buławą a dworem petersburskim. Z dziejów Rady Nieustającej 1786–1789, W. 1988; Czeppe M., Kamaryla Pana z Dukli, W. 1998; taż, Na dworze biskupa Kajetana Sołtyka, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVII wieku, Red. E. Dubas-Urwanowicz, W. 2006 s. 230; Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku, W. 2010; Danowska E., Komisja Kruszcowa na tle inicjatyw gospodarczych II połowy XVIII wieku, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 40: 1995; Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764–1864), L. 1983; Dzieje Grodziska Mazowieckiego, Red. J. Kazimierski, W. 1989; Dzieje Płocka, Red. A. Gieysztor, Płock 1973; Filipczak W., Sejm 1778 roku, W. 2000; Gawarecki W. H., Wiadomość historyczna miasta Pułtuska, Pułtusk 1930 s. 49, 53–61; tenże, Żywoty biskupów mazowieckich, „Pam. Relig.-Moralny” T. 19: 1850 s. 192; Goliński Z., Ignacy Krasicki, W. 1979; tenże, Kalendarz życia i twórczości Ignacego Krasickiego, P. 2011; Grzybowski M., Administracja diecezjalna za czasów M. Poniatowskiego w latach 1773–1785, „Studia Płockie” T. 5: 1977 s. 128–30; Historia Kościoła w Polsce, Red. B. Kumor, P.–W. 1979 II cz. I; Janik M., Hugo Kołłątaj. Monografia, Lw. 1913; Jobert A., La Commission d’Éducation Nationale en Pologne (1773–1794). Son oeuvre d’instruction civique, Paris 1941; Kaleta R., Obiady czwartkowe na dworze króla Stanisława Augusta, w: Warszawa XVIII w., W. 1973 z. 2; Kalinka W., Sejm Czteroletni, W. 1991 I, II; Kanior M., Wydział Teologiczny Akademii Krakowskiej w dobie reformy Kołłątaja, „Roczn. Krak.” R. 59: 1993; tenże, Wydział teologiczny w dziejach Uniwersytetu Krakowskiego (1780–1880), Kr. 1998; Karbownik H., Obciążenia stanu duchownego w Polsce na rzecz państwa od połowy XVII w. do 1795 r., L. 1984 s. 246; Katalog zabytków sztuki w Pol, IV cz. 1, X z. 20; Kazimierski J. i in., Dzieje miasta Pułtuska, W. 1992; Kądziela Ł., Fryderyk Moszyński w insurekcji kościuszkowskiej, W. 2004; Kisiel D., Kalendarium Pułtuska i okolic (do roku 2000), Płock [2000] s. 34–5; Klarner I., Dzieło Komisji Edukacji Narodowej w Pułtusku, w: Pułtusk. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, W. 1975 II; Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, Red. H. E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985; Kleczkowski A. i in., Komisja Kruszcowa – geneza i zarys działalności, „Studia Kieleckie” 1984 nr 1/41; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1911 II; Korzon T., Odrodzenie w upadku. Wybór pism historycznych, Oprac. M. H. Serejski, A. F. Grabski, W. 1975; Król P., Urban J., Kopalnie miedzianogórskie, Kielce 2007 s. 3–40; Królik L., Kapituła kolegiacka w Warszawie do końca XVIII wieku, W. 1990 s. 202; tenże, Organizacja diecezji łuckiej i brzeskiej od XVI do XVIII wieku, L. 1983 s. 33; tenże, Organizacja kapituły kolegiackiej w Warszawie do końca XVIII w., „Warsz. Studia Teolog.” T. 3: 1985–90 s. 252–4; Krzyżanowski W., Katedra płocka i jej biskupi, Płock 1877; Kucharski M., Działalność dyplomacji polskiej w Berlinie w latach 1788–1792, Kat. 2000 s. 63–4; Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, Kr. 2002 I–IV; tenże, Granica diecezji płockiej, „Studia Płockie” T. 3: 1975 s. 50–3; tenże, Ustrój i organizacja kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772–1918, Kr. 1980 (w indeksie pomylony z O. K. Szembekiem); Leśniewska J. E., Właściciele dóbr Łęczna w latach 1800–1944, L. 2004; Leśnodorski B., Ludzie i idee, W. 1972; Libera Z., Życie literackie w Warszawie w czasach Stanisława Augusta, W. 1971; Loret M., Kościół katolicki a Katarzyna II, 1772–1784, Kr.–W. 1910; Mencel T., Galicja Zachodnia 1795–1809. Studium z dziejów ziem polskich zaboru austriackiego po III rozbiorze, L. 1976 (częściowo pomylony z O. K. Szembekiem); Michalski J., Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, W. 2007 I, II; Müller W., Diecezja płocka od drugiej połowy XVI wieku do rozbiorów, „Studia Płockie” T. 3: 1975 s. 213–4 (częściowo pomylony z O. K. Szembekiem), s. 216; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; Nowowiejski A., Płock. Monografia historyczna, Płock 1930 s. 71–2, 138, 208, 210, 293, 354–5, 509, 511, 598; Rejmanowski T., Materiały źródłowe do dziejów opieki zdrowotnej w Pułtusku w XV–XX (do 1939 r.), w: Pułtusk. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, Pułtusk 2003 V; Rubinowski Z., Interpretacja górniczo-geologiczna planu kopalni w Miedzianej Górze z 1782 roku, „Studia Kieleckie” 1984 nr 1/41; Salmonowicz S., Zbiór praw sądowych Andrzeja Zamoyskiego (rec. pracy E. Borkowskiej-Bagieńskiej), „Czas. Prawno-Hist.” T. 39: 1987 z. 2 s. 209–16; Skałkowski A., Biskup Szembek a kodeks Zamoyskiego, w: Fragmenty, P. 1928 s. 197–211; Skarbek J., Diecezja płocka w latach 1795–1831, „Studia Płockie” T. 3: 1975 s. 247–8, 250; Smoleński W., Mazowiecka szlachta w poddaństwie proboszczów płockich, w: Pisma historyczne, Kr. 1901 I 131–2, 152, 162; tenże, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; tenże, Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, W. 1979; Starzyk P., Dworzanie i współpracownicy biskupa Kajetana Sołtyka w latach 1759–1788, „Studia Muz.-Hist.” T. 3: 2011; Stasiewicz-Jasiukowa I., Encyklopedia uniwersalna Księcia Biskupa Warmińskiego i jej rola w edukacji obywatelskiej czasów stanisławowskich, W. 1994; Szczepaniec J., Z zagadnień cenzury w Polsce po 3 maja 1791 roku, w: Autor, tekst, cenzura. Prace na kongres slawistów w Krakowie w roku 1998, Red. J. Pelc, M. Prejs, W. 1998 s. 228–30; Szczepański J., Dzieje Wyszkowa i okolic, W. 1998; Tarnawski M., Kodeks Zamoyskiego na tle stosunków kościelno-państwowych za czasów Stanisława Augusta, Lw. 1916; Tokarz W., Rozprawy i szkice, W. 1959; tenże, Warszawa przed wybuchem powstania 17 kwietnia 1794 r., Kr. 1911 s. 168; [Twardowski B.] T.B., Historia Powstania Kościuszki 1794 r. Z dodaniem spisu osób, które brały udział w powstaniu, P. 1896 s. 181; Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Fragmenty dziejów, Zielona Góra 1978 s. 63; tenże, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1795–1806, P. 1963 s. 53, 56–7; tenże, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806. Studium historyczno-prawne, Wr. 1957 s. 226–7; Wilczyński M., Klasztor świętego Kazimierza OO. Reformatów w Krakowie, Kr. 1893 s. 253; Windakiewicz S., Dzieje Wawelu, Kr. 1925 s. 194; Wolff L., The Vatican and Poland in the Age of the Partitions: Diplomatic and Cultural Encounters at the Warsaw Nunciature, New York 1988; Wołosz A., Fundacje artystyczne biskupów Szembeków w Pułtusku i diecezji płockiej w XVIII i na początku XIX w., w: Pułtusk. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, Pułtusk 2003 V; Wysocki J., Biskupstwo warszawskie. Erekcja diecezji w świetle stosunków politycznych i kościelnych na ziemiach polskich końca XVIII i początku XIX wieku, „Nasza Przeszłość” T. 35: 1971 s. 78–81, 85, 92; Zielińska Z., „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787–1790, W. 1991; Ziółek E. M., Biskupi – senatorowie wobec reform Sejmu Czteroletniego, L. 2002; Ziółek J., Konstytucja 3 Maja. Kościelno-narodowe tradycje święta, L. 1991; – Akty powstania Kościuszki, II; Akty Vil. Archeogr. Kom., XVI 258, 349; Album stud. Univ. Crac., V 75; Arch. Wybickiego, I; Bulla erekcyjna diecezji wigierskiej, Wyd. B. Kumor, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 14: 1967 s. 257–8; Corpus Inscriptionum Pol., VIII 1; Diariusz sejmu wolnego ordynaryjnego Grodzieńskiego […] MDCCLXXXIV dnia 4 miesiąca października…, W. 1785 s. 25, 27, 29, 35; Diariusz sejmu ordynaryjnego [...] 1788, W. 1790 I–II; Diariusz sejmu ordynaryjnego [...] w podwójnym składzie [...] od dnia 16 grudnia roku 1790, W. 1791; Directorium divini officii recitandi [...] autoritate [...] Hieronimi Antonii Szeptycki episcopi Plocensis in annum 1772, [b.m.r.w.]; Directorium [Rubrycela płocka] autoritate [...] Christophori Hilarii Szembek […] pro anno 1786, Kr. [b.r.w.]; Hierarchia catholica medii aevi, VI 142 (poza indeksem); Karpiński F., Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem, Oprac. R. Sobol, W. 1987; Kitowicz J., Pamiętniki czyli Historia polska, Oprac. P. Matuszewska, W. 2009; Kołłątaj H., Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej, Wyd. M. Chamcówna, Wr. 1967; Koresp. Śniadeckiego, I, II; Korespondencja Adama Naruszewicza 1762–1796, Red. T. Mikulski, Wr. 1959; [Lichocki A.], Diariusz przyjazdu [...] Stanisława Augusta króla polskiego [...] do […] Krakowa..., Kr. 1787 s. 15–19; Lubomirski S., Pamiętniki, Wyd. W. Konopczyński, Lw. 1925; Mater. do dziej. Sejmu Czteroletniego, IV, V; Materiały do dziejów ziemi płockiej. Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku, Wyd. M. Grzybowski, Płock 1989–9 V–X; Materiały do słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego, Oprac. K. Buczek i in., Wr. 1939–60 s. 67, 105, 354–5, 363–4; Matuszewicz, Diariusz, II; Naruszewicz A., Diariusz podróży Stanisława Augusta króla na Ukrainę roku 1787, W. 1787 s. 210–48; Niemcewicz Ursyn J., Mowy sejmowe 1788–1792, Oprac. A. Czaja, W. 2011; Nieznane listy Ignacego Krasickiego do Krzysztofa Hilarego Szembeka, Oprac. W. Mrozowicz, „Pam. Liter.” T. 80: 1989 z. 4 s. 217–32; Nonciatures de Russie d’après les documents authentiques, Wyd. M. J. Rouet de Journel, Citta del Vaticano 1952 I; Ordo divini officii et sacrificii [...] auctoritate […] Christophori Hilarii a Słupow Szembek […] episcopi Plocensis ducis Pultoviensis ordinum Aquilae Albae et s. Stanislai equitis. Ad annum Domini 1790 Lovicii, [b.m.r.w.]; Ostrowski T., Poufne wieści z oświeconej Warszawy, Oprac. R. Kaleta, Wr. 1972; Protokoły posiedzeń Komisji Kruszcowej 1782–1787, Red. W. Różański, Z. Wójcik, Kielce 1987; Pstrokoński B., Pamiętniki [...], kanonika katedralnego gnieźnieńskiego, Wr. 1844 s. 76–7; Receptiones seu instalationes ad episcopatum praelaturas et canonicatus ecclesiae cathedralis Posnaniensis ab anno 1532 usque ad annum 1800, Wyd. R. Weimann, „Roczn. Tow. Nauk. Pozn.” T. 35: 1909 s. 149, 154; „Regestr diecezjów” Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783–1784, Oprac. K. Chłapowski, S. Górzyński, W. 2009 s. 328, 545–6, 549, 678–80; Sozański, Imienne spisy osób; Szwedowska J., Muzyka w czasopismach polskich XVIII wieku. Okres stanisławowski (1764–1800), Kr. 1984; Wodzicki S., Wspomnienia z przeszłości, od r. 1768 do roku 1840, Kr. 1873 s. 137, 150; Wybicki J., Życie moje, Oprac. A. Skałkowski, Kr. 1927 s. 315; Zagadki Sejmu Czteroletniego, Oprac. E. Rabowicz, B. Krakowski, W. 1996 s. 30; Vol. leg., VII 218, 221, 308, 767–8, VIII 455, 521, 959–60, IX 9, 30, 47, 197, 200, 400–1, X 323, 336 (sprawa utworzenia nowych biskupstw); – „Gaz. Warsz.” 1782 nr 6, nr 27, 1797 nr 75 dod. II s. 1163 (nekrolog); Kalendarz Grodzieński na r. 1781, Grodno [1780]; „Kur. Warsz.” 1762 nr 37; „Wiad. Warsz.” 1765 nr 15 supl. 16; – AGAD: Arch. Król. Pol., nr 268 k. 90, nr 378 k. 218, Arch. Publ. Potockich, nr 277, k. 59–60, Arch. Sejmu Czteroletniego, nr 1, 9 k. 739, nr 10 k. 234–7, nr 17 k. 191, 475–534, nr 19 k. 400, nr 20 k. 37, Metryka Kor., Księgi Kanclerskie, nr 32 cz. I s. 8–9, nr 33 cz. III s. 187–8, nr 51 cz. I s. 169–71 (166–8), Sigillata, nr 27 s. 554, nr 31 k. 2, 97v, 105v, nr 32 k. 235–5v, 330, nr 37 k. 156v, Zbiór dok. perg., nr 3149, Zbiór Popielów, nr 406 k. 4, 6, nr 413 k. 44, nr 414 k. 56–7, 78–81, 123, 353, 358–77, 391, nr 423 k. 554–6; Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Archivum Capituli, nr B84; Arch. Diec. w Płocku: Acta Capituli Plocensis, nr 17 s. 453, nr 24 s. 464–9, nr 25 s. 987, nr 26 k. 26v–8v, Acta Episcopalia, nr 76a k. 1–4v, 17–26, 67–8, nr 76 s. 421–2, 601–2, 683, 723, 727, nr 77 s. 649–50, nr 100 („Acta Christophori Hilarii Szembek qua Nuntii Apostolici”) k. 1–144 (Breve nominacyjne pergaminowe Piusa VI z 24 V 1783), nr 174 s. 2–11; Archivio Segreto Vaticano w Rzymie: Archivio della Nunziatura a Varsavia, nr 64–67, Processus Consistoriales, nr 155 k. 524–39v, nr 169 k. 53–70v, nr 196 k. 185–99v, nr 200 k. 204–16v; B. Czart.: nr 723 s. 985–7, nr 730 s. 1015–17, rkp. 778 k. 5 (s. 9), nr 848, 1184 s. 349, nr 1748 s. 9–12, nr 3295 k. 68, rkp. 3846 nr 3, 70, rkp. 688 s. 839, 845–8, 851–7, rkp. 730 s. 91–3, rkp. 736 s. 793, rkp. 930 s. 1015, 1017; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: nr 194 s. 180; Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem: Repositur IX (Polen), 27–235 k. 57–62, 106–7, 116–23, 397, Repositur 92, Nachlässe von Hertzberg, 13 k. 49, Nachlässe von Lucchesini, 32 t. II k. 34, 65; – Informacje Andrzeja Haratyma z W. na podstawie kwerendy w AGAD (Arch. Zamoyskich, sygn. 2871 s. 111–15, sygn. 2894 s. 59–80 I) i B. Jag. (rkp. 5344 t. IV k. 195–201, rkp. 5346 t. II k. 358–89).
Richard Butterwick, Maria Czeppe
i Tadeusz Żebrowski