Sabbatyn (Sabatyn) Ksawery (ur. ok. 1798–1847), powstaniec i poseł na sejm 1831 r. Ur. we wsi Gołdaszówka (pow. olgopolski w gub. podolskiej), pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem właściciela Gołdaszówki Andrzeja i Anny z Zaliwskich.

S. uczęszczał do szkół w Odessie, Humaniu i Winnicy, gdzie zwrócił na niego uwagę Tadeusz Czacki wizytujący tę szkołę i obiecał mu pomóc. Jednak S. przerwał naukę, gdyż po śmierci ojca musiał zająć się odziedziczoną Gołdaszówka. W r. 1832 został wybrany na podsędka pow. hajsyńskiego i olgopolskiego. S. należał do Tow. Templariuszy istniejącego na Podolu i Ukrainie oraz mającego dość ścisłe związki z Tow. Patriotycznym (tamtejszym oddziałem), założonym przez Waleriana Łukasińskiego. W toczącej się w Warszawie i Petersburgu w l. 1827–8 sprawie przeciwko członkom obu Towarzystw został zaliczony do kategorii V., jako przyjęty przed wydanym zakazem przynależności do towarzystw tajnych. Późniejszej działalności mu nie udowodniono, wobec czego został zwolniony.

W r. 1831 S. wszedł do zorganizowanego w t. r. na tamtejszym terenie Podolskiego Tow. Patriotycznego i z ramienia jego Rady Centralnej został wybrany na organizatora powstania w pow. olgopolskim. W związku ze zmienianymi stale terminami wybuchu powstania na Podolu czekał na granicy z Galicją, żeby o ostatecznym efekcie zawiadomić rząd w Warszawie. Nie doczekawszy się, na przełomie kwietnia i maja 1831 przedostał się do Galicji, a następnie do Warszawy, gdzie wszedł do zorganizowanego w stolicy Komitetu Ziem Ruskich jako przedstawiciel woj. podolskiego. Dn. 30 VI t. r. na zorganizowanym w Warszawie sejmiku tegoż województwa został obrany posłem na sejm powstańczy z pow. olgopolskiego. Odtąd uczestniczył we wszystkich sesjach sejmowych. W dyskusjach nie brał udziału. Po powstaniu wrócił na Podole, gdzie został uwięziony, odesłany do Kamieńca Podolskiego i skazany na śmierć przez sąd wojenny. Wyrok zmieniono na zesłanie; przebywał S. w Permie i Sławopolu. W czasie zesłania zbliżył się do Romana Sanguszki. Majątek S-a uległ konfiskacie. Po uzyskaniu amnestii S. wrócił na Wołyń; zarządzał tu od r. 1837 dobrami Sanguszków. Pisał wówczas artykuły do prasy na tematy rolnicze i literackie. Był krótko we Francji, gdzie kontaktował się z braćmi Władysławem i Karolem; namawiał ich na powrót do kraju. Zmarł 11 II 1847 w Paryżu.

Bracia S-a Władysław (ur. 1811) i Karol (ur. 1812) walczyli w powstaniu listopadowym w stopniu podporuczników (Władysław w 4. pp liniowej, Karol w Legii Litewskiej), po upadku powstania udali się do Francji, skąd wkrótce zostali wydaleni za mieszanie się w sprawy polityczne Francji. Po powrocie do Francji zamieszkali w Poitiers; Władysław studiował w l. 1840–6 w szkole weterynaryjnej w Alfort (dyplomu nie uzyskał), Karol ukończył w r. 1839 prawo w Poitiers. Obaj należeli od r. 1833 do Tow. Demokratycznego Polskiego (Władysław do r. 1839, Karol do r. 1838), później do Tow. 3 Maja. Władysław był konfidentem ambasady rosyjskiej w Paryżu; zdemaskowany, wyjechał w r. 1846 do Petersburga, potem powrócił na Podole. Karol wrócił z Francji na Podole po r. 1844.

Bibliogr. historii Pol. XIX w., III cz. 3, vol. 3; Słown. Geogr., II (Gołdaszówka), VII (Olgopol–Olhopol); – Askenazy S., Łukasiński, W. 1929 II; Dylągowa H., Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821–1829, W. 1970; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne, W. 1986 (dotyczy Władysława i Karola Sabbatynów); – Diariusz sejmu 1830–1831 r., I, V, VI; Gołyński A., Pamiętnik podolskiego powstańca 1830–1831 roku, W. 1979; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne 1803–1853, Wr. 1950; Jełowicki A., Moje wspomnienia, W. 1970; Krosnowski, Almanach hist.; Pamiętniki dekabrystów, W. 1960 III; Sanguszkowa z Czartoryskich K., Roman Sanguszko, zesłaniec na Sybir z r. 1831 w świetle pamiętników matki […] oraz korespondencji współczesnej, W. 1927; Święcicki J., Pamiętnik ostatniego dowódcy pułku 4 piechoty liniowej, W. 1982 (dotyczy brata, Władysława); – „Dzien. Narod.” (Paryż) 1947 nr 306 s. 122–8; – B. Czart.: Ew. 1360 s. 831-834.

Hanna Dylągowa