Przemski Leon, pierwotnie Löw Chaim Feiwel, od r. 1939 Przemski Adam (1901–1976), prozaik, pisarz dla młodzieży, historyk. Ur. 5 XI w Przemyślu, był synem blacharza Mendla Löwa i Małki z domu Tischler.
Po ukończeniu czteroletniej szkoły ludowej P. uczęszczał do Gimnazjum im. K. Morawskiego w Przemyślu, gdzie w r. 1920 złożył egzamin dojrzałości. Po maturze przez dwa lata udzielając korepetycji zbierał środki na podjęcie studiów wyższych. Od r. 1922 studiował na Wydziale Filozoficznym UJ polonistykę, którą ukończył obroną napisanej pod kierunkiem Ignacego Chrzanowskiego rozprawy doktorskiej Tragizm treści osobistej w dramacie Norwida (1927, nie publikowana). Następnie pracował jako nauczyciel języka polskiego w gimnazjum koedukacyjnym doktora Axera w Częstochowie, a od r. szk. 1928/9 w Żydowskim Gimnazjum Koedukacyjnym w Krakowie. Jednocześnie prowadził ożywioną działalność publicystyczną i eseistyczną. Władał biegle językami jidisz i hebrajskim (przełożył na pierwszy fragmenty „Iliady”, w drugim pisywał wiersze); za ojczysty jednakże uważał polski i współpracował przede wszystkim z polskojęzycznymi czasopismami żydowskimi. Interesował się głównie judaicami w literaturze polskiej, w „Miesięczniku Żydowskim” ogłosił m. in. studia i eseje: Stanisław Wyspiański a Żydzi (w 25-lecie śmierci), 1932 II z. 9/10, Żydzi w poezji Odrodzonej Polski, 1933 II z. 7–10, 1934 z. 1, 3, 5 (toż w osobnej odb. pt. Smok w słowiczym gnieździe (Żydzi w poezji Odrodzonej Polski), W. 1934), Rodowód Jankiela (w stulecie „Pana Tadeusza”), 1934 z. 6, ponadto: Żydzi w literaturze polskiej (w: „Udział Żydów w kulturze”, Kr. 1938 cz. I), zabierał również w tych sprawach głos jako publicysta (np. Demaskuję Irzykowskiego, „Ster” 1937 nr 35, Duch Norwida i skandal, tamże 1937 nr 41). Pisywał także o współczesnej literaturze żydowskiej powstającej w języku jidisz, hebrajskim i niemieckim (oprócz drobnych recenzji studium Hebrajska awangarda poetycka, „Mies. Żydowski” T. 2: 1930/1, z. 10), na tematy metodyczne (Praca laboratoryjna w nauczaniu języka polskiego w: „VI sprawozdanie kierownictwa Żydowskiego Gimnazjum Koedukacyjnego… za rok szkolny 1933–34”, Kr. 1934) oraz językoznawcze (m. in.: Wpływ języka potocznego na ortofonię i ortografię języka hebrajskiego, odb. ze „Sprawozdania Żydowskiego Gimnazjum Koedukacyjnego w Krakowie”, Kr. 1930, Polityka a ortografia, „Mies. Żydowski” T. 1: 1930/1, z. 6, O użyciu zaimka anaforycznego zamiast zwrotnego (materiały i uwagi), „Język Pol.” 1935 nr 3). Współopracował podręcznik szkolny Jaldei Izrael. Wypisy hebrajskie dla klasy pierwszej w szkołach średnich i piątej w szkołach powszechnych (Kr. 1932, razem z Nachmanem Mifelewem). Był członkiem syjonistyczno-socjalistycznej organizacji Hitachdut i redagował jej polskojęzyczny organ „Nasza Walka”.
W ostatnich latach przedwojennych w bliżej nie znanych okolicznościach przeżył P. gwałtowny przełom ideowy: odsunął się od spraw żydowskich, całkowicie zerwał z przejawianymi uprzednio okazjonalnie sympatiami syjonistycznymi i związał się z polską lewicą komunistyczną. Zaczął również używać nazwiska Przemski, pod którym wydał popularnonaukową książkę dla młodzieży Rzeczy, kraje, obyczaje. Obrazki z dziejów cywilizacji (Wyd. 1. sygn. imieniem Adam: Kr.–W. 1939, Wyd. 2. uzupełnione, Ł. 1947 już jako Leon). W l. 1934–8 napisał powieść Szary jakobin, która złożona do druku w maju 1939 nie zdążyła się ukazać z powodu wybuchu wojny. Okres 1939–41 spędził w zajętym przez Armię Czerwoną Przemyślu, a także we Lwowie, gdzie – jak informował w r. 1956 – przyjęto mu do druku ocalony maszynopis powieści. Powtórnej próbie wydania przeszkodził wybuch wojny niemiecko-radzieckiej i tekst ostatecznie zaginął. P. ewakuował się w głąb Związku Radzieckiego i tam pracował jako nauczyciel języka niemieckiego, początkowo w Wolsku nad Wołgą, a następnie Nowosybirsku.
Od r. 1943 P. służył w WP, pozostając w jego szeregach do r. 1953. Skierowany do prasy wojskowej, przeszedł szlak bojowy 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, a następnie I Armii wraz z redakcjami gazet frontowych „Żołnierz Wolności” (1943) oraz „Zwyciężymy” (1943–4). Po wyzwoleniu pracował w redakcjach „Polski Zbrojnej” (1945–50) oraz „Żołnierza Wolności” (1950–3). Od r. 1946 mieszkał stale w Warszawie. W latach powojennych prowadził początkowo intensywną działalność naukową, a przede wszystkim popularyzatorską (m. in. w „Kuźnicy”, „Wiedzy i Życiu”, „Tryb. Wolności”, „Tryb. Ludu” i „Nowej Kulturze”), przypominając postacie rewolucjonistów i demokratów z okresu międzypowstaniowego. Owocem badań naukowych było studium Zagadnienie wojny partyzanckiej w przededniu Wiosny Ludów (w: „W stulecie Wiosny Ludów 1848–1948”, W. 1948 I) oraz edycja dziewiętnastowiecznych pism teoretycznowojskowych (K. B. Stolzman „Partyzantka”, H. Kamieński „Wojna ludowa”, W. 1948). Zamiary popularyzatorskie zrodziły natomiast opowieść biograficzną Henryk Kamieński (W. 1949), w której połączył wyniki własnych badań źródłowych z elementami fikcji literackiej. Opowieść przyniosła P-emu Państwową Nagrodę Artystyczną II stopnia (1950). Poświęcona postaci radykalnego działacza powstania listopadowego Józefa Kozłowskiego powieść Szary jakobin (W. 1951) stanowiła rekonstrukcję noszącego ten sam tytuł utworu zaginionego w czasie wojny i również spotkała się z przychylnym przyjęciem krytyki. Ogłosił ponadto zbiór reportaży Wrażenia z pobytu w NRD (W. 1951). Ambicje naukowej monografii miała ogłoszona w ramach prac IBL PAN książka Edward Dembowski (W. 1953), przynosząca cenne odkrycia i ustalenia biograficzne, krytykowana natomiast za uproszczoną analizę ideologii i poglądów estetycznych Dembowskiego.
W r. 1953 w stopniu podpułkownika P. zakończył służbę wojskową i przeszedł do pracy cywilnej w redakcji „Nowej Kultury”, gdzie pozostawał do końca istnienia pisma (1963). W drugiej połowie lat pięćdziesiątych zwrócił się w stronę twórczości dla młodzieży. Początkowo były to opowiadania historyczne osnute na tle postępowych i rewolucyjnych tradycji XIX w. (Gwardia Lelewela, W. 1954, Barykada na ulicy Myrrha, W. 1955, Chłopiec z przedmieścia St. Antoine, W. 1956). Pogłosem dawniejszych zainteresowań językoznawczych były popularnonaukowe gawędy etymologiczne Na tropie słów i rzeczy (W. 1962). Później poświęcił się całkowicie pisaniu adresowanych do młodzieży opowieści biograficznych, mimo popularnego charakteru opartych na bogatym i krytycznie wykorzystywanym materiale źródłowym, w konwencji bliskich esejowi. Odnosiły się one do głośnych postaci polskiej historii i kultury najczęściej XIX, niekiedy również i XVIII w. (Wielka przygoda kasztelanica, W. 1963, Niespokojne życie, W. 1965, Opowieść o starym Ursynie, W. 1966, Książę Józef – żołnierz doskonały, W. 1968, Zrodzony do walki, W. 1970, Gwiazda Beniowskiego, W. 1972, Opowieść o śpiewaku Justyny, W. 1975). Ta dziedzina dorobku P-ego ze względu na walory poznawcze, dydaktyczne i sprawność pióra była wysoko ceniona przez znawców pisarstwa biograficznego oraz badaczy literatury dla dzieci i młodzieży, a także cieszyła się znaczną popularnością wśród czytelników. Poza krąg odbiorcy młodzieżowego wyszedł, ponownie zwracając uwagę na autora, eseistycznie ujęty zbiór rozważań i ciekawostek Fin de siècle po polsku (W. 1966). Ponadto P. ułożył i opatrzył gawędziarskimi komentarzami antologię „Cudze piórka. Pastisz, persyflaż, parodia” (W. 1970).
We wrześniu 1962 P. odwiedził braci Josefa i Adama, zamieszkałych stale w Izraelu. Nie skorzystał ze złożonej oferty pracy oraz osiedlenia się w tym kraju i powrócił do Polski.
P. był długoletnim i aktywnym działaczem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej warszawskiego środowiska literackiego. Odznaczony został m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i licznymi odznaczeniami wojskowymi. Zmarł nagle 13 IX 1976, pochowany został na Powązkach w Warszawie.
P. był dwukrotnie żonaty. Pierwsza jego żona Rózia z domu Fojer została zamordowana wraz z dwiema córeczkami po wkroczeniu hitlerowców do Przemyśla w czerwcu 1941 (P. ocalał, gdyż przebywał wówczas służbowo we Lwowie). Drugą żoną pisarza była Hanna Ludmiła z Wiatrowskich (1923–1967), redaktorka techniczna Państwowego Wydawnictwa Naukowego.
Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), II; Pol. Bibliogr. Liter. 1944/5 i n.; Bartelski L., Polscy pisarze współcześni, W. 1977; Mały słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1964; Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1979; – Drewnowski T., Tyle hałasu o nic?, W. 1982 s. 164, 168–9; Frycie S., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945–1970, W. 1983 I (fot.); Gross N., Drugie wcielenie Leona Przemskiego, „Nowiny-Kurier” (Izrael) 1977 nr z 14 I; tenże, Notatki izraelskie: Uzupełnienia do Słownika Współczesnych Pisarzy Polskich, „Wiadomości” (Londyn) 1977 nr 36/7; [Podhorska-Okołów S.] (S.P.O.), Losy „Szarego jakobina”, „Kur. Codz.” 1951 nr 301; Putrament J., Pół wieku, W. 1970 IV 288; Skrobiszewska H., Książki naszych dzieci, czyli o literaturze dla dzieci i młodzieży, W. 1971; [Warneńska M.] (m), Na warsztacie pisarza. Leon Przemski, „Książka dla Ciebie” 1956 nr 24 (fot.); Woroszylski W., Okolice pamięci, „Więź” 1977 nr 2 s. 164–5; Zaremba M., Pisarze nasi przyjaciele, W. 1957 (fot.); – „Roczn. Liter.” 1976 [druk.] 1969 (J. Chudek); Nekrologi z r. 1976: „Tryb. Ludu” nr 223, „Tyg. Powsz.” nr 44, „Życie Warszawy” nr 220, 224; – Arch. UJ: WF II 478 (teczka doktorska Ch. Löwa, tu m. in. świadectwo urodzin i własnoręczny życiorys z r. 1927), WF II 482 (księga doktorska); – Gross N., Chaim Löw i Leon Przemski (odpis w mszp. niezidentyfikowanego artykułu z prasy izraelskiej w posiadaniu autora życiorysu; liczne błędy i dezinformacje); – Informacje H. Markiewicza i E. Prokopówny oraz (dotyczące żony) działu kadr i archiwum Państwowego Wydawnictwa Naukowego.
Krzysztof Woźniakowski