Raczyński Leon h. Nałęcz (ok. 1698–1755), generał wojsk kor., kasztelan santocki. Był synem woj. poznańskiego Michała Kazimierza (zob.) i Krystyny z Krassowskich.
W młodym wieku R. wstąpił do służby wojskowej. Już w r. 1724 był pułkownikiem w regimencie pieszym im. Królewicza, stojącym wówczas w Poznaniu. Jednocześnie, szukając poparcia u podkanclerzego kor. Jana Lipskiego, próbował kariery politycznej. W r. 1729 był jednym z kandydatów partii dworskiej na posła na sejm grodzieński; sejmiki wielkopolskie jednak nie doszły do skutku. R. zabiegał wówczas o chorąstwo kaliskie. Został posłem z woj. poznańskiego na sejm 1730 r., a na sejmiku średzkim 22 IX 1730 wybrano go do komisji skarbowej wielkopolskiej w Poznaniu. Jako I pułkownik uczestniczył wraz z regimentem w zorganizowanym przez Augusta II w dn. 31 VII – 18 VIII 1732 kampamencie (manewrach) na Czerniakowie pod Warszawą. Następnie po 15 IX t. r. udał się wraz z regimentem na stały pobyt do Elbląga. W okresie bezkrólewia 1733 r. objął funkcję faktycznego komendanta miasta Elbląga. Do polityki się nie mieszał, ale po elekcji Stanisława Leszczyńskiego wraz z całym regimentem złożył mu hołd jesienią 1733. Gdy wojska rosyjskie zimą 1734 podeszły pod Elbląg, zniszczono na rozkaz R-ego 3 ciężkie moździerze, obawiając się, by Rosjanie nie użyli ich przy oblężeniu Gdańska. Po śmierci (24 III 1734) szefa regimentu gen. Bogusława Ernesta Denhoffa R. przejął jego funkcje. Wobec przewagi rosyjskiej złożył 2 IV 1734 wraz z regimentem hołd Augustowi III. Podczas pobytu Augusta III w lipcu 1734 w Oliwie pozyskał zaufanie króla i 29 VII został mianowany szefem regimentu pieszego im. Królewicza. Możliwe, iż to właśnie on w marcu 1735 przybył do Królewca, próbując nawiązać kontakty ze Stanisławem Leszczyńskim i konfederatami dzikowskimi. W czerwcu 1736 wyjechał za granicę (był m. in. w Pradze). Utrzymywał wówczas łączność z podległymi mu oficerami za pośrednictwem swego ojca. Dn. 12 XI 1740 otrzymał awans na generała majora, co spotkało się z niechętnym przyjęciem ze strony hetmana w. kor. Józefa Potockiego, który przez pewien czas próbował mu nawet odmawiać prawa do tego stopnia. R. był typem, niezbyt wówczas częstym w Polsce, zawodowego, służbistego oficera, będącego przy tym troskliwym dowódcą dbającym o swój regiment.
Z czasem, odczuwając nieprzychylny klimat dla spraw aukcji i utrzymania wojska, R. postanowił szukać kariery politycznej oraz poświęcić się zagospodarowywaniu swych dóbr. Dn. 11 VIII 1745 otrzymał na własną prośbę dymisję z wojska, a 5 X 1746 został kaszt. santockim. Zapewne też w t. r. uzyskał, czysto już tytularny, stopień generała lejtnanta. Wiosną 1748 przebywał w Radomiu, gdzie przypuszczalnie zasiadał w Trybunale Skarbowym. Utrzymywał dobre stosunki z jednym z przywódców «familii» Stanisławem Poniatowskim, który 13 I 1739 ustąpił mu za 18 000 dukatów tenutę Berwałd w ekonomii malborskiej. Jeszcze w r. 1754 prowadził R. interesy finansowe z S. Poniatowskim. Bliskie stosunki łączyły także R-ego z Teodorem Czartoryskim, bpem poznańskim. W r. 1751 zapisał R. 10 000 złp. Akademii Lubrańskiego w Poznaniu i ufundował tam katedrę ekonomiki, czy – jak to wówczas określano – «szkołę ekonomiczną». Wykłady odbywały się w języku polskim, a uczniowie studiowali prawo, ekonomikę i język francuski. Ok. r. 1755 ukończył budowę barokowego kościoła Św. Piotra i Pawła w Obrzycku. R. uchodził za bardzo dobrego gospodarza. Od r. 1738 miał dobra obrzyckie (późniejsza ordynacja) liczące 1 miasto i 12 osad. W r. 1747 próbował kupić od R-ego tenutę berwaldzką woj. malborski Piotr J. Przebendowski. Ostatecznie R. sprzedał ją dopiero w lipcu 1753 gen. Michałowi E. Rexinowi. Miał ponadto, zapewne od ok. 1749 r., klucz szamociński (9 osad) w pow. kcyńskim. Założył tam w r. 1750 miasteczko Nowe Miasto Szamocin (Filipsburg), do którego próbował później ściągnąć osadników z głębi Niemiec. Posiadał także Oborniki i Łobżenicę. Dn. 29 VI 1729 otrzymał od ojca sołectwa Roża i Gappa w pow. wałeckim, a 21 V 1742 uzyskał królewszczyznę Rudę w pow. gnieźnieńskim. Mieszkał w Wyszynie w pow. poznańskim, w obronnym pałacu otoczonym wałem i fosą. Zmarł 7 XII 1755 w Woźnikach.
R. żonaty był (przed 30 X 1740) z Wirydianą z Bnińskich (1718/19? – 9 IX 1797), córką Wojciecha, kaszt. kowalskiego, która po owdowieniu wyszła za Józefa Mielżyńskiego, woj. poznańskiego (zob.). Z małżeństwa tego zostawił syna Filipa (zob.) oraz 2 córki: Katarzynę (1744–1792), żonę Józefa Radolińskiego, podkomorzego wschowskiego, i Esterę (1749–1831).
Portret R-ego z 1740 r. oraz jego żony z 2. poł. XVIII w. pędzla Antoniego Graffa w Muz. Narod. w P. (Oddział w Rogalinie), Reprod. w: Pawlaczyk M., Portrety Raczyńskich, „Studia Muz.” T. 14: 1984 s. 81–128; – Estreicher; Finkel; Słown. Geogr., (Obrzycko, Szamocin); Borkowski, Almanach; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XV 262–3; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 1 (pow. chodzieski), z. 23 (pow. szamotulski), z. 25 (pow. śremski) s. 40; – Flanss R., Die seit 1717 in Westpreussen stehenden Regimenter der polnischen Kron-Armee, „Zeitschrift d. hist. Vereins für d. Reg.-Bezirk Marienwerder”, H. 32: 1894; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich, W. 1925 s. 26; Kulejewska-Topolska Z., Nowe lokacje miejskie w Wielkopolsce od XVI do końca XVIII wieku, P. 1964 s. 17, 22, 34; Raczyński A., Geschichtliche Forschungen, Berlin 1860 s. 61; Raczyński E., Rogalin i jego mieszkańcy, Londyn 1904 s. 46–52 (fot. portretu); Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, W. 1979; – Kwilecka-Fiszerowa E., Dzieje moje własne, Londyn 1975; Teka Podoskiego, IV 2; Załuski J. A., Korespondencja… 1724–1736, Wr. 1967; – AGAD: Sigillata t. 21 s. 42, t. 22 k. 14, t. 24 s. 17, 23, t. 25 k. 77, 119, 137, 209, t. 26 k. 195; Arch. Państw. w P.: Majątek Rogalin Raczyńskich t. 52, 53 a, 69; B. Kórn.: rkp. 7253 i 11396; B. Narod.: rkp. 6936 k. 13; B. Raczyńskich: rkp. 231/3 s. 719, 723, rkp. 1996, 1999 (korespondencja R-ego); Informacje Włodzimierza Dworzaczka.
Jerzy Dygdała