Lipski Leon Wincenty, pseud. Łukasz, Łukasiński, Praski, nazwisko okupacyjne Stanisław Łebkowski (1902–1943), działacz ruchu robotniczego. Syn górnika Teodora i Franciszki z Rzepkiewiczów (zob.). Ur. 16 III w Dąbrowie Górniczej, brat Ludwika (zob.) i Antoniego (zob.). Po ukończeniu szkoły podstawowej pracował w charakterze gońca w magistracie w Dąbrowie Górniczej. Tam też zetknął się z członkami Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS)-Lewicy, którzy wciągnęli go do pracy konspiracyjnej. Szybko przyswajał sobie tajniki pracy partyjnej, zwłaszcza że, podobnie jak bracia, wychowywał się w atmosferze tradycji rewolucyjnych. L. już jako młody chłopiec wysunął się na przywódcę młodzieżowych grup, biorących udział w demonstracjach, strajkach i kolportowaniu nielegalnej literatury. W czasie pierwszej wojny światowej zorganizował strajk młodzieży szkolnej na znak protestu przeciw próbom wprowadzenia do szkół języka niemieckiego przez władze austriackie. W r. 1918 brał udział w rozbrajaniu wojsk niemieckich w Dąbrowie Górniczej. Z polecenia Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP) odbijał w magistracie ulotki, odezwy i inne materiały KPRP oraz Rady Delegatów Robotniczych Zagłębia. W tym okresie był także organizatorem pierwszych grup młodzieży komunistycznej.
Po raz pierwszy aresztowano go w styczniu 1919 r. po zdelegalizowaniu Czerwonej Gwardii. Znaleziono wówczas przy nim druki i odezwy komunistyczne, które sam powielał w drukarni Kasy Chorych w Sosnowcu, gdzie wówczas pracował. Dn. 17 VII t. r. przy likwidacji Rady Delegatów Robotniczych aresztowany po raz drugi, został zwolniony jako małoletni z więzienia, śledztwa jednak nie umorzono. Od r. 1920 był członkiem KPRP. W r. 1921 był już sekretarzem Komitetu Dzielnicowego KPRP w Dąbrowie Górniczej, organizatorem i sekretarzem Związku Robotników Przemysłu Metalowego w Polsce, który został opanowany przez komunistów oddziału zagłębiowskiego tegoż Związku. W tym czasie prokurator sporządził akt oskarżenia przeciwko L-emu w związku z jego działalnością w Radach Delegatów Robotniczych i Czerwonej Gwardii, a proces wyznaczono na luty 1922. Wobec grożącego mu więzienia kierownictwo partii przeniosło go na teren Łodzi, gdzie objął funkcję okręgowca KPRP. W nocy z 27 na 28 IV L. został jednak aresztowany i skazany na 3 lata więzienia (bez zaliczenia aresztu prewencyjnego). Z Sosnowca przewieziono go do więzienia w Piotrkowie, gdzie wybrany został starostą komuny więziennej, później do Sieradza, gdzie także pełnił funkcję starosty komuny. W kwietniu 1926 wyszedł na wolność i wrócił do Dąbrowy Górniczej.
W czerwcu t. r. z polecenia Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Polski (KC KPP) objął kierownictwo poznańsko-pomorskiego okręgu partii. W krótkim czasie zaktywizował tamtejszą organizację KPP i współdziałającą z nią ściśle legalną organizację Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS)-Lewicy. Był jednym z inicjatorów Uniwersytetu Robotniczego w Poznaniu. Dn. 10 I 1927 został jednak aresztowany w Poznaniu. Proces, który rozpoczął się 3 IV, trwał 6 tygodni. Wiedząc zaś, że prokurator posiadał materiał dowodowy, przyznał się do działalności rewolucyjnej, m. in. dlatego, by ochronić współtowarzyszy. Otrzymał wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu (3 X t. r.) najwyższy wymiar kary w tym procesie – dwa i pół roku. Wyrok odsiadywał w więzieniu we Wronkach, gdzie także był starostą komuny. Po wyjściu z więzienia 21 IV 1929 objął funkcje sekretarza Komitetu Okręgowego (KO) KPP Warszawa-Podmiejska, zaś w r. 1930 był sekretarzem Komitetu Warszawskiego KPP. L. uczestniczył w obradach V Zjazdu KPP w Peterhofie pod Leningradem od 16 do 29 VIII 1929 jako delegat warszawskiej organizacji KPP. W obradach VI Zjazdu KPP w Mohylowie (Białoruska SRR) od 8–18 X 1932 L. uczestniczył jako gość pod pseud. Praski. W kraju pracował jako instruktor KC KPP i wszedł w skład wydziału organizacyjnego KC Partii. W l. 1933–4 reprezentował polski klasowy ruch zawodowy w Czerwonej Międzynarodówce Związków Zawodowych w Moskwie, gdzie występował pod pseud. Łukasiński. Po powrocie do Polski od końca 1935 r. do kwietnia 1936 działał jako sekretarz KO KPP w Łodzi. W sierpniu 1937 wszedł w skład Tymczasowego Sekretariatu Krajowego KC KPP. Nie dając wiary wiadomościom o rozwiązaniu KPP przez Komitet Wykonawczy Międzynarodówki Komunistycznej, opowiadał się L. za kontynuowaniem działalności przez partię. Próbując propagować swe poglądy w tej sprawie naraził się współtowarzyszom, którzy się od niego odsunęli i zarzucali mu warcholstwo, a nawet zdradę.
Po wybuchu wojny w r. 1939 L. udał się do Białegostoku, gdzie bezskutecznie próbował nawiązać kontakt z komunistami. Pracował zarobkowo w Miejskim Przedsiębiorstwie Handlu Artykułami Przemysłu Spożywczego (Gorpiščepromtorg). Pod koniec 1940 r. został L. aresztowany przez radzieckie władze bezpieczeństwa i więziony w Mińsku do czerwca 1941. Po napadzie wojsk hitlerowskich na Związek Radziecki powrócił do Warszawy i pracował w przedsiębiorstwie wysyłkowym, którym kierował działacz komunistyczny z Zagłębia Dąbrowskiego W. Oszczygieł. Szukał zbliżenia z aktywem powstałej w r. 1942 Polskiej Partii Robotniczej (PPR), nadal jednak był izolowany. Mimo to, iż nie był jej członkiem, działając wśród robotników, agitował za programem partii. Organizował pomoc żywnościową dla jeńców radzieckich, włączając do akcji dzieci i kobiety. Oddał też do dyspozycji działaczy PPR ukrytą maszynę z drukarni KPP. W dn. 21 VI 1943 w drodze do pracy został zastrzelony przez nieznanych sprawców w Warszawie na ulicy Siennej. Pochowany na cmentarzu na Bródnie, jako Stanisław Łebkowski, tzn. pod nazwiskiem, jakim posługiwał się w okresie okupacji niemieckiej. Na wniosek współtowarzyszy Centralna Komisja Kontroli Partyjnej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) uchwałą z 8 XI 1963 uznała za konieczne oczyszczenie Ł-ego z wysuwanych uprzednio wobec niego zarzutów i zrehabilitowanie go pośmiertnie. Ożeniony był z Zofią Jelin (ur. 1902), działaczką KPP i Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Z tego związku miał córkę Halinę Jelin-Lipską (ur. 1933), obecnie chemika.
Czubiński A., Makowski E., Klasowy ruch robotniczy w Wielkopolsce…, P. 1963 s. 329; Kowalski J., Trudne lata, W. 1966; Litwin A., Dzieje jednego strajku, Ł. 1936, W. 1957; Rechowicz H., Walka trwała siedem godzin, Kat. 1960; Sielczak Z., Bracia, W. 1967 (fot.); Świetlikowa F., Komunistyczna Partia Robotnicza Polski 1918–1923, W. 1968; „Zdzich” z Zagłębia. W 60 rocznicę urodzin A. Lipskiego, „Trybuna Ludu” 1964 nr 160; – Kazetemowcy, W. 1963 (fot.); Kołodziej S., Wspomnienia 1915–1945, W. 1967 s. 61–74 (fot.); Materiały źródłowe do historii KPP w Zagłębiu Dąbrowskim w l. 1920–1939, Zebrali i oprac. M. Antonów, H. Rechowicz, Kat. 1961; Wierni sprawie, Oprac. J. Kantyka i H. Rechowicz, Kat. 1968; Wspomnienia komunistów śląskich, Oprac. A. Kałuża i H. Rechowicz, Kat. 1962; Wspomnienie Ślązaków i Zagłębiaków. Wybór i oprac. K. Popioł, Kat. 1970; – Arch. KW PZPR w Kat.: Życiorys Antoniego Lipskiego „Zdzicha” oprac Helena Kamińska; Centr. Arch. KC PZPR: teczka osobowa nr 3579 (L. L.), nr 105/184 i 105/990 (akta sądowe L-ego); – Wspomnienia biograficzne Janiny Jaworskiej-Lipskiej o Ludwiku, Leonie, Antonim i Franciszce Lipskich w posiadaniu autora; – Informacje Janiny Jaworskiej-Lipskiej.
Jan Kantyka