Neugebauer Ludwik Adolf (1821–1890), lekarz ginekolog, położnik, profesor Uniw. Warsz. Ur. 6 V w Dojutrowie nad Prosną pod Kaliszem w rodzinie niemieckiej osiadłej w Polsce od czasów Jana Kazimierza, był synem młynarza i Elżbiety z Neugebauerów. Straciwszy wcześnie rodziców wychował się w domu starszego brata stryjecznego, obywatela ziemskiego zamieszkałego w Chabierowie nad Wartą. Do szkół uczęszczał w Brzegu na Śląsku (1834–40). W r. 1841 wstąpił na wydział lekarski w Dorpacie. W r. 1843 przeniósł się do Wrocławia i tam 9 XII 1845 uzyskał doktorat medycyny i chirurgii za pracę De calore plantarum (Vratislaviae 1845). Po złożeniu egzaminu państwowego udał się na dalsze studia do Berlina, Paryża i Wiednia. Wróciwszy do Wrocławia był asystentem prof. J. W. Betschlera w klinice położniczo-ginekologicznej (1847–9). W r. 1849 wrócił do kraju, powtórnie złożył egzamin przed Radą Lekarską Król. Pol, uzyskując potwierdzenie dyplomu doktora. Następnie osiadł w Kaliszu i zajął się praktyką lekarską, zyskując wziętość jako położnik. Dn. 19 I 1850 został mianowany lekarzem Szpitala Św. Trójcy w Kaliszu, który ulepszył. We wrześniu 1857 powierzono N-owi tymczasowo wykłady anatomii opisowej w świeżo założonej Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie. Odtąd stale przebywał w Warszawie. W r. 1859 katedrę anatomii przejął na stałe Ludwik Maurycy Hirszfeld, a N-owi powierzono wykłady położnictwa i chorób kobiecych, które prowadził też w Szkole Głównej Warszawskiej jako docent akuszerii do końca 1868/9 r. z wyjątkiem letniego półrocza 1866/7 i 1867/8. Po przekształceniu Szkoły Głównej na Uniwersytet, w listopadzie 1871 został tam docentem prywatnym ginekologii, we wrześniu 1872 docentem etatowym, w r. 1890 profesorem nadzwycz. Jednocześnie był lekarzem pensji rządowej panien (1857–61), ordynatorem w Szpitalu Dzieciątka Jezus (wrzesień 1858 do r. 1861), ordynatorem oddziału chorób kobiecych w Szpitalu Św. Ducha (od 1 III 1863 bezpłatnie ordynował, od 12 X 1867 był starszym ordynatorem – aż do śmierci). Prowadził tam wykłady kliniczne dla studentów.

N. łączył dużą wiedzę z zamiłowaniami praktycznymi. Zasłynął jako świetny operator przetok pęcherzowo-pochwowych, opracował własny sposób wykonywania tego zabiegu. Jeden z pierwszych wykonywał w r. 1868 owariotomię. Zabieg N-a z r. 1867 częściowego pośrodkowego zeszycia pochwy w wypadku wypadania macicy jest niesłusznie kojarzony z nazwiskiem L. Le Forta. Metoda ta weszła na stałe do dorobku światowej ginekologii. N. wynalazł różne narzędzia ginekologiczne, ulepszenia sposobów badania i operowania. Był autorem ok. 175 prac z położnictwa, ginekologii i anatomii. Na podstawie 3 rozpraw łacińskich, nagrodzonych złotymi medalami, wspomnianej pracy doktorskiej Systema venosum avium cum eo mammalium et imprimis hominis collatum (Vratislaviae et Bonnae 1845) i trzeciej niedrukowanej, został N. członkiem cesarskiej Akademii Leopoldyno-Karolińskiej badaczów przyrody. W Systema venosum pierwszy opisał żylną sieć dziwną (rete mirabile) oraz żyłę wrotną nadnercza u ptaków. Odkrycia te były błędnie przypisywane uczonym zagranicznym (J. L. C. Schroederowi van der Kolk, W. Vrolikowi i A. Eckerowi). Członkiem korespondentem Tow. Lekarskiego Warszawskiego N. został 18 XII 1849. Był członkiem ponad 30 towarzystw naukowych medycznych krajowych i zagranicznych. Pisywał początkowo po łacinie i niemiecku, od r. 1852 po polsku, później po rosyjsku. Prace ilustrował własnymi rysunkami. Był też współpracownikiem „Encyklopedii” Orgelbranda. Do ważniejszych jego prac należą: O odłożeniu wypadłego sznurka pępkowego („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1852), Nowy sposób robienia krwawego szwu krocza i sromu (tamże 1860), Anatomia opisowa ciała ludzkiego podług Józefa Hyrtla (T. I W. 1868, T. II W. 1865, wspólnie z Januszem Ferdynandem Nowakowskim), przekład uzupełniony z dodaniem anatomii narządów płciowych kobiecych i z rycinami wg rysunków N-a, Figury ważniejszych narzędzi używanych przy leczeniu chorób właściwych płci żeńskiej („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1873), Akuszeria, T. I Fizjologia i dietetyka ciąży, porodu i połogu (W. 1874), Pośrodkowe zeszycie pochwy, jako nowy sposób leczenia wypadniętej macicy („Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1880), O narzędziach starożytnych chirurgicznych i gynijatrycznych odnalezionych w ruinach miast rzymskich Pompei i Herkulaneum. Przyczynek do historii chirurgii i gynijatryki (W. 1882). Cenne są sprawozdania N-a z oddziałów szpitalnych w Kaliszu i Warszawie, zawierające bogaty materiał ginekologiczno-chirurgiczny. N. ogłaszał też prace kazuistyczne. W rękopisie pozostawił olbrzymią bibliografię położnictwa i ginekologii na świecie od czasów najdawniejszych aż do r. 1874, gdyż nie znalazł wydawcy (prawdopodobnie bibliografia ta zaginęła). N. jeszcze jako student opracował również dzieje swej rodziny od czasów osiedlenia w Polsce w w. XVII, pt. Geschichte des Geschlechts Neugebauer aus Ostrowine in Schlesien (Breslau 1844). N. zmarł 9 VIII 1890 w Berlinie na skutek udaru podczas X Międzynarodowego Kongresu Lekarskiego. Pozostawił syna Franciszka Ludwika (zob.).

Enc. Org.; Enc. Org. (1898–1904), (portret); W. Enc. Ilustr. (fot.); Kośmiński, Słown. lekarzów, (spis prac); – Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925 s. 71 (fot.); Bartkiewicz B., Szkoła Główna Warszawska, Kr. 1901 II 209–10, 416–26 (spis prac); Higier J., Operacja Neugebauera – Le Forta. Wyniki i znaczenie społeczne, w: Pamiętnik XI Zjazdu Towarzystwa Ginekologów Polskich, W. 1951 s. 93–4; J. Z., Śp. Ludwik Neugebauer, „Kron. Lek.” R. 11: 1890 nr 9 s. 517–18; Meissner R., Światowy priorytet operacji L. A. N-a, „Arch. Hist. Med.” T. 36: 1973 nr 4 s. 281–93 (fot.); Męczkowski W., Monografie historyczne szpitali w Królestwie Polskiem, W. 1907 s. 401–2, 405 (fot.), 413–17; Peszke J., Stulecie Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, W. 1931; Rys historyczno-statystyczny szpitali i innych zakładów dobroczynnych w Królestwie Polskiem, W. 1872 s. 560–1; Szumlański W., Śp. prof. dr Ludwik Neugebauer, „Tyg. Illustr.” 1890 t. 1 cz. II nr 33 s. 103; – „Gaz. Lek.” R. 25: 1890 nr 33 s. 665; „Kaliszanin” R. 21: 1890 nr 69; „Now. Lek.” R. 2: 1890 nr 9 s. 440; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 60: 1868 z. 4 s. 224, T. 85: 1889 s. 809; – Arch. Państw. w P.: Księga metrykalna urodzeń parafii katol. w Pamięcinie; Gł. B. Lek.: Kartoteka Ziembickiego.

Teresa Ostrowska