Rywocki Maciej h. Prus (zm. przed 1629), pamiętnikarz. Pochodził z drobnej szlachty wywodzącej się z Rywocina koło Działdowa w Prusach Książęcych, która w okresie reformacji przeszła na luteranizm. Ojciec R-ego (Stanisław?), właściciel leżącego także w pow. działdowskim Wielkiego Łęcka, mając lat blisko sto powrócił przed śmiercią do katolicyzmu, podobnie jak matka (siostra star. działdowskiego Kaspra Birkhana).

Informacje te przekazał R. w spisanej ok. r. 1618 autobiografii (ogłosił ją Alojzy Kowalkowski w r. 1962). Tam również napisał, iż w młodości przez siedem lat peregrynował po Niemczech, Morawach, Włoszech i Hiszpanii, nic o tym jednak bliżej nie wiadomo; istnieje sugestia (A. Kowalkowski), iż towarzyszył on Szymonowi Rudnickiemu (późniejszemu bpowi warmińskiemu) w podróży do Włoch (1574). Kilka lat później, uproszony przez woj. mazowieckiego Stanisława Kryskiego, raz jeszcze ruszył na południe jako ochmistrz jego synów wyprawionych w celu uzupełnienia nauk i nabrania ogłady towarzyskiej. O powierzeniu tej funkcji R-emu zadecydowały nie tyle uzdolnienia pedagogiczne i wiedza, w gruncie rzeczy niewielka, ile obycie i doświadczenie zdobyte w poprzednich peregrynacjach. Podróż, rozpoczęta 2 XI 1584, trwała blisko trzy lata. Po krótkim postoju w Dillingen, gdzie oddano do akademii jezuickiej najmłodszego wojewodzica Piotra, starsi – Wojciech i Feliks (Szczęsny) wraz z opiekunem ruszyli dalej przez Augsburg, Innsbruck i Brenner do Włoch. Po kilkumiesięcznym pobycie w Padwie, przez Ferrarę, Bolonię i Florencję dotarli do Sieny, skąd po kolejnym dłuższym postoju udali się do Rzymu. Droga powrotna przerywana popasami m. in. w Loreto, Asyżu, Ankonie i Wenecji zakończona została w Warszawie w sierpniu 1587. Przez cały ten czas prowadził R. dla Kryskiego dokładny dziennik (dziennik, wraz z otrzymaną od wojewody instrukcją, kilkoma listami słanymi z podróży oraz szczegółowym rozliczeniem wydatków, opublikował Jan Czubek w „Arch. do Dziej. Liter.” T. 12: 1910 s. 187–257).

Po powrocie do kraju czas jakiś miał R. bawić na dworze królewskim w Krakowie, a następnie osiadł na gospodarstwie w rodzinnych dobrach i założył – w wieku 45 lat – rodzinę, żeniąc się z jedynaczką dziedzica Sampławy koło Lubawy. Przeszedłszy podczas pobytu w Rzymie na katolicyzm postanowił R. przywrócić Kościołowi rzymskokatolickiemu świątynię parafialną w Wielkim Łęcku. Jesienią 1609 bracia Maciej, Jakub i Marcin Rywoccy oraz zaprzyjaźnieni z nimi Rościszewscy z Przełęka (należącego do parafii w Wielkim Łęcku) wstąpili na drogę prawną w celu odzyskania prawa patronatu. Po kilku bezskutecznie ponawianych próbach osadzenia siłą na nowo w Łęcku ministra luterańskiego władze księstwa pruskiego wytoczyły 22–24 I 1610 obu rodzinom proces przed sądem w Królewcu. Od pozwanych zasądzono grzywnę w wysokości 500 fl. węgierskich, nakazując im jednocześnie niezwłoczne przywrócenie do służby bożej usuniętego wcześniej pastora. Zamiar wniesienia przez skazanych apelacji do bpa chełmińskiego Wawrzyńca Gembickiego skłonił elektora brandenburskiego, by za pośrednictwem pilnującego w Polsce interesów pruskich podkanclerzego Feliksa Kryskiego wywrzeć nacisk na R-ego, reprezentującego w tej sprawie obie rodziny. Nawet jednak Kryskiemu, ongiś wychowankowi R-ego, nie udało się nakłonić go do zmiany stanowiska, odrzucił R. też zgłoszoną przez Królewiec obietnicę sutego wynagrodzenia za odstępstwo od wysuwanych żądań. W sprawie R-ego interweniował u regentów Prus Książęcych Zygmunt III listem z 3 III 1610. Ośmielony królewskim poparciem R. sprowadził na Wielkanoc księży katolickich do Wielkiego Łęcka, co ściągnęło nań nowe sankcje ze strony Królewca. Dopiero po przyznaniu równouprawnienia katolikom w Prusach Książęcych w wyniku komisji królewieckiej (1612) mógł R. wprowadzić do leżącej w jego dobrach parafii księdza katolickiego. Szczegółowy opis swej walki o ius patronatus zawarł R. w autobiografii. Wspomina w niej również, iż Kryski i bp Rudnicki wyjednali dlań u elektora Jana Zygmunta nadanie dwóch wsi (może w rekompensacie za straty poniesione w walce o kościół w Wielkim Łęcku). Nie objął ich jednak z powodu – jak pisze – śmierci Kryskiego. R. nie żył już w r. 1629.

R. zostawił trzech synów – Jana (zob.), Zygmunta i Marcina – oraz trzy córki, z których Katarzyna wydana została za Bystrama, sędziego ziemskiego michałowskiego, a Anna za Adama Wilczewskiego z Gulbia koło Iławy.

Nowy Korbut, III; Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II; Sukertowa-Biedrawina E., Przewodnik krajoznawczo-historyczny po działdowskim powiecie, Działdowo 1937; – Barycz H., Podróże polskie do Neapolu w w. XV–XVIII, „Przegl. Współcz.” T. 67: 1938 s. 43, T. 68: 1939 s. 80 i n.; tenże, Polacy na studiach w Rzymie w epoce Odrodzenia (1440–1600), Kr. 1938 s. 248; tenże, Spojrzenie w przeszłość polsko-włoską, Wr. 1965 s. 106–8, 110–13, 288; Chojnacki W., Zbory polsko-ewangelickie w byłych Prusach Wschodnich w XVI–XX w., „Reform. w Pol.” R. 12: 1953–5 s. 401–2; Dittrich F., Geschichte des Katholizismus in Altpreussen von 1525 bis zum Ausgange des 18. Jahrhunderts, „Zeitschr. für die Gesch. der Altertumskunde Ermlands” T. 12: 1900 (Braunsberg) s. VIII, 1–289; Kolberg, Die Lehnsverträge zwischen Polen und Brandenburg von 1605 und 1611 und die darin den Katholiken des Herzogtums Preussen gewährten Religionsrechte, „Zeitschr. für die Gesch. der Altertumskunde Ermlands” T. 9: 1891 (Braunsberg) s. 111–73; Kowalkowski A., Maciej Rywocki o sobie, w: Miscellanea Staropolskie, Wr. 1962 s. 8–31 („Arch. Liter.” T. 6); Sukertowa-Biedrawina E., Z przeszłości Działdowa, 1525–1600, Działdowo 1936 s. 42; Tomkiewicz W., Stosunek pisarzy polskich doby humanizmu do sztuki, w: Studia renesansowe, Wr. 1956 I 31–2; Winniczuk L., Na marginesie Ksiąg peregrynackich Macieja Rywockiego, „Meander” 1978 nr 4 s. 209–10; – Hartleb K., Polskie dzienniki podróży w XVI w., Lw. 1920 s. 6, 15, 23, 41, 67, 69, 76, 84, 85.

Andrzej Sołtan