Ryłło (Ryło, Rylo) Maksymilian h. Wieniawa (1715 lub ok. 1719–1793), unicki biskup chełmski, później przemyski, autor, tłumacz, wydawca. Z dwóch podawanych miejsc urodzenia (Ryłówka koło Wilna, Borysowszczyzna koło Bobrujska) bardziej prawdopodobna wydaje się Borysowszczyzna, ponieważ w prośbie o dopuszczenie do święceń w Rzymie R. podał, iż należał do diecezji połockiej. Był synem Hieronima i Anny z Miecznikowskich, katolików obrządku łacińskiego.
R. wstąpił do zakonu bazylianów w Wilnie, studia odbył w Collegium Urbanum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie, zakończył je doktoratem z teologii. Dn. 22 IX 1742 otrzymał święcenia kapłańskie, a w r.n. powrócił do kraju. Pracował jako kaznodzieja w Witebsku, potem był wikariuszem przy bazyliańskiej cerkwi Św. Trójcy w Wilnie. Od r. 1747 przebywał w Warszawie jako prokurator prowincji lit. zakonu bazylianów, następnie jako sekretarz prowincji. Od r. 1748 był ihumenem (superiorem) klasztoru bazyliańskiego w Chełmie. W r. 1749 przewodniczył synodowi eparchialnemu w Białopolu, na którym rozpatrywano spory między duchowieństwem diecezjalnym a zakonnym. W r. 1756, prawdopodobnie dzięki protekcji Franciszka Salezego Potockiego (A. Dobriańskij), został mianowany przez Augusta III biskupem chełmskim (15 XI) i otrzymał nominację na archimandrię opactw w Dermaniu i w Dubnie. Pomimo obiekcji fundatorów, którzy postulowali wybór archimandryty spośród mnichów, R. został zatwierdzony 24 V 1757 na stanowisku opata trzech klasztorów (w Chełmie, Dubnie i Dermaniu) przez Kongregację Propagandy Wiary. Jednak nie zdołał objąć archimandrii dermańskiej i dubieńskiej, którą w l. 1756–72 zarządzał bazylianin Aleksander Jodko. Dopiero 21 II 1759 otrzymał sakrę biskupią z rąk arcybpa Floriana Hrebnickiego w Połocku. Dla monasteru chełmskiego odzyskał wieś Parypsy, sam zaś otrzymał od ordynata Zamoyskiego (prawdopodobnie Klemensa) w dożywocie trzy wsie na Podolu i Okunin koło Chełma.
Okazał się R. gorliwym pasterzem diecezji. W r. 1760 odbył synod diecezjalny, w l. 1759–62 dokonał osobistej wizytacji całej diecezji, założył (w r. 1759) i zbudował seminarium dla kleru unickiego (1760), którego administrację powierzył początkowo klerowi diecezjalnemu, a od r. 1769 – bazylianom. Na utrzymanie seminarium R. przeznaczył 5% dochodów ze swej wsi Chylin, zdołał też pozyskać wsparcie finansowe Franciszka Salezego Potockiego, Jana Zamoyskiego i podkomorzego chełmskiego Łukasza Węglińskiego. Dzięki temu mógł ustanowić fundację na pensje dla regensa, wiceregensa i prokuratora seminarium w r. 1771; fundację zatwierdził papież 29 XI 1779. Seminarium kształciło parochów dla diecezji chełmskiej i dla celów misji na Ukrainie. W trosce o wykształcenie księży założył R. już w r. 1766 studium filozoficzne w chełmskim monasterze bazyliańskim. Ponadto ukończył budowę katedry w Chełmie, wyposażył jej wnętrze, odnowił siedzibę biskupią. Do kontrowersyjnych natomiast posunięć R-y należało zainstalowanie w Zamościu organów, co, podobnie jak wprowadzanie nabożeństw różańcowych i propagowanie używania szkaplerzy, odbierano jako zwrot ku latynizacji i polonizacji obrządku unickiego.
W r. 1762 (wg N. Popova) otrzymał R. z Rzymu pełnomocnictwo do utworzenia pod swym przewodnictwem komisji dla zakładania parafii unickich na Ukrainie. Tej właśnie misyjnej działalności służyła może podróż R-y na kresy południowo-wschodnie woj. bracławskiego na początku 1764 r. W styczniu był w Brahiłowie, pozostawał w kontaktach z woj. nowogródzkim Józefem Jabłonowskim i kijowskim F.S. Potockim. Jabłonowskiemu przesłał relację z sejmiku z Winnicy oraz dokonane na jego zlecenie (a przeznaczone dla Franciszka Czakiego do mapy) opisy ziem nadgranicznych w rejonie Humania, Bohopola, Koniecpola (Sawrania) i Paliowego Oziera, z pomiarami odległości, które sam wykonał («te mile samem mierzył, bo tam znajdowałem się…») i nadzorował. W r. 1765 dokonał koronacji obrazu Najśw. Marii Panny w katedrze chełmskiej, finalizując trwające od r. 1738 zabiegi swych poprzedników. W trosce o swą diecezję interweniował niejednokrotnie w Rzymie, skarżąc się na ucisk zarówno ze strony prawosławia, jak i katolików. Wspierał materialnie nie tylko katedrę i seminarium w Chełmie, ale i liczne parafie swej diecezji. Prowadził też działalność misjonarską i zasłynął jako gorliwy propagator unii. W l. 1764–5 wizytował na polecenie nuncjusza E. Viscontiego nowo powstałe parafie w dobrach humańskich Potockich. Ok. 50 parafii erygował formalnie i wyświęcił wielu parochów. Aktywność R-y wywołała skargi prawosławnych i sprowadzić miała nań w r. 1767 królewskie upomnienie (wysłane przez kanclerza Andrzeja Zamoyskiego) o prześladowanie prawosławia (P. N. Batiuškov).
Wg Batiuškova i Popova R. poparł w r. 1764 wybór Stanisława Poniatowskiego na króla i był na sejmie koronacyjnym w Warszawie. R. sprzyjał konfederatom barskim; Adam Naruszewicz (w r. 1778) nazywał go wręcz «hersztem konfederatów». W r. 1772 podjął ponownie starania o opactwa w Dermaniu i Dubnie, tocząc o nie długotrwały spór z bazylianami; ostatecznie Stolica Apostolska zatwierdziła go na tej archimandrii. Wysłany w r. 1773 przez nuncjusza G. Garampiego na Ukrainę (woj. bracławskie) został R. w czasie pełnienia misji aresztowany (17 IV 1774) i przetrzymany przez wojsko rosyjskie do 1 VII t.r. w klasztorze karmelitów w Berdyczowie. Uwolniony został po interwencji dworu wiedeńskiego (który na prośbę Stolicy Apostolskiej zwrócił się z tym do Katarzyny II), pod którego władzą znalazła się po rozbiorze część diec. chełmskiej. Napotykając na trudności w zarządzaniu podzieloną eparchią R. próbował zbliżyć się do Stanisława Augusta. Był w l. 1777 i 1778 w Warszawie, prawdopodobnie efektem pojednania było odznaczenie go Orderem Św. Stanisława. Mimo protekcji marszałka nadwornego kor. Franciszka Rzewuskiego nie zdołał uzyskać (w r. 1778) biskupstwa włodzimiersko-brzeskiego ani archimandrii ławryszowskiej. Proponowano mu objęcie arcybiskupstwa połockiego, pozostającego już pod panowaniem rosyjskim; w tej sprawie Stanisław August uzyskał nawet zgodę Katarzyny II, jednak R., ku wielkiemu rozczarowaniu króla, metropolity Jazona Smogorzewskiego i Stolicy Apostolskiej, zdecydował się szukać protekcji w Wiedniu, licząc prawdopodobnie na biskupstwo lwowskie i na przekształcenie go w przyszłości w metropolię.
W r. 1779 uzyskał R. obietnicę otrzymania biskupstwa przemyskiego, a 30 X t.r. mianowano go administratorem diecezji przemyskiej. Na początku 1780 r. udał się do Wiednia, by podziękować za jego konferowanie; przy okazji wizytował unickie seminarium Św. Barbary. W l. 1780–4 łączył obie diecezje: pozostającą w granicach Rzpltej znacznie uszczuploną terytorialnie chełmską i – w charakterze administratora – przemyską (do której władze austriackie dołączyły część dekanatów z dawnej diec. chełmskiej). Dla kleryków unitów z zaboru austriackiego R. założył w Buśnie w r. 1783 seminarium. Przechodząc w r. 1784 na stolicę biskupią w Przemyślu R. (zatwierdzenie przez Stolicę Apostolską nastąpiło w r. 1785) ustąpił ostatecznie ze stanowiska archimandryty dermańsko-dubieńskiego. Przeciwko objęciu przez R-ę biskupstwa przemyskiego występował kler tej diecezji, bojąc się, że R. będzie zabiegał o zbliżenie obrządku ruskiego do łacińskiego. R. próbował wiosną 1785 wypromować na biskupstwo przemyskie swego zaufanego bazylianina Juliana Sponringa, lecz cesarz Józef II nie zgodził się na tę zamianę. R. w r. 1787 mianował Sponringa radcą konsystorza, a w r.n. swym wikariuszem generalnym. Jako bp przemyski R. ustanowił katedrę unicką w przekazanym mu przez władze austriackie dawnym kościele karmelickim, uzyskał od cesarza Leopolda II potwierdzenie wszystkich wcześniej wydanych dla unitów przywilejów (w tym celu posłał do Wiednia w maju 1790 Sponringa), zabiegał o podniesienie Lwowa do godności metropolii, rozpoczął budowę cerkwi w Walawie i Straszewicach. Jego kilkuletnie zabiegi u władz austriackich przywróciły jedność, podzielonej po 1. rozbiorze na koronną i galicyjską, dawnej prowincji polskiej (koronnej) zakonu bazylianów. We wrześniu 1792 uroczyście obchodził 50 rocznicę prymicji.
R. był autorem pracy historycznej Antiquitates Ecclesiae Ruthenicae (Supraśl 1760), ponadto rozszerzył i uzupełnił dzieło bpa Jakuba Suszy pt. „Phoenix testatio redivivus…” i w r. 1780 opublikował pt. Koronacja cudownego obrazu NMP w chełmskiej katedrze obrządku greckiego. Przetłumaczył i skomentował traktat N. Ruggierego „Medytacje dla oczyszczenia i poprawienia życia kapłańskiego” (wydane przez jezuitów w l. 1759, 1763) oraz przygotował do wydania traktat T. F. Rotariusa „Apparatus universae theologiae moralis” (Wilno 1771, druk bazyliański). Ogłosił ponadto listy pasterskie i korespondencję urzędową z władzami austriackimi i Kościoła unickiego. Prowadził dziennik Diarium quotidianum 1742–1793 (który w trzech częściach przechowywany był w Archiwum Kapituły Lwowskiej obrządku greckokatolickiego, gdzie zaginął. Wiadomość o dzienniku i znaczną jego część podał do druku A. Petruševič w r. 1866). R. zmarł 22 XI 1793 i pochowany został w podziemiach unickiej katedry przemyskiej.
Portret R-y (bez napisu, z rozpieczętowanym listem w ręku) był w zbiorach katedry przemyskiej; – Estreicher; Słown. Pol. Teologów Katol., III (tu obszerna literatura); Łoza, Kawalerowie; [Giżycki M.], Spis klasztorów unickich bazylianów w woj. wołyńskim, Kr. 1905 s. 13; Schematismus universi venerabilis cleri ruthenorum catholicorum dioeceseos Premysliensis … a.d. 1879; – Batiuškov P. N., Cholmskaja Ruś, St. Pet. 1887; Bieńkowski L., Organizacja Kościoła wchodniego w Polsce, w: Kościół w Pol., II; Choma J., Maximilianus Ryllo. Episcopus Chelmensis et Peremyslensis (1759–1793), Romae 1951; Chotkowski W., Historia polityczna Kościoła w Galicji, Kr. 1909 I–II; Čistovič I., Očerk istorii zapadnorusskoj cerkvi, St. Pet. 1884 II 413–15; Czernicki K., Chełm, przeszłość i pamiątki, Chełm 1936 s. 58; Dobrianskij A., Istorija episkopov trech soedinennych eparchii, Lw. 1893 III 55–66; tenże, M. Ryłło, w: Peremyšl’anin, 1858 s. 18–27; Harasiewicz M., Annales Ecclesiae Ruthenae, Lw. 1862 s. 511, 552–3, 630–53, 666–7, 670, 678; Hauser I., Monografia miasta Przemyśla, Przemyśl 1883; Historia Kościoła w Polsce, P. I979 I, II; Kojalovič M., Istorija vozsoedinenija zapadnorusskich uniatov starych vremen, St. Pet. 1873 s. 190 i n.; Lakota H., Dvi prestolni cerkvy peremys’ky, Peremys’l 1937; Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi, P. 1906 I 163, 164, 180; tenże, Historia unii Kościoła ruskiego z Kościołem rzymskim, P. 1875 s. 149–50; Loret H., Kościół katolicki a Katarzyna II, Kr. 1910; Na pamiat’ o 150 letnim, jubileje Cholmskoj Duchovnoj Seminarii, Cholm 1910 s. 148–49; Pełesz J., Geschichte der Union mit ruthenischen Kirche, Wien 1880 II; Petruševič A. S., Kratkoe izvestie o cholmskoj eparchii, „Naukovyj Sbornik” T. 1–4: 1866; tenże, Svodnaja Galicyjsko-Russkaja letopis s 1772 do końca 1800 g., Lw. 1889 II 45 65, 84, 137, 145, 222, 259, 296–7, 299, 339, 340, 345; Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie, „Acta Univ. Vratislaviensis” Nr 779, 1986 s. 779; Popov N., Sud’by unii v russkoj cholmskoj eparchii, Moskva 1874 s. 43–6; Stebelski I., Dwa światła na horyzoncie połockim, Lw. 1866–7 [Wyd. 2]; Vavryk M., Narys rozvytku i stanu vasylijans’kogo čyna XVII–XX st., Rzym 1979; – Acta Sacrae Congregationis de Propaganda Fide Ecclesiam catholicam Ucrainae et Belarusiae spectantia, Vol. 4–6, Coll. A. G. Velikij, Romae 1957; Akty Vil. Archeogr. Kom., XVI; Arch. Jugo-Zap. Rossii, Cz. 1 t. 4; „Cholmsko-Varšavskie Vedomosti” 1880 nr 9 s. 143–9; Epistolae metropolitarum Kiovensium catholicorum, Vol. 4–9, Coll. A. G. Velikij, Romae 1959–80; Kolęda Warszawska 1756–60, 1767, 1768, 1770, 1777, 1778, 1781, 1783, 1786; Monumenta Ucrainae Historica, Ed. J. Slipyj, Romae 1969 VI, VII; Naruszewicz A., Korespondencja, Wr. 1959; Pravoslavnyj Kalendar na r. 1966, s. 97; Sbomik statej po istorii Cholmskoj Duchovnoj Seminarii, Cholm 1910 s. 55–6; Supplicationes Ecclesiam catholicam Ucrainae et Belarusiae spectantes, Vol. 2, Coll. A. G. Velikij, Romae 1957; – AP w L.: rkp. 1. Bazylianie w Chełmie, opisanie klasztoru XX Bazylian Chełmskich 1795, rkp. 828 k. 545 (Chełmski Konsystorz Greckokatolicki); B. Czart.: rkp. 685, 736, 738, rkp. 739 s. 847–860, rkp. 1153 s. 543, 547, 551, rkp. 1192 s. 220, 224; – Uzupełnienia Marii Czeppe z Kr. i Adama Winiarza z L.
Maria Pidłypczak-Majerowicz