INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Marcin Mikołaj Radziwiłł h. Trąby     

Marcin Mikołaj Radziwiłł h. Trąby  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziwiłł Marcin Mikołaj h. Trąby (1705–1782), krajczy lit., ordynat ołycki. Ur. w Cimkowiczach 11 XI, był synem Jana Mikołaja, woj. nowogródzkiego (zob.), i Doroty Henryki z Przebendowskich.

Od młodości R. okazywał zainteresowanie i zdolności do nauki. Kształcił się w szkołach w Nieświeżu, a potem w Wilnie. Ok. r. 1720 wyjechał w podróż zagraniczną, podczas której zwiedzał instytucje naukowe i zawierał znajomości z uczonymi. Po powrocie do kraju został przedstawiony na dworze króla Augusta II. Król nadał mu w r. 1723 urząd krajczego lit. Na dwór królewski w Warszawie R. przybył znowu w r. 1727. W stolicy bawił wtedy dłużej i zawarł w r.n. związek małżeński z Antoniną z Bełchackich, córką Adriana, kaszt. bieckiego. Po śmierci ojca w r. 1729 powrócił na Litwę, gdzie objął ordynację klecką. Posiadał również dwa starostwa: grabowskie i pokrzywnickie. Stronił od życia publicznego, raz tylko w r. 1737 obrany był z pow. słuckiego deputatem do Trybunału Lit., na którym wybrano go na marszałka. Potem już rzadko wyjeżdżał ze swoich dóbr, przebywając głównie w majątku Czarnawczyce pod Brześciem Lit. Po śmierci pierwszej żony ożenił się w r. 1737 z Martą, córką Jana Trembickiego, podczaszego bełskiego. Wg listu Henryka Brühla z 12 VII 1743 R. właśnie wtedy został mianowany generałem artylerii lit.; spisy dygnitarzy nie potwierdzają tej nominacji. W październiku t.r. był w Dreźnie, m. in. z Teodorem Lubomirskim, prawdopodobnie w związku z przygotowywaniem sejmu. Zajmował się doświadczeniami fizycznymi w laboratorium, które sobie urządził. Miał podobno sporą wiedzę z zakresu medycyny, chemii i in. nauk przyrodniczych. Pociągała go alchemia i wiele czasu poświęcał na poszukiwanie kamienia filozoficznego. Był też uzdolniony muzycznie i grał biegle na kilku instrumentach.

Z czasem R. zaczął zdradzać objawy choroby umysłowej. Wierzył w metempsychozę, postanowiwszy przejść na judaizm uczył się języka hebrajskiego. Otaczał się Żydami, a faworytem jego był Szymon, który rządził w jego dobrach. Warunki życia na dworze R-a były ciężkie. Obawiając się otrucia, zatrudniał przysięgłego kucharza i piwowara. Posiłki wydawano nieregularnie, często panował głód. Tryb życia prowadził R. rozwiązły. Żonę Martę i dzieci trzymał w zamknięciu i niewygodzie w jednej izbie. Miał liczny harem, złożony z dziewcząt porwanych, kupionych lub oszukanych. «Inne horrenda o nim powiadali, jak swoje z metres potomstwo enecabat i z nich dystylacje jakieś czynił» (M. Matuszewicz). Bywał strofowany przez konsystorz, któremu się opłacał. Dokonywał też zabójstw i podpaleń dworów, rozbojów na drogach, często też ludzi porywał i więził. Używał do tego swoich oficjalistów, m. in. Grabowskiego, straconego z wyroku Trybunału w Piotrkowie.

W r. 1748 przed sejmikiem poselskim w woj. brzeskim lit. kazał R. porwać księdza Suzina, swego plebana kleckiego, i dostarczyć do bpa wileńskiego z oskarżeniem o rozpustę. Uwolniony przez biskupa ks. Suzin i inni pokrzywdzeni przez krajczego zażądali umieszczenia w instrukcji poselskiej postulatu o konieczności ukrócenia ekscesów R-a. Wybrany na posła Marcin Matuszewicz spełnił ich żądanie. Niezależnie od tego wysłano z supliką do króla z woj. brzeskiego specjalnych posłów: podstolego orszańskiego Józefa Suzina i pisarza brzeskiego Pawła Buchowieckiego. Królowa, oburzona gorszącym życiem krajczego, obiecała im protekcję. Michał Kazimierz Radziwiłł, hetman w. lit. i woj. wileński, chciał jednak uniknąć publicznego oskarżenia krewnego w izbie poselskiej i postarał się o nakaz kurateli nad nim, który został podpisany przez króla. Wykonanie nakazu ubezwłasnowolnienia powierzono chorążemu lit. Hieronimowi Florianowi Radziwiłłowi. Otoczywszy dwór w Czarnawczycach dwustu ludźmi uwięził on R-a i przedstawiwszy mu nakaz kurateli wywiózł do Białej na Podlasiu. Żona R-a i dzieci zostały wyprowadzone z zamknięcia, a harem rozwiązano i dziewczęta przekazano do rodzin.

W Białej R. przebywał kilka lat, a później został przewieziony do Słucka, gdzie również był trzymany w ścisłym areszcie. Książę Hieronim Florian objął też administrację jego dóbr, dysponując dochodami z nich wg swego uznania. Żonie jego zapewnił utrzymanie, a synów posłał do szkół pijarskich w Warszawie (wg E. Kotłubaja, z innych źródeł wynika, że najmłodsi synowie R-a kształcili się u teatynów). Po śmierci ks. Hieronima (1760) kuratelę nad R-em objął hetman Michał Kazimierz. Odwiedził go w Słucku i kazał opatrzyć lepszym ubraniem i wyżywieniem oraz pozwolił przechadzać się po wałach zamku słuckiego w asyście warty. Żona krajczego mimo pewnych obaw zwróciła się do hetmana z prośbą o uwolnienie męża, lecz otrzymała odmowną odpowiedź. R., choć ubezwłasnowolniony, występował czasem nadal w sprawach majątkowych i nazwisko jego figuruje w aktach referendarii kor. W r. 1750 scedował on star. pokrzywnickie na rzecz Kazimierza Dąmbskiego, woj. sieradzkiego, za sumę 189 tys. złp. W r. 1752 zrezygnował z urzędu krajczego lit. Bezskutecznie prosił Stanisława Augusta w r. 1765 o przywrócenie mu wolności. Do końca życia pozostał więźniem swego rodu. R. zmarł w Słucku 11 I 1782 i został pochowany w Nieświeżu.

Z pierwszego małżeństwa, z Aleksandrą z Bełchackich (1712–1736) pozostawił R. dwoje dzieci – Antoninę, żonę Józefa Massalskiego, podskarbiego nadwornego lit. (zob.), i Józefa Mikołaja (zob.), a z drugiego, z Martą z Trembickich (zm. 1812), czterech synów: Antoniego Mikołaja (zob.), Michała Hieronima (zob.), Dominika (1747–1803) i Jakuba (1748–1808), umysłowo chorego.

 

Miedzioryt H. Leybowicza, reprod. w: Wobe M. F., Icones familiae ducalis Radivilianae..., Nesvisii [1758]; – Estreicher; Kotłubaj E., Galeria Nieświeżska portretów Radziwiłłowskich…, Wil. 1857 (drzeworyt M. Starkmana); Święcki T., Historyczne pamiątki znamienitych osób i rodzin dawnej Polski, W. 1858 II 393; Boniecki, I 154; Borkowski J. Dunin, Genealogie żyjących utytułowanych rodzin polskich, Lw. 1895; Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński, IV, XI 177; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Bartoszewicz K., Radziwiłłowie, W.-Kr. 1928 s. 88–101; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, W.-Kr. 1909 I; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką w l. 1740–1745, Kr. 1913 I; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Księgi referendarii koronnej z czasów saskich, sumariusz, Oprac. M. Woźniakowa, W. 1970 II; Matuszewicz M., Diariusz życia mego, W. 1986; – AGAD: Arch. Roskie nr XVIII/15, Arch. Radziwiłłów Dz. IV, teka 26 koperty 351–359 (212 listów R-a z l. 1723–81), Dz. XI (dokumenty familijne i majątkowe); B. Czart.: rkp. 450; B. Ossol.: rkp. 5424, 5427; B. PAN w Kr.: rkp. 9528 (Czarnecki J., Hieronim Florian Radziwiłł i jego rękopisy, mszp.); B. Uniw. Warsz.: rkp. 97.

Hanna Dymnicka-Wołoszyńska

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.