Rola Marcin (zm. 1513), rajca i burmistrz Starej Warszawy, wójt Nowej Warszawy. R. mógł być synem Stanisława Roli, mieszczanina Starej Warszawy, znanego w r. 1457, który zmarł przed r. 1465; pozostawił on co najmniej dwoje dzieci, w tym córkę Maszę Rolinę, znaną w l. 1470–1502.
R. jest znany od r. 1478 początkowo pod zdrobniałym przezwiskiem Rolek. Był siodlarzem, jednakże wyspecjalizował się jako bankier, udzielając krótkoterminowych pożyczek mieszkańcom Starej i Nowej Warszawy oraz gromadząc znaczny majątek. Wcześnie wszedł też w kontakty z dworami książąt mazowieckich jako dostawca m. in. sukna, wosku, a także pożyczkodawca. Jego kontakty z dworem ks. Janusza II są znane od r. 1478, bez wątpienia ustępowały one jednak kontaktom R-i z dworem ks. Bolesława V, władającego Warszawą. W r. 1481 R. wziął od Bolesława V w zastaw do wydzierżenia na sumę 724 fl. warszawską komorę cła ziemnego, a w r. 1485 wspólnie z dwoma innymi mieszczanami przejął zastawiony folwark książęcy na przedmieściu warszawskim, spłacany w r. 1488. W późniejszych latach R. przeprowadził kilka dużych transakcji z przedstawicielami patrycjatu warszawskiego: Konradem Witchenwaltem na sumę 925 fl. (w r. 1496 uzyskał od niego trzy domy w rynku), z Mikołajem Baryczką na sumę 562,5 kop gr. (1506 r.), a także z Piotrem Wilkiem, wójtem Starej i Nowej Warszawy. W styczniu 1499 pożyczył mu 500 fl. i 10 kop gr. na 12 tygodni pod zastaw dochodowego młyna Paszkowskiego pod Warszawą; młyn przeszedł w posiadanie R-i. W maju 1500 wziął od niego w zastaw za 420 fl. wójtostwo Nowej Warszawy, a także 2 włóki nowomiejskie uzyskane przez P. Wilka od ks. Bolesława V w r. 1479; również stał się posiadaczem owych dóbr. R. powiększył jeszcze swój majątek kupując we wrześniu 1507 za 300 kop gr. młyn Małkowski zw. Ruda pod Warszawą od spadkobierców Gabriela Malka, a w styczniu 1508 zamienił młyn Szpitalny na Powązkach, który trzymał po Mikołaju Baryczce, na młyn Piotrowski koło Wawrzyszewa, dopłacając 133 kopy gr. posiadaczce tegoż, Krystynie, córce młynarza Wojciecha Wysoka Myśl.
Gromadzeniu majątku przez R-ę sprzyjała jego działalność we władzach miejskich. W r. 1485 został rajcą, w r. 1488 po raz pierwszy pełnił urząd burmistrza Starej Warszawy. Zamykając bramy miejskie przeciwstawił się wówczas – wspólnie z ówczesnym starostą warszawskim i całą radą miasta – wjazdowi ks. Konrada III czerskiego do Starej Warszawy w związku z pogrzebem ks. Bolesława V i koniecznością ustanowienia nowego podziału dzielnicy warszawsko-zakroczymskiej zmarłego księcia; Konrad wybaczył władzom miasta ten czyn dopiero w r. 1494. R. pełnił urząd burmistrza Starej Warszawy ponownie w r. 1494 (wybrany jako rajca, przejął urząd zapewne z powodu choroby lub śmierci poprzednika; w sierpniu t.r. pożyczył władzom miejskim 100 fl. na pilne potrzeby), pozostał na tym urzędzie do początku 1497 r. Był jeszcze burmistrzem w l. 1498, 1500, 1507, 1510. Do rady wybierano go w l. 1489, 1494, 1501–6, 1508–9, 1511–12. Od r. 1500 był także wójtem Nowej Warszawy. R. wyróżnił się w składzie patrycjatu warszawskiego jako fundator altarii w kolegiacie warszawskiej. Już 30 XII 1479 R. wraz ze Stanisławem Stańczykiem, innym mieszczaninem warszawskim, uzyskał od ks. Bolesława V przywilej darowujący im miejsce na budowę kaplicy, zakrystii i ołtarza św. Jakuba w kolegiacie warszawskiej, obok kaplicy książęcej. Nie wiadomo, czy fundacja ta została zrealizowana w pełnym wymiarze, ale ołtarz Rolów mieścił się później w pobliżu kaplicy książęcej. W r. 1489 R. kupił na wyderkaf rentę pieniężną z dóbr Belsko Wielkie w ziemi czerskiej dla swego altarzysty. Stańczyk później miał altarię osobną. R. zmarł pomiędzy 12 I a 12 X 1513.
Żona R-i Katarzyna pochodziła z Torunia, ale jej powiązania rodzinne nie są znane. W marcu 1503 R. darował jej, za zgodą syna, ogród przy ul. Długiej, należący wcześniej do P. Wilka.
Jedynym znanym synem R-i był Stanisław, działający w imieniu ojca już w r. 1488 w kontakcie z dworem ks. Janusza II, ławnik Starej Warszawy w l. 1500–5. Zmarł on w r. 1505, pozostawiając wdowę Dorotę Rolinę i małoletnie dzieci: Franciszka i Tomasza oraz córkę Zofię. Dorota była pasierbicą Konrada Witchenwalta, została wydana za Stanisława Rolę przed r. 1499, a w r. 1505 wraz ze swoimi siostrami uposażyła altarię korczakowską w kolegiacie warszawskiej. W r. 1513 po śmierci R-i objęła zarząd całości dóbr spadkowych, zmarła po 1527 r. Franciszek i Tomasz, wójtowie Nowej Warszawy, uzyskali w r. 1530 potwierdzenie króla Zygmunta I dla przedstawionych dokumentów własnościowych R-i, do nich należało prawo patronatu altarii Rolów w r. 1559.
Enc. Warszawy, s. 76, 565; – Koczorowska-Pielińska E., Rzemiosło Starej i Nowej Warszawy do 1525 r., w: Z dziejów rzemiosła warszawskiego, Pod red. B. Grochulskiej i W. Prussa, W. 1983 s. 64–5; Senkowski J., Skarbowość Mazowsza od końca XIV w. do 1526 r., W. 1965 s. 76; Szacherska S. M., Wójtowie dziedziczni Starej Warszawy w XV i XVI w., w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, W. 1981 I 315, 336; – Księga ławnicza m. Nowej Warszawy, Wyd. A. Wolff, Wr. 1960; Księga radziecka m. Starej Warszawy, Wyd. A. Wolff, Wr.-W.-Kr., 1963 (tu częściowo błędnie określono powiązania rodzinne R-i i Doroty); Księga skarbowa Janusza II ks. mazowieckiego z lat 1477–1490, Wyd. J. Senkowski, W. 1959 („Kwart. Hist. Kult. Mater.” T. 7 zeszyt dodatkowy); Lustracja województwa mazowieckiego 1565, W. 1967 cz. 1 s. 33 (z błędami); toż, 1617–1620, cz. 1, Wr. 1968 s. 224, 229; Matricularum summ., IV; Źródła do dziejów Warszawy, W. 1963 I 24; – AGAD: dok. perg. 1534, Metryka Kor., t. 8 k. 21, t. 9 k. 116, t. 18 k. 34v., 69v., 217v., 232, t.44 k. 466–469; AP m. stoł. Warszawy: Knapiński, Notaty do historii kościołów warszawskich, W. 1949 s. 68 (mszp. powielony); IH PAN: Słown. Hist.-Geogr., Kartoteka Starej i Nowej Warszawy oprac. przez A. Wolffa.
Kazimierz Pacuski