Marcin z Raciąża (2 poł. XVI w.), profesor Akad. Krak., lekarz kapituły płockiej, autor diariusza. Syn Jana, pochodził z Raciąża na Kujawach, zwanego później i dziś Raciążkiem. Wpisał się do grona studentów Akad. Krak. w półr. zim. 1545/6, bakałarzem i magistrem sztuk wyzwolonych został przed r. 1554 (akta promocji z l. 1542–60 przepadły). Wykłady na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Akad. Krak. rozpoczął od semestru letn. 1554. W t. r. został seniorem Bursy Jerozolimskiej. Dopiero w półr. letn. 1559, po złożeniu godności seniora Bursy Jerozolimskiej, został członkiem Kolegium Mniejszego. Objaśniał dzieła Arystotelesa, podręczniki gramatyki Mikołaja Perottiego i dialektyki Cezariusza oraz przypisywaną w średniowieczu Cyceronowi retorykę «ad Herennium». Dwukrotnie, w semestrach: letn. 1562 i zim. 1565/6, pełnił obowiązki dziekana Wydziału Sztuk Wyzwolonych. Kiedy sejm warszawski 1563/4 r. w ramach egzekucji dóbr przystąpił do szczegółowego zbadania przywilejów Akad. Krak. i większość z nich podważył, Akademia w dn. 10 I 1564 wydelegowała do Warszawy M-a, który po usilnych staraniach i uproszeniu interwencji nuncjusza papieskiego Jana Franciszka Commendonego, zdołał uzyskać odroczenie egzekucji nadań akademickich. Na przełomie 1565/6 r. M. zabiegał o nadanie mu altarii św. Bartłomieja w katedrze krakowskiej. Otrzymał ją, podpisawszy zobowiązanie dalszej pracy w Akademii i zachowanie prebendy w nienaruszonym stanie. W lecie 1566 podróżował na Ruś.
W październiku 1567 wyjechał M. na studia do Włoch. Doktorat medycyny uzyskał w Padwie pod koniec czerwca 1569. Wrócił do Krakowa w lutym 1570, by po ponownej kilkutygodniowej podróży na Ruś, w maju t. r. zostać lekarzem kapituły płockiej. Osiadł w Płocku na stałe. Pod naciskiem Akad. Krak., która już w r. 1570 wezwała go do natychmiastowego podjęcia zajęć pedagogicznych, dn. 9 V 1571 zrezygnował M. z kolegiatur, a w cztery dni później ożenił się. Małżeństwo trwało krótko, bo już we wrześniu 1572 zmarła żona, uprzednio wydawszy na świat martwego chłopca. Z ponownego małżeństwa z Elżbietą Bruszczanką, zawartego 31 V 1573, miał syna Jakuba (zmarł po kilku dniach) oraz córkę Jadwigę. M. żył jeszcze w Płocku w r. 1584.
W nabytym w czerwcu 1562 egzemplarzu dzieła J. B. Carelliego „Ephemerides” (Venezia 1557; B. Jag.: cim. 5522) zostawił M. diariusz, w którym w l. 1562–75, z przerwą na studia włoskie, notował nie tylko zapiski osobiste, lecz także cenne uwagi dotyczące aktualnych wydarzeń w Polsce oraz bardzo wartościowe uwagi o pogodzie i klęskach żywiołowych, zwłaszcza o wylewach Wisły.
Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Kośmiński, Słownik lekarzów; Korytkowski, Prałaci gnieźn., III 345; – Barycz, Historia UJ; tenże, Rozwój i upadek Akademii Krakowskiej, w: Kultura staropolska, Kr. 1932; – Acta rectoralia; Album stud. Univ. Crac., II 325; Conclusiones Univ. Crac.; Liber diligentiarum; Materiały do historii Polaków w Padwie, Zebrał S. Windakiewicz, Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1892 VII 162; Statuta nec non liber promotionum, s. 202, 204; – Arch. UJ: rkp. 95 s. 68; B. Jag.: cim. 5522, rkp. 5359 t. 11.
Marian Zwiercan