Mączyńska z Rybczyńskich Maria 1. v. Česky, pisywała jako Maria Česky, Maria Czeska-Mączyńska oraz pod pseud. i krypt. M. C., M. Cz., M. Cz. M., (m. d.), md., Roland (1883–1944), literatka, pisarka dla młodzieży. Ur. 16 I w Białej koło Bielska, była córką inżyniera Jana Rybczyńskiego i Heleny z Hałatkiewiczów. Ukończyła szkołę średnią. W l. 1912–18 przebywała w Krakowie, prowadząc ożywioną działalność literacką. W czasie pierwszej wojny światowej przez dwa lata pracowała w szpitalu wojskowym. Po śmierci pierwszego męża Česky’ego poślubiła w r. 1918 Mieczysława Mączyńskiego i zamieszkała na stałe w Żywcu, zajmując się w dalszym ciągu pracą pisarską i społeczną. Pierwsze próby literackie podjęła M. już we wczesnej młodości (1900), ale właściwą działalność na polu literatury rozwinęła dopiero w latach poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej. Na łamach pism krakowskich i lwowskich, np. „Gazety Lwowskiej”, „Kroniki Powszechnej”, „Nowej Reformy”, „Gazety Poniedziałkowej” publikowała wiersze, nowele, obrazki, felietony, fragmenty powieści, recenzje. Po wojnie współpracowała przede wszystkim z czasopismami katolickimi, a głównie z „Przewodnikiem Katolickim”, gdzie zamieściła większość swoich utworów powieściowych. Nawiązała też współpracę z pismami dziecięcymi („Płomyk”, „Płomyczek”, „Przyjaciel Młodzieży”, „Mały Światek”). Za swe prace otrzymała liczne nagrody, m. in. pism: „Wiek Nowy”, „Przewodnik Katolicki”, „Kronika Powszechna”. W okresie międzywojennym M. była przedstawicielką – nie najwybitniejszą, ale dość popularną – literatury katolickiej. Światopoglądem katolickim nasyciła zarówno utwory bezpośrednio związane z motywami religijnymi, a mianowicie Opowieści Chrystusowe (cz. 1, P. 1917, cz. 2, P.–W. 1920), Rycerz Chrystusowy (W. 1930, o św. Wojciechu), Opowieść o św. Kindze (Lw. 1933), Św. Kazimierz królewicz (P. 1934), jak i tomy wierszy, powieści o tematyce obyczajowej, historycznej, obrazki dramatyczne.

W twórczości poetyckiej M-ej (Na różnych strunach, P. 1918, Macierzyństwo i wiersze różne, P. 1932) szczególnie wyraźnie zaznaczyły się wpływy stylu młodopolskiego z egzaltacją uczuciową i sentymentalizmem, zaś we wczesnych nowelach i obrazkach dominującą rolę pełniły motywy śmierci i wszechogarniającej miłości. Schematyczne ujęcia, frazeologia sentymentalna, powierzchowność analizy spraw ludzkich – to cechy większości jej powieści współczesnych, drukowanych w l. 1932–9, przeważnie tylko w czasopismach, a zwłaszcza w „Przewodniku Katolickim” (m. in. Małżeństwo Pawła Dołęgi, Zmarnowane dziedzictwo, Za grzechy ojców, Pięciu chłopaków pana majstra, Powieść o sercu kobiety). Największą popularność, zaświadczoną i wznowieniami i przekładami, uzyskała M. jako autorka książek dla dzieci i młodzieży. Głośne były jej powieści historyczne: Dwaj Rymszowie (P. 1917), W obronie Gdańska (P.–W. 1925), Dziwaczne przygody imci pana Jura Bendońskiego (P. 1928), także Helusia z rakowickiego młyna (P. 1930). Mimo braku pogłębienia obrazu przeszłości od strony źródłowej i stylizacji językowej, książki M-ej ze względu na dość interesującą metodę kreowania młodych bohaterów i rzetelny patriotyzm mogły pełnić pozytywną funkcję wychowawczą. Wiele osobistego wzruszenia i patriotycznego uczucia przelała pisarka do powieści Helusia z rakowickiego młyna, osnutej na sierocej doli jej matki. Po drugiej wojnie światowej twórczość M-ej uległa prawie całkowitemu zapomnieniu; tylko niektóre jej powieści, głównie dla młodzieży, były jeszcze wznawiane w l. 1945–8. Po wybuchu wojny w r. 1939 M. została wysiedlona z Żywca. Zmarła w Krakowie 11 VI 1944. Jej drugi mąż zginął w obozie w Mauthausen. M. pozostawiła dwóch synów: Henryka, prawnika, i Mariana, inżyniera leśnika.

Fot. w: „Przew. Katol.” 1926 nr 21, 1929 nr 51, 1932 nr 12; – Nowy Korbut (Słow. Pisarzy, I); Bibliografia dramatu polskiego 1765–1964, W. 1972 I (pod Czeska-Mączyńska M.); Polskie książki dla dzieci i młodzieży, Kr. 1931 s. 108–9; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); – Morcinek G., M. Czeska-Mączyńska, „Tyg. Powsz.” 1947 nr 47 (fot.); Nawrocki W., O pisarstwie G. Morcinka, Kat. 1972 s. 52–3, 56–8, 60–1.

Józef Z. Białek