INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Melania Józefa Parczewska     

Melania Józefa Parczewska  

 
 
Biogram został opublikowany w 1980 r. w XXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Parczewska Melania Józefa, pseud. B. A. Jer (1850–1920), literatka, działaczka oświatowa i narodowa. Ur. 18 XII w Wodzieradach, była córką Hipolita i Aleksandry z Bajerów (zob. Parczewska), siostrą Alfonsa (zob.). Podstawy wykształcenia P. otrzymała w domu, a w l. 1865–7 uczęszczała na pensję A. Paszkiewiczowej w Warszawie. Następnie mieszkała z matką i bratem w Kaliszu (własnej rodziny nie założyła), gdzie oddała się działalności społecznej i literackiej. W kaliskim Tow. Muzycznym była gospodynią chóru żeńskiego, działała w Kaliskim Tow. Dobroczynności, należała do zarządu kaliskiego oddziału Polskiej Macierzy Szkolnej, w końcu 1905 r. założyła w tym mieście Stowarzyszenie Narodowe Kobiet Polskich, przy którym opiekowała się szkołą dla dziewcząt, organizowała dla nich kolonie i troszczyła się o zatrudnienie. W środowisku rzemieślniczym i robotniczym Kalisza prowadziła teatry amatorskie. Wraz z matką założyła szkołę rzemiosł dla kobiet kaliskich (1874). Wyrażono opinię, że «nie było w Kaliszu akcji społecznej lub narodowej, w której nie byłaby czynną» (Bolesław Lutomski). Od r. 1896 P. prowadziła tajne nauczanie literatury polskiej i dziejów ojczystych dla uczniów gimnazjów rządowych. Obserwacje poczynione w kontaktach z władzami gubernialnymi skłoniły P-ą do napisania pamfletu na przysyłanych z Rosji urzędników, wydanego pod pseud. B. A. Jer (Lw. 1893). Tytuł owego pamfletu – Listy Maszy do Paszy stał się zarazem tytułem całego tomu, który zawiera jeszcze pięć innych obrazków przedstawiających próby rusyfikacji młodzieży poprzez szkołę, epizod z powstania styczniowego i portret renegata. Przychylna recenzja w „Przeglądzie Polskim” (1893) witała w tej książce pióro «pełne siły i plastyki».

Drugi krąg działalności społeczno-kulturalnej i literackiej, prowadzonej przez P-ą zazwyczaj wspólnie z bratem, stanowiła praca na rzecz umacniania polskości i budzenia świadomości narodowej na kresach zachodnich, głównie na Śląsku. Ucisk narodowy i dyskryminację społeczną ludności polskiej na Śląsku poznała podczas częstych pobytów we Wrocławiu, Bytomiu i innych ośrodkach tego regionu, toteż prowadziła tam intensywną działalność kulturalną, wspierającą proces kształtowania się świadomości narodowej Ślązaków. W r. 1884 wraz z bratem przyczyniła się do założenia we Wrocławiu czasopisma polskiego „Nowiny Szląskie”, przeznaczonego dla polskiej ludności ewangelickiej Śląska pruskiego, i zasilała je własnymi utworami. Na Górnym Śląsku prowadziła akcję odczytową, zakładała czytelnie i kółka oświatowe, współpracowała z bytomskim „Katolikiem”, obok „Dziennika Poznańskiego” i „Gazety Toruńskiej”. W pracach publicystycznych i literackich oraz podczas publicznych odczytów popularyzowała wiedzę o Śląsku, informując o rozwijającym się w tej dzielnicy ruchu narodowym; pisała m. in. o twórcach polskiej literatury regionalnej, głównie o Józefie Lompie („Encyklopedia Wychowawcza”), Konstantym Damrocie i Norbercie Bonczyku (Z poezji górnośląskiej, „Kraj” 1890 nr 23); przyczynek do znajomości gwary śląskiej zamieściła w „Pracach Filologicznych” (T. 16), zaś rozprawę Zwyczaje zachowane podczas świąt i obchodów wśród ludu polskiego na Górnym Śląsku w „Wiśle” (T. 18), zbierała pieśni ludowe. Motywy śląskie wprowadzała także do prac o charakterze literackim. W powieści Nad brzegiem Odry (pierwodruk „Bluszcz” 1901, wyd. książkowe Wil. 1929), ukazującej życie studentów polskich we Wrocławiu, poruszyła wiele aktualnych i palących kwestii położenia narodowego ludności polskiej w zaborze pruskim, protestując przeciwko polityce germanizacji i rugów. Mniejszą wartość literacką miała powieść historyczna, osnuta na motywach śląskich, pt. Dworzanin ostatniego Piasta („Dzien. Śląski” 1898), wzorowana na powieściopisarstwie Henryka Sienkiewicza. W tomie Obrazki (W. 1893) zamieściła opowiadanie Na Górnym Śląsku. Zbiór ten zawierał ponadto m. in. utwory: Nad morzem (nagroda na konkursie literackim „Kłosów”), ilustrujący problem wynarodowienia Słowińców, oraz Proboszcz, ukazujący życie łużyckiego działacza narodowego, ks. Michała Hórnika. Także sprawy ruchu narodowego Łużyczan oraz całej Słowiańszczyzny zachodniej i południowej żywo interesowały P-ą. Pisała o zasługach kobiet chorwackich, słowackich i łużyckich dla utrzymania tych narodowości, kreśliła sylwetki pisarzy czeskich i łużyckich, tłumaczyła ich utwory (np. J. Nerudy, J. Vrchlickiego, K. J. Wałtaray, 9 wierszy największego poety Łużyc – J. Barta-Čišinskiego i in.). Jej przekłady poezji nie są zupełnie poprawne pod względem wersyfikacyjnym; większe zasługi P. położyła jako informatorka o życiu kulturalnym narodów zachodniosłowiańskich, głównie Łużyczan. Razem z bratem odwiedzała Łużyce, należała do Macierzy Łużyckiej (Maćica serbska), korespondowała z działaczami narodowymi na Łużycach.

Podczas pierwszej wojny światowej P. przeniosła się do Warszawy, gdzie prowadziła biuro opieki przy Tow. Wzajemnej Pomocy byłych Wychowańców Szkół Kaliskich. Pracowała w zarządzie i sekretariacie Polskiego Tow. Pomocy dla Ofiar Wojny i doprowadziła m. in. do powstania śląskiej sekcji plebiscytowej przy tym Towarzystwie. Wystąpiła wtedy z głośną Odezwą do Kobiet-Ślązaczek, kolportowaną jako propagandowy druk plebiscytowy. W czasie epidemii czerwonki zmarła w Kaliszu w nocy 19 VIII 1920.

W r. 1923 powstała w Królewskiej Hucie czytelnia im. Parczewskiej, tamże jedną z ulic nazwano jej nazwiskiem. Zbiór pism P-iej na tematy śląskie ukazał się w r. 1922 (W.) pt. O Śląsku i dla Śląska. Zbiorowe wydanie jej Pism, przygotowywane staraniem brata (Wil.), przerwane zostało w r. 1939 na drugim tomie (t. 1 wyszedł w r. 1929). W rękopisie pozostało wierszowane opowiadanie pt. Kalisz w czasie rewolucji 1830–1831.

 

Estreicher w. XIX; Kołodziejczyk E., Bibliografia słowianoznawstwa polskiego, Kr. 1911; Młynk J., Serbska bibliografija 1945–1957 z dod. do 1945, Budyšin 1959; Petr J., Serbska literatura w pólskich přełožkach, „Lětopis Instituta za serbski ludospyt” w Budyšinje S. A. T. 11: 1964; Wjacsławk J., Serbska bibliografija, „Berichte über die Verhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Philol.-hist. Klasse” (Berlin) Bd 98: 1952 H. 3; Wojtkowski A., Bibliogr. historii Wpol.; Enc. Org. (1898–1904); Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Bar, Słown. pseudonimów; Mětšk F., Bestandverzeichnis des Serbischen Kulturarchivs in Bautzen, Bautzen 1976 II; – Bełza S., Do czytelników!, w: Parczewska M., O Śląsku i dla Śląska, W. 1922 (fot.); Brokmanowa M., Melania Parczewska, „Ziemia Kaliska” R. 1: 1930 nr 2; Czerwiński S., Wspomnienie o M. P-iej, w: Parczewska M., Z dni ucisku, Wil. 1929 (fot.), (przedruk w: „Ziemia Kaliska” R. 1: 1930 nr 2 s. 36–40 i odb.); Fibinger S., Kaliskie Towarzystwo Muzyczne, Kalisz 1978 s. 12–13 (fot.); Jenč R., Stawizny serbskeho pismowstwa, Budyšin 1960 II; Kajtoch J., Melania Parczewska, „Kalendarz Śląski Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich” 1970 s. 170–2 (fot.); Kaleta R., Sensacje z dawnych lat, Wr. 1974 s. 483–4; Kochański W., Słowo wstępne [i] Notatka biograficzna, w: Parczewska M., Nad morzem, W. 1948 (fot.); tenże, Wstęp w: Bart-Ćišinski, Wybór poezji, Wr. 1966 s. IX, XXI, XXXIX, LXXII–LXXIII; Lutomski B., Wzorowa Polka, w: Parczewska M., O Śląsku i dla Śląska, W. 1922 (fot.), (przedruk w: taż, Z dni ucisku, Wil. 1929 i odbitka); Magnuszewski J., Polskie glosy do życia i twórczości Jakuba Barta-Ćišinskiego, „Pam. Słowiański” T. 9: 1959 s. 125, 137; Maksymowicz S., Bibliofilstwo A. i M. Parczewskich, „Spraw. Wrocł. Tow. Nauk.” S. A. T. 12: 1957 s. 42; tenże, Miejsce A. i M. Parczewskich w stosunkach literackich polsko-łużyckich, w: Polsko-łużyckie stosunki literackie, Wr. 1970; tenże, Problematyka Polski zachodniej i zachodniej Słowiańszczyzny w działalności A. i M. Parczewskich, „Biul. Historyków Literatur Zachodniosłowiańskich” R. 2: 1969 s. 51; Mětšk F., Pólske zajimy a kontakty zasłužbneho sorabista a spisowačela Oty Wićaza-Stollbergskeho…, w: Polsko-łużyckie stosunki literackie, Wr. 1970; Pośpiech J., Tradycje folklorystyczne na Śląsku w XIX i XX w., W. 1977; Puś W., Życie polityczne, w: Dzieje Kalisza, P. 1977; Ślaski K., Kaliskie towarzystwa kulturalno-oświatowe w XIX i XX w., w: Osiemnaście wieków Kalisza, Kalisz 1961 II 327, 331; – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1975 ks. VI; – „Kur. Pozn.” 1920 nr 194 (nekrolog); – Arch. Paraf. Św. Mikołaja w Kaliszu: Liber mortuorum nr 3 poz. 424; IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna; – Informacje Walentego Parczewskiego.

Rafał Leszczyński

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.