Pawlikowski Michał Gwalbert Mieczysław Józef (1887–1970), pisarz, wydawca, kolekcjoner, działacz Narodowej Demokracji. Ur. 2 III w Wiedniu, był synem Jana Gwalberta (zob.) i Wandy z Abramowiczów, starszym bratem Jana Gwalberta Henryka (zob.). Na formowanie się jego osobowości i zainteresowań miały wielki wpływ tradycje rodzinne, a przede wszystkim ojciec. W Krakowie, w domu dziadka Mieczysława (zob.), poznał dzieckiem Adama Asnyka, Michała Bałuckiego, Karola Brzozowskiego, Ignacego Maciejowskiego (Sewera), długoletnia (od r. 1898) znajomość łączyła go z przyjacielem ojca Janem Kasprowiczem (towarzyszył mu w wycieczkach tatrzańskich). W r. 1903 zaprzyjaźnił się z poetką Marylą Wolską, matką późniejszej jego drugiej żony. W r. 1903/4 uczęszczał do Gimnazjum III w Krakowie, a po zdaniu w tamtejszym Gimnazjum Św. Anny w r. 1905 matury studiował na Wydziale Filozoficznym Uniw. Lwow. literaturę porównawczą i historię sztuki. Interesowały go szczególnie zagadnienia poetyki i rytmiki; nagrodę ministerstwa uzyskała jego praca seminaryjna o formie poetyckiej u Juliusza Słowackiego. W r. 1910 złożył w Uniw. Lwow. pracę doktorską pt. Literatura i sztuka jako wyraz obiektywnych i subiektywnych pierwiastków w odczuwaniu przyrody, która została przyjęta, do doktoratu jednakże nie doszło. W t. r. zaczął studia na Akademii Rolniczej w Dublanach, których nie ukończył. Uzupełniał jeszcze studia przyrodnicze, specjalizował się prywatnie w hodowli lasu, odbył też praktykę gospodarczą u boku ojca.
Od młodości P. był związany ze Stronnictwem Demokratyczno-Narodowym (SD-N), na którego czele stał jego ojciec. Wykazywał duże zdolności organizacyjne i administracyjne. Jeszcze jako student przejął w r. 1908 dyrekcję założonego przez SD-N Tow. Wydawniczego we Lwowie (które było finansowo zachwiane) i w ciągu roku uporządkował jego interesy. W r. 1911 zorganizował przegrupowanie udziałów w spółce wydającej organ SD-N „Słowo Polskie” i w ten sposób nie dopuścił, aby pismo opanowała grupa Edwarda Dubanowicza. Z kolei, wspólnie z ojcem i kilku księgarzami, ocalił od bankructwa wydawnictwo Alfreda Altenberga, spowodował przekształcenie firmy w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (do udziałowców należał m. in. Ignacy Paderewski) i został w r. 1913 jej współkierownikiem. Z chwilą wybuchu pierwszej wojny światowej P. stał się bardzo czynny politycznie. Objął z ramienia SD-N kierownictwo biura informacyjnego Centralnego Komitetu Narodowego, który następnie jako sekcja wschodnia wszedł w skład Naczelnego Komitetu Narodowego. P. i jego współpracownicy w znacznym stopniu przyczynili się do oddalenia od linii frontu Legionu Wschodniego; sprawę tę przedstawił P. w podpisanym swoim nazwiskiem artykule Dzieje Legionu („Zjednoczenie” 1915 nr 1) i z tego powodu znalazł się na austriackiej liście proskrypcyjnej. Po wkroczeniu w r. 1914 wojsk rosyjskich do Lwowa sekretarzował działającemu w lwowskim Komitecie Ratunkowym (pod prezesurą ojca P-ego) Stanisławowi Grabskiemu. Wydawał, podpisywane formalnie przez Grabskiego, pismo „Zjednoczenie” (od lutego do maja 1915 ukazały się trzy numery we Lwowie, czwarty i ostatni wyszedł już w Kijowie), do którego sam dużo pisał. Był też wtedy z ramienia Ligi Narodowej (LN) referentem politycznym komitetu lwowskiego SD-N (choć członkiem Ligi został dopiero ok. r. 1917) oraz pierwszym (i jedynym) łącznikiem Stronnictwa z Warszawą.
W połowie 1915 r. ewakuował się przed wojskami austriackimi do Kijowa i tu przez dwa lata prowadził pod firmą: «Redakcja Zjedczenia B» biuro informacyjno-materiałowe (pod ogólnym kierownictwem Joachima Bartoszewicza). Biuro to zbierało i opracowywało materiały historyczno-polityczne dla Komitetu Narodowego Polskiego w Piotrogrodzie, następnie dla Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. P. zorganizował i redagował w r. 1917 organ prasowy działaczy i sympatyków endecji „Przegląd Polski” (wyszły cztery numery) i ogłosił w nim kilka swoich artykułów. Pisał do wychodzącej w Moskwie „Gazety Polskiej” artykuły polityczne, których większość ukazała się później w książce Wczorajszy okop (Lw. 1921). Na propozycję działacza LN Stanisława Jezierskiego opracował statut ujawnionej wówczas LN, pod nazwą Ligi Polskiej Pogotowia Wojennego. Z ramienia LN został sekretarzem Ligue des Nations Opprimées et Divisées par l’Impérialisme Austro-Allemand, której prezesem był Th. G. Masaryk, a wiceprezesem Bartoszewicz, i zorganizował 29 XI 1917 wielki mityng międzynarodowy w Cyrku Mikołajewskim w Kijowie. Jako sekretarz Ligue des Nations pozostawał «au service de la liaison» przy misjach alianckich, dla których opracowywał biuletyny. Niedługo potem został naczelnikiem mobilizacji cywilnej jeńców do armii polskiej we Francji. W styczniu 1918 powołano go na członka Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego (RPZM). Niebawem P. dotarł do Moskwy, gdzie po aresztowaniu Józefa Lutosławskiego przejął po nim prowadzenie komisji zagranicznej i komisji wojskowej Rady (których już przedtem był sekretarzem). Dn. 18 IV został sekretarzem generalnym RPZM w Moskwie. Zorganizował wtedy tajny Rewolucyjny Związek Zakordonowych Polaków do walki o niepodległość, (którego prezesem został Marian Grzegorczyk), skupił 30 emisariuszy i zdołał wyciągnąć sporo ludzi z odległych nawet terenów Rosji i wysłać przez Murmańsk do Francji. W maju wyruszył do Bobrujska, przedostał się następnie do Kijowa, a potem pod przybranym nazwiskiem do Lwowa. W czasie walk polsko-ukraińskich był kurierem między Lwowem a Przemyślem i Krakowem oraz wspólnie z Adamem Skałkowskim kierował biurem archiwalno-politycznym przy Komisji Rządzącej. Podczas wojny polsko-radzieckiej 1920 r. redagował pismo wojskowe „Poczta Polowa”.
P. osiadł w r. 1920 w Medyce, którą otrzymał od ojca wraz z Szechyniami i Bucowem, i objął łączną administrację majątku własnego, ojca i brata, przy czym majątek brata oczyścił z długów i wg własnych planów wzniósł dwór w Medyce. Był też zarządcą zagrożonej masy spadkowej swego przyszłego teścia Wacława Wolskiego, prezesa Związku Producentów Ropy Naftowej, i poprzez odpowiednie operacje prawne oraz finansowe zdołał spadek ocalić. W czasie wyborów parlamentarnych w listopadzie 1922 kierował w Małopolsce Wschodniej jako członek Komisji Wyborczej z ramienia Związku Ludowo-Narodowego akcją wyborczą bloku ugrupowań prawicy: Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Należał do utworzonej po wyborach przez Jana Rozwadowskiego grupy «x», która doprowadziła do przyłączenia się części Stronnictwa Chrześcijańsko-Narodowego do formującego się w r. 1928 Stronnictwa Narodowego (SN). Był członkiem powstałego w grudniu 1926 Obozu Wielkiej Polski. Wchodził do Rady Nadzorczej (której większość stanowili endecy) Banku Ziemian we Lwowie i gdy Bank znalazł się w krytycznej sytuacji, uczestniczył w pokryciu deficytu, wpłacając na ten cel kwotę 130 000 zł, co zmusiło go do rozparcelowania części Medyki.
Podobnie jak w latach przedwojennych P. nie należał do władz Stronnictwa, lecz sporadycznie brał udział w różnych akcjach (np. wyjeżdżał w porozumieniu z prezesem SN do Ignacego Paderewskiego do Morges, prowadził rozmowy z gen. Władysławem Sikorskim). Szczególnie jednak wiele uwagi poświęcał sprawom ideologicznym obozu narodowego. Uważał, że SN winno poszerzyć swoją działalność kulturalną, a organ Stronnictwa „Gazeta Warszawska” (potem „Warszawski Dziennik Narodowy”), więcej miejsca na te zagadnienia przeznaczyć. Zwracał się w latach trzydziestych do Romana Dmowskiego, do J. Bartoszewicza i do Tadeusza Bieleckiego z postulatem, by SN miało swego referenta kultury. W okresie 1938/9 rozpoczął organizowanie wielkiego kongresu kultury narodowej, który miał odbyć się w grudniu 1939 w Poznaniu, i zapewnił sobie współpracę wielu wybitnych prelegentów. Przeciwnik kosmopolityzmu w sztuce, domagał się sztuki narodowej („Myśl Narod.” 1932 nr 28). Zasadnicze publikacje polityczne, wyrażające idologię katolicko-narodową, ogłaszał pod pseud. Piotr Ponisz. Należą tu m. in.: artykuł Koń trojański („Myśl Narod.” 1934 nr 9), w którym przestrzegał przed niebezpieczeństwem, jakie «dla czystości ideowej katolicyzmu» niesie przyjmowanie religii chrześcijańskiej przez Żydów, dalej broszura Kościół, naród i państwo (P. 1936), wzywająca do współdziałania idei katolickiej z narodową, a przede wszystkim książka Sprawa żydowska w Polsce ze stanowiska narodowego i katolickiego (Częstochowa 1938), której konkluzją było twierdzenie, iż Żydzi powinni opuścić Polskę (książka ta ukazała się – bez zgody autora – w tłumaczeniu niemieckim w serii „Publikationsstelle”, Berlin–Dahlem 1939).
Równie silne jak z polityką były związki P-ego z literaturą. Zaczął pisać wcześnie. Literacki debiut stanowił osadzony w scenerii tatrzańskiej wiersz Nad dolinami, dedykowany Kasprowiczowi i powstały pod wpływem jego „Hymnów”, a ogłoszony w r. 1905 pod pseud. Baryton w „Jednodniówce Literackiej” wydanej przez Komitet Samopomocy Narodowej Młodzieży Polskiej w Krakowie. W r. n. wyszedł tomik wierszy Wiosenny gość (Lw.), złożony głównie z erotyków, pisanych pod wyraźnym wpływem Słowackiego. Do wielu wierszy wprowadził autor motywy tatrzańskie. Krytyka widziała w tych utworach objawy talentu, ale dość zgodnie podkreślała, że to jeszcze na ogół «rzeczy niedojrzałe do druku» („Nasz Kraj” 1906 nr 14). W r. 1908 założył i do r. 1913 redagował wychodzący we Lwowie kwartalnik (potem rocznik) literacko-artystyczny „Lamus”, którego ukazały się cztery tomy. Znaczny udział w utworzeniu i prowadzeniu pisma miała M. Wolska, a również ojciec wspomagał młodego redaktora. „Lamus” był periodykiem o wysokim poziomie estetycznym i, chociaż kosztowny, zyskał sporo (do 2000) prenumeratorów, prawie wyłącznie z Galicji, skąd także, a przede wszystkim ze Lwowa pochodzili jego współpracownicy (Józef Jedlicz, J. Kasprowicz, Stanisław Maykowski, Franciszek Mirandola, Jan Gwalbert, Jan Gwalbert Henryk i Michał Pawlikowscy, Lucjan Rydel, Leopold i Ludwik Maria Staffowie, M. Wolska, Jerzy Żuławski i in; P. odkrył i wprowadził do literatury wiele młodych talentów). Stały dział pisma, zatytułowany „Wczoraj” – obok działu „Dzisiaj”, gdzie drukowano pisarzy żyjących – był poświęcony na publikację nieznanych utworów i listów głównie poetów romantycznych (m. in. Adama Mickiewicza, Cypriana Norwida, Wincentego Pola, Mieczysława Romanowskiego, J. Słowackiego, Kornela Ujejskiego, Józefa Bohdana Zaleskiego, a także Fryderyka Chopina i Artura Grottgera) oraz późniejszych (Adama Asnyka, Elizy Orzeszkowej, Stanisława Wyspiańskiego). Wydanie przygotowanego przez P-ego tomu 5 „Lamusa” uniemożliwił wybuch wojny światowej. Obok własnych utworów oryginalnych P. pomieścił w „Lamusie” (1909, 1912/13) przekład fragmentów „Iliady” (pt. „O wojnie Greków z Trojami”), w którym posłużył się gwarą podhalańską i staropolską archaizacją (archaizowaną prozą spolszczył także później Herodota: „Xerxes” w „Przegl. Human.” 1932 i w odb., „Clio” w „Myśli Narod.” 1938). Również w „Lamusie” (1911/12) ogłosił dokonany wespół z Wolską przekład fragmentów „Rubayat” O. Chayyama; przygotowane potem wydanie książkowa ze wstępem orientalisty Tadeusza Kowalskiego nie doszło do skutku z powodu wybuchu drugiej wojny światowej. P. współpracował także z innymi czasopismami, np. z lwowskimi: „Ateneum Polskim” i „Słowem Polskim”, z krakowskim „Miesięcznikiem Literackim i Artystycznym”.
Wciągany przez ojca od wczesnej młodości do prac nad „Królem Duchem” Słowackiego, już w t. I „Lamusa” P. ogłosił nieznane „Warianty z Króla Ducha i Beniowskiego” (a w „Pam. Liter.” 1909 – „Czwarty autograf Genezis z Ducha”), po latach zaś w edycji ojcowskiej „Króla Ducha” (1924) był tym, który «brzmienie tekstów z rękopisów ustalił». Podobne zadanie wykonał w opracowanym również przez ojca wydaniu „Pism mistycznych” Słowackiego (realizacji tej edycji przez Poznańskie Tow. Przyjaciół Nauk stanął na przeszkodzie wybuch drugiej wojny światowej). Po r. 1920 P. zainicjował albumową serię „Malownicza Polska” (wyszła tylko „Ziemia Krakowska” wg fotografii Tadeusza Rzący, Lw.), zaś od r. 1925 rozpoczął wydawanie serii „Biblioteka Medycka”, złożonej z tomów (do r. 1939 wyszło ich 15) pióra samego wydawcy, jego brata i powinowatych (Beaty Obertyńskiej, M. Wolskiej, przy współpracy plastycznej żony P-ego Anieli-Leli); wyróżniające się wytwornością kształtu typograficznego książki sprzedawane były poniżej kosztów własnych edytora, dlatego też nie zdołał on wydać w tej serii wszystkiego, co dla niej przygotował. Otwarło „Bibliotekę Medycką” bibliofilskie wydanie pisanego archaizowanym językiem opowiadania P-ego Jagnieszka, abo o pannie na niedźwiedziu, jako jachała w Krakowie mieście histhoria osobliwa…, ilustrowanego przez żonę Anielę (Lw. 1925). W tejże serii ukazał się drugi z kolei tom wierszy P-ego Harfa Eola. Fragmenta poetyckie (Medyka 1930). Współczesna krytyka dostrzegła w nich przede wszystkim wtórność i tradycjonalizm, «znaczenie raczej zabytkowe» (Tymon Terlecki). Duże natomiast zainteresowanie wywołał, również w „Bibliotece Medyckiej” wydany, Wierzę w jednego Boga. Poemat z «Hymnów strzelistych» pierwszy (Medyka 1934), ujęty w wersety rytmicznej prozy z wewnętrznymi rymami. Utworem tym – wedle opinii Karola Ludwika Konińskiego – «w naszą nieliczną, ale wysoką poezję religijną P. wszedł z obliczem nowym i na wskroś indywidualnym». W r. 1950 wyszło w Londynie wydanie drugie; były też przekłady na język czeski i włoski (Roma 1944, tłum. E. Damiani). W r. 1939 oddał autor do druku drugi poemat z cyklu Hymnów strzelistych pt. Różaniec, lecz wydanie uniemożliwił wybuch wojny. Część swoich prac prozaicznych zebrał P. w dwu seriach Okien (Medyka 1934–6), wchodzących również w skład „Biblioteki Medyckiej”. Znalazły się tutaj szkice wspomnieniowe (m. in. o Kasprowiczu i Wolskiej), oparte na rodzinnych zbiorach gawędy historyczne i historycznoliterackie (o Ludwiku Spitznaglu, K. Ujejskim, „Królu Duchu” Słowackiego), poruszająca zagadnienia z zakresu teorii literatury Dysputa o rymach, a wreszcie publicystyka.
Najpopularniejszym opus „Biblioteki Medyckiej” była, opracowana wspólnie z Wolską, dwutomowa edycja „Arthur i Wanda. Dzieje miłości Arthura Grottgera i Wandy Monné. Listy – pamiętniki” (1928), oparta na zbiorach rodzinnych i ilustrowana reprodukcjami licznych, a przeważnie dotąd nie znanych dzieł artysty. Sam P. wydał znajdujące się również w archiwum medyckim „Pamiętniki” Waleriana Dzieduszyckiego („Przegl. Współcz.” 1939 i odb.). Od dziecka zżyty z góralami i związany z Tatrami, gdzie pierwszym przewodnikiem był mu Maciej Sieczka, P. rozwijał propagandę ich ochrony – w duchu ojcowskich idei – piórem publicysty, najobszerniej w dającej «historyczny obraz stosunku ludzi do górskiego świata» książce Góry i człowiek. (Rozdział z historii kultury) (W. 1939, „Bibl. Medyckiej” T. 15); jej tezy, zwalczające «zwyrodnienia sportowe» i «rekordomanię» w taternictwie napotkały – obok uznania – gwałtowne sprzeciwy. Obszerny opis Tatr pt. Il gruppo dei monti Tatra ogłosił w r. 1932 w „Rivista Mensile Club Alpino Italiano”. Poza tomikami pozostały liczne wiersze P-ego, a wśród nich dwa pisane gwarą podhalańską i zaliczane do najlepszych w jego poetyckim dorobku: nostalgiczny, powstały w Kijowie w r. 1918 O sto mil oraz Na Pęksów brzyzek (oba druk. w „Wierchach”, 1924 i 1928). Liryki i eseje ogłaszał P. także w innych czasopismach, głównie jednak o orientacji obozu narodowego („Gaz. Warsz.”, „Głos”, „Myśl Narod.”, „Prosto z Mostu”, „Słowo Pol.”, „Warsz. Dzien. Narod.”), a nadto w „Gazecie Literackiej”, „Glossach”, „Przeglądzie Współczesnym”, „Świecie”, „Tęczy” i in.
Po wybuchu drugiej wojny światowej P. uratował, co zdołał, z domowych zbiorów medyckich, które sam wydatnie wzbogacił, przewiózł ich część do Lwowa. Stąd przez Rumunię dostał się do Włoch. Zamieszkał w Rzymie, dokąd udało mu się w r. 1942 ściągnąć z Polski żonę i dzieci. Działał w okresie 1939/40 jako prezes Prymasowskiego Komitetu Pomocy Uchodźcom na Węgrzech i w Rumunii. Równocześnie był z ramienia władz polskich na emigracji szefem dokumentacji aż do chwili przystąpienia Włoch do wojny. Aresztowany w r. 1943 przez Niemców, uniknął wywiezienia dzięki interwencji Watykanu. Wykładał później w Liceum Polskim «Naukę o życiu współczesnym». Mianowany w r. 1945 przez emigracyjne Min. Oświaty referentem kultury, prowadził objazdowe wykłady, także – w porozumieniu z dowództwem II Korpusu – w wojsku. W czasie pobytu we Włoszech podejmował, nieudane zresztą, próby skupienia zwolenników orientacji narodowo-demokratycznej. W Rzymie też w r. 1945 wznowił niektóre dawniejsze eseje i felietony historyczne i uzupełnił nowymi w tomiku Biją w tarabany (Gawędy dla swoich).
W r. 1946 P. osiadł w Londynie. Przy pomocy emigracyjnego Min. Oświaty założył tu Instytut Kultury Polskiej (który w l. 1948–53 dał ponad 300 wykładów). Wziął udział w wydawnictwie „Pologne 1919–1939” (Neuchâtel 1946), gdzie jego pióra był w t. 3 artykuł La Peinture. Partie historique. Owocem wieloletniej pracy była historiozoficzna książka z zakresu teorii i historii cywilizacji Dwa światy (Londyn 1952). W t. r. Studium Polityczne SN wydało jego broszurę Co to jest naród?, gdzie P. postawił tezę, że istota narodu leży w posiadaniu przezeń własnej kultury. Współpracował z prasą emigracyjną, głównie londyńską („Orzeł Biały”, „Myśl Pol.”, gdzie zamieszczał również artykuły pod pseud. Piotr Ponisz, „Przegl. Pol.”, „Wiadomości”, „Życie” i in.), ogłaszał m. in. wiersze i utwory o charakterze wspomnieniowym (np. Młoda Polska i Przybysz, „Myśl Pol.” 1957). Brał żywy udział w życiu literackim i kulturalnym emigracji. Należał do założycieli Związku Pisarzy Polskich na Uchodźstwie, był członkiem Polskiego Tow. Historycznoliterackiego w Paryżu, Rady Instytutu Polskiej Akcji Katolickiej i współpracownikiem Komisji Historyczno-Filozoficznej Wydziału Humanistycznego Polskiego Tow. Naukowego na Obczyźnie. Od r. 1957 często przyjeżdżał do Polski, nieraz na wiele miesięcy. Z uratowanej części domowych zbiorów medyckich utworzył domowe Archiwum Pawlikowskich, które w latach powojennych rozrosło się dzięki darom i depozytom innych kolekcji. Główną siedzibą Archiwum jest zakopiański «Dom pod Jedlami». Po śmierci brata P. zredagował i opatrzył wstępem niewykończoną jego powieść „Cisonie” (Kr. 1963). Pisał szczegółowe pamiętniki, których nie zdołał ukończyć, miały one stanowić ostatnie ogniwo również przez niego opracowywanej «wielotomowej kroniki rodzinnej». Zmarł 15 XI 1970 w Londynie na skutek wypadku samochodowego. Pochowany został (1971) na Starym cmentarzu w Zakopanem. W rękopisie pozostawił, m. in. pisaną w języku angielskim, powieść naukowo-fantastyczną Change Your Bodies.
P. był żonaty dwukrotnie: z Marią Seweryną z Trojackich (zm. 1923), a następnie (od r. 1924) z malarką Anielą (Lelą) z Wolskich (ur. 1901); z drugiego małżeństwa prócz dwojga dzieci zmarłych w dzieciństwie miał córki: Marię Ludwikę, zakonnicę, i Dorotę, oraz syna Kaspra.
Portrety: rys. M. Wolska (1911), reprod. w: Pawlikowski M., Okna, S. 1, Medyka 1934 oraz Zeszyty Nauk. UJ. Nr 59, Kr. 1963 s. 205, cztery rys. przez A. Pawlikowską, reprod. w: „Wiad. Liter.” 1929 nr 38 oraz 1930 nr 41, „Prosto z Mostu” 1936 nr 24, (z r. 1952) „Wiadomości” (Londyn) 1971 nr 20; Karykatura, rys. J. Żebrowski (reprod. „Prosto z Mostu” 1936 nr 46); – Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), II (bibliogr., wykaz pseudo- i kryptonimów); Bersano Begey M. i M., La Polonia in Italia, Torino 1949; Dictionnaire des oeuvres contemporaines de tous les pays, Paris 1968; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i in.; Zabielska J., Bibliography of Books in Polish London 1954–9 I–II; Ilustr. Enc. Trzaski; Radwańska-Paryska Z., Paryski W. H., Encyklopedia tatrzańska, W. 1973; W. Enc. Powsz. (PWN); Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Słown. Pracowników Książki Pol., s. 7 (życiorys A. Altenberga przez F. Pieczątkowskiego); Rocznik Polonii Zagranicznej 1948, London I 48; toż, 1950, London 1950; – Bielecki T., M. Pawlikowski, „Wiadomości” 1971 nr 20 (fot.); Bloch Cz., Generał Ignacy Prądzyński 1792–1850, W. 1974; Czachowski K., Obraz współczesnej literatury polskiej 1884–1934, W. 1936 III; Dąbrowski J., Renishaw i Medyka, w: Z Anglikami na codzień, Wyd. 2., Kr. 1973 s. 245–59; Koniński K. L., Między stoicyzmem a chrześcijaństwem, „Myśl Narod.” 1935 nr 37–8; tenże, Pisma wybrane, W. 1955; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Krajewski M., Wkład Pawlikowskich w życie kulturalne Ziemi Przemyskiej, w: Z dziejów kultury i literatury Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 1969 (fot.); Mękarski S., Śp. M. Pawlikowski, „Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” T. 21: 1970/1 (Londyn) s. 32–5; Niedobitowski K., Medyka – artystyczny dwór Ziemi Przemyskiej, „Kur. Liter.-Nauk.” 1937 nr 44; Paryski W. H., Michał z Kozińca, „Tyg. Powsz.” 1971 nr 30 s. 4 (fot.); Płoski J., M. Pawlikowski, „Myśl Pol.” 1970 nr 23 s. 5; Sierotwiński S., „Lamus”, Zesz. Nauk. UJ Nr 59, Kr. 1963 s. 203–27; tenże, Maryla Wolska, Wr. 1963; Ślisz A., Prasa polska w Rosji w dobie wojny i rewolucji (1915–1919), W. 1968; Szczepański J. A., Tragedia Pawlikowskich, „Kamena” 1938/9 nr 8–10 s. 155–6; Terlecki T., [Rec. Harfy Eola], „Słowo Pol.” 1930 nr 269; Trepiński A., Pożegnanie M. P-ego, „Twórczość” 1971 nr 11 s. 145–50; Udział twórczości katolickiej w dzisiejszej literaturze świata, Kr. 1935 II; – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1967–75 ks. 5–6; Pawlikowski M., Notatki wspomnień, „Myśl Pol.” 1953 nr 19; Sprawozdanie 21 Dyrekcji c. k. Gimnazjum III w Krakowie za r. szk. 1904, Kr. 1904; Sprawy wojskowych formacji na Wschodzie według relacji ks. Kazimierza Lutosławskiego, Podał W. Lipiński, „Niepodległość” T. 16: 1937; Staff L., W kręgu literackich przyjaźni, W. 1966; Starowieyska-Morstinowa Z., Medyka, w: Ci, których spotykałam, Kr. 1962 s. 160–76 (fot.); Włodarski A., Materiały do historii rodu Cholewitów-Pawlikowskich, W. 1929 s. 31–3, 125–34; Wolska M., Obertyńska B., Wspomnienia, W. 1974; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1970 nr 279 s. 4 (tu mylna data śmierci 16 XI 1970), nr 287 s. 4; „Gaz. Niedzielna” (Londyn) 1976 nr z 4 VII (rys.); „Horyzonty” (Paryż–Londyn–Nowy Jork) 1971 nr 177, 178, 179 s. 142–3; „Pam. Teatr.” 1978 nr 1–2 s. 217; „Roczn. Liter.” R. 10: 1970 s. 621–2 (J. Chudek); „Tyg. Powsz.” 1970 nr 48 s. 2; – Arch. domowe Pawlikowskich w Zakopanem; B. Jag.: rkp. Przyb. 179/78 (Wasilewski Z., Życiorys 1865–1939, cz. 3 s. 17, 18), Listy P-ego (rkp. 8624, 8816, 8978), Listy do P-ego (rkp. 8642); B. PAN w Kr.: sygn. 7855 (odpis rozdziału pamiętnika M. P-ego, dot. lat 1915–1918, mszp. Zbiory Józefa Zielińskiego), sygn. 7785 t. 5 (Zbiory Józefa Zielińskiego), Listy P-ego (rkp. 2169 t. 3, 3727); B. Pol. w Paryżu: Mater. do Słown. Biogr. Lama (własność Tow. Hist.-Liter.); – Listy do P-ego: B. Ossol. (rkp. 7536, 13508); Listy P-ego: B. Narod. (rkp. 2908, 6319, 7075, 7260, 7351, 7447), B. Ossol. (rkp. 6220, 6440, 7481, 7948, 12222, 13056, 13220, 13508, tu też papiery osobiste P-ego, 13992); – Liczne materiały rękopiśmienne w posiadaniu rodziny w Londynie; – Informacje Anieli Pawlikowskiej z Londynu i J. Woźniakowskiego z Krakowa.
Rościsław Skręt i Alina Szklarska-Lohmannowa