Radziwiłł Michał Piotr krypt. Emer, M. R.i X. M. R., (1853–1903), właściciel Nieborowa, założyciel fabryki majoliki w Nieborowie, literat, wydawca „Biblioteki Warszawskiej”. Ur. 17 V we wsi Szpanów na Wołyniu, był wnukiem Michała Gedeona (zob.), synem Karola Andrzeja (1821–1886) i Jadwigi z Sobańskich (1830–1900).
R. studiował na uniwersytecie w Louvain, gdzie w r. 1873 otrzymał tytuł magistra nauk politycznych i administracyjnych. Następnie osiadł w Nieborowie, którym zarządzał; był także właścicielem dóbr Szpanów. Doprowadził do świetności pałac nieborowski, uzupełniając jego wyposażenie nowo zakupionymi obrazami, gobelinami i meblami. Powiększył znacznie bibliotekę. Zgromadzone w niej książki posiadały superekslibris. Niektóre wnętrza pałacowe uległy modyfikacjom, nie zawsze korzystnym. Np. ok. 1886 r. przebudowano sypialnię na piętrze, usuwając przy tym część wystroju z 2. poł. XVIII w. Prace porządkowe objęły także ogród, w którym ustawiono sarkofagi, urny i rzeźby oraz powiększono dziedziniec wjazdowy. W maju 1881 R. uruchomił w Nieborowie fabrykę majoliki. Czynna była kilkanaście lat w budynku dawnego browaru. Do produkcji używano miejscowej glinki, a znakiem fabrycznym był monogram właściciela «MPR». Produkowano w niej żardynierki, wazony, talerze, tace, kafle itp. Sklep fabryczny mieścił się w Warszawie przy ul. Berga 5 (obecnie ul. Traugutta). W r. 1893 R. odkupił od rodziny Adlerbergów sąsiadującą z Nieborowem Arkadię.
R. był autorem licznych utworów scenicznych i literackich. W marcu 1878 grano w Krakowie (w teatrze amatorskim?) dwie pierwsze jego jednoaktowe komedie Jakże trudno dobrać pary i Żeby się ciocie nie mieszały, a w maju 1885 odbyło się w Warszawie przedstawienie jego komedii Motyle. Nowele i wiersze publikował w „Bibliotece Warszawskiej”, której był wydawcą i redaktorem w l. 1896–1902, a także w „Czasie” i „Tygodniku Ilustrowanym”. Oddzielnie ogłosił prace historyczne: Skarb wojewody (Kr. 1889), Ostatnia wojewodzina wileńska (Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa), (Lw. 1892), zbiory nowel o tematyce obyczajowej Siostra Anastazja (W. 1897), Bliźni (W. 1898), takąż powieść Ojciec Remigi (W. 1900) oraz rozważania religijne Amorem tui! (W. 1897).
Od r. 1890 R. działał w Warszawskim Tow. Dobroczynności (WTD). Początkowo był prezesem Komitetu opieki nad wychowańcami zakładu sierot chłopców oddanymi do terminu oraz w l. 1890–3 prezesem Patronatu sierot chłopców, a także członkiem Zarządu Głównego. Od 1 I 1895 do 31 XII 1897 był prezesem WTD. Z inicjatywy R-a przeprowadzona została na przełomie 1895/6 r. wizytacja czytelń bezpłatnych WTD. Wizytatorzy wnioskowali o usunięcie z czytelń książek E. Zoli, H. Heinego, W. Hugo, prac naukowych P. B. Bellamy’ego, H. Taine’a, T. Huxley’a, a także roczników „Prawdy”, „Przeglądu Tygodniowego” i „Ateneum”. Wypowiedzieli się też przeciwko zakupowi prac geograficznych Wacława Nałkowskiego oraz utworów Marii Konopnickiej, Stefana Żeromskiego i Wacława Sieroszewskiego. Wnioski powizytacyjne spotkały się z protestem kierownictwa czytelni bezpłatnych, które odmówiło usunięcia dyskryminowanych książek. W związku z tym R. miał podobno (wg A. Heflicha) wystosować list do generała-gubernatora A. Imeretyńskiego stwierdzający, że na czele czytelń bezpłatnych WTD stoją ludzie, którym nie można dowierzać. R. wraz z żoną Marią ufundował przytułek dla bezdomnych chłopców nazwany «Nazaret», którego budowę rozpoczęto w r. 1896 przy ul. Starej 3. Założył również przytułek dla bezdomnych chłopców w Łowiczu. W marcu 1896 reżyserował żywe obrazy w ratuszu, z których dochód przeznaczony był na cele dobroczynne. W styczniu 1897 R. stanął na czele komitetu jubileuszowego obchodów dwudziestopięciolecia pracy literackiej H. Sienkiewicza. Na życzenie pisarza komitet został rozwiązany, R. w maju 1897 został prezesem komitetu budowy pomnika Mickiewicza w Warszawie. Z inicjatywy i przy poparciu finansowym R-a powstał cykl obrazów Jana Styki „Quo Vadis”. W styczniu 1902 R. zorganizował w ratuszu wystawę obrazów z Nieborowa. Fragmentem tej wystawy był pokaz wyrobów dzieci z przytułku «Nazaret». R. miał tytuł szambelana dworu cesarza rosyjskiego (1897).
Pośmiertnie ogłoszono jego rozważania religijno-historiozoficzne Ostateczne czasy (W. 1904, Wyd. 6 w r. 1907). Zmarł w Warszawie 17 XI 1903. Pochowany został w mauzoleum rodzinnym w Nieborowie.
Żonaty (od r. 1879) z Marią z Zawiszów (zob. Radziwiłłowa Maria), R. dzieci nie miał.
Bibliogr. dramatu pol., II; Bar, Słown. pseudonimów; Słown. Pracowników Książki Pol.; Borkowski, Almanach, s. 109; Żychliński, XI 181, XXVII 130–1; – Cywiński B., Rodowody niepokornych, W. 1971 s. 213 i n.; Dom wychowawczy „Nazaret” zbudowany i urządzony kosztem Michała Radziwiłła, „Kron. Rodzinna” 1901 nr 42 s. 830–2; Heflich A., Walka o czytelnie Warszawskiego Tow. Dobroczynności (1897–1899), „Niepodległość” T. 6: 1932 z. 3 s. 341, 343–8; Jeleński J., Cześć szlachetnemu (śp. Michał ks. Radziwiłł), „Rola” 1903 nr 48 s. 755–7; Jeske-Choiński T., Śp. Michał książę Radziwiłł, „Wędrowiec” 1903 nr 48 s. 976 (fot.); Krasiński A., Michał ks. Radziwiłł, „Bibl. Warsz.” T. 4: 1903 z. 3 s. 421–4, 623–4; Miąso J., Oświata dorosłych w Warszawie na przełomie XIX i XX w., w: Warszawa XIX w. z. 2, W. 1971 s. 299; Podgórska-Klawe Z., Warszawskie Tow. Dobroczynności i jego wydział sierot i ubogich dzieci 1814–1914., w: Warszawa XIX w. z. 1 W. 1970 s. 175; S. B., Wystawa w ratuszu, „Kur. Warsz.” 1902 nr 6 s. 3–4; Smolarski M., Poetka ludu i pan na Nieborowie, „Nauka i Sztuka” 1946 nr 3; [Świętochowski A.], Poseł Prawdy, Liberum veto, „Prawda” 1892 nr 39; Wegner J., Nieborów, W. 1957 s. 15–17; [Wodzicka T.] T. W., Przegląd piśmiennictwa, „Przegl. Powsz.” 1900 t. 67 s. 414–21; Żurawicka J., Inteligencja warszawska w końcu XIX w., Warszawa popowstaniowa 1864–1918 z. 2, W. 1969 s. 110; – [Gawalewicz M.], Quis, Z tygodnia na tydzień, „Tyg. Illustr.” 1894 nr 52 s. 417; Konopnicka M., Korespondencja, Wr. 1973; Potocka M. M., Z moich wspomnień, London 1983; Prus B., Kroniki, W. 1957–67 VI, XIV, XV, XVIII; Smolarski M., Nieznane listy H. Sienkiewicza „Nauka i Sztuka” 1946 nr 7/8 (też listy, w: Sienkiewicz H., Dzieła, W. 1951 LVI); Sprawozdanie Warszawskiego Tow. Dobroczynności za r. 1890, W. 1891; toż za l. 1891–7; – „Arch. Liter.” Wr. 1974 XIX (list B. Prusa do R-a); „Czas” 1903 nr 265; „J. Ungra Kalendarz Warszawski” 1905 s. XI; „Kraj” 1903 nr 46 dod. „Życie i Sztuka” s. 10 (fot.); „Kur. Warsz.” 1903 nr 319 dod. poranny s. 3, nr 319 s. 7; „Przegl. Katol.” 1897 nr 28 s. 441–2; „Przegl. Wszechpol.” 1900 nr 8 s. 480–2; „Tyg. Ilustr.” 1903 nr 48 s. 958; „Tyg. Pol.” 1903 nr 49 s. 783 (fot. s. 781); „Warsz. Gaz. Policyjna” 1896 nr 171 s. 2; „Wieczory Rodzinne” 1903 nr 51 s. 416; „Ziarno” 1903 nr 48 s. 439; – B. Jag.: rkp. 6995 II; B. Narod.: rkp. 2945, 2975, 2979, 7351, 7861; B. Ossol.; rkp. 6296 II, 11790 II, 13809 III; B. PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 16; IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara).
Stanisław Konarski