INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Józef Szermentowski (Szermętowski)     

Józef Szermentowski (Szermętowski)  

 
 
1833-02-12 - 1876-09-06
 
Biogram został opublikowany w XLVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2012-2013.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szermentowski (Szermętowski) Józef (1833–1876), malarz, rysownik.

Ur. 12 II w Bodzentynie, w niezamożnej rodzinie mieszczańskiej, był synem Stanisława Szermętowskiego i Heleny z Matyskiewiczów. Miał czworo młodszego rodzeństwa: brata Kazimierza oraz siostry, Emilię, Karolinę i Marię.

S. uczył się w szkole powszechnej w Kielcach. Zaopiekował się nim Tomasz Zieliński, naczelnik pow. kieleckiego, kolekcjoner dzieł sztuki i mecenas artystów, który w l. 1849–53 zapewnił mu lekcje malarstwa u Franciszka Kostrzewskiego oraz udostępnił do studiów własne zbiory obrazów, głównie holenderskich. Z tego okresu znany jest jedynie obraz S-ego Korytarz klasztorny z r. 1851 (Kuria Diec. w Częstochowie), gdyż pochodzący z r.n. Widok pałacu biskupiego w Kielcach zaginął. Dzięki opiece Zielińskiego rozpoczął S. w r. akad. 1853/4 studia w Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Warszawie. Był tam uczniem Marcina Zaleskiego i Ksawerego Kaniewskiego; znaczny wpływ wywarł na niego Chrystian Breslauer, zachęcający studentów do szkiców z natury podczas pieszych wędrówek po kraju. W czasie studiów poznał S. malarzy: Wojciecha Gersona, Henryka Pillatiego, Ignacego Gierdziejewskiego i Józefa Brodowskiego (młodszego), rzeźbiarza Wojciecha Święckiego oraz fotografa Marcina Olszyńskiego; przez pewien czas dzielił pracownię z Juliuszem Kossakiem. Dorabiał retuszowaniem i kolorowaniem fotografii. Plonem jego studenckich wędrówek po Kielecczyźnie były (znajdujące się w Muz. Narod. w Kielcach) prace: Krajobraz letni (akwarela, 1853), Widok rynku w Szydłowcu (1854), Widok wsi kieleckiej – okolice Dębna, Widok Sandomierza, Ratusz w Sandomierzu (wszystkie 1855), Krajobraz kielecki (1856) i Chęciny (z motywem pogrzebu, 1857); obok walorów artystycznych posiadają one znaczną wartość dokumentalną. W l. 1854 i 1855 uczestniczył S. w wystawach uczniów SSP; w l. 1855 i 1856 otrzymał nagrody (w tym roku także stypendium). Z pobytu na Wołyniu latem 1856 przywiózł liczne studia krajobrazowe i szkice wiejskich cerkwi, zebrane w cyklu Ze wspomnień Wołynia (Muz. Narod. w Kielcach). Również t.r. powstały obrazy na blasze cynkowej Wiejski cmentarz i Krajobraz z rybakiem o zachodzie słońca, przeznaczone do dekoracji kajut statków pasażerskich Tow. Żeglugi Parowej, oraz praca o tematyce rodzajowej Chrzest na wsi (Muz. Narod. w W.). S. malował w tym czasie także portrety, studia zwierząt, martwe natury, sceny batalistyczne i widoki; w rysunkach w jednym z albumów M. Olszyńskiego (Muz. Narod. w W.) ujawnił swój talent karykaturzysty. Prace S-ego były wtedy pokazywane i sprzedawane w warszawskim sklepie materiałów piśmiennych i malarskich Henryka Hirszla na Krakowskim Przedmieściu. W r. 1857 wystawiał na kontraktach w Kijowie i po raz pierwszy wziął udział w wystawie TPSP w Krakowie. W r. 1858 uczęszczał do warszawskiej pracowni Gersona na zajęcia z żywym modelem i wraz ze skupioną tam młodzieżą artystyczną (tzw. grupa Olszyńskiego) starał się o zorganizowanie w Warszawie stałej wystawy sztuki; otwarto ją w lipcu t.r. jako Krajową Wystawę Sztuk Pięknych, a S. wziął w niej udział. W pierwszym kwartale t.r. opuścił SSP, ale eksponował swe prace na dorocznej wystawie szkolnej. Na przełomie l. 1858 i 1859 wystawiał w TPSP w Krakowie. W r. 1859 przebywał w majątku Prozorów w Pilicy, gdzie malował krajobrazy, a także dwukrotnie sportretował Marię z Grabowskich Prozorową i jej siostrę (zachowane w tzw. V Albumie Olszyńskiego). Nadal malował widoki zabytków i obrazy rodzajowe. T.r. powstały Kościół Świętokrzyski na Łysej Górze (Muz. Narod. w W.) i Spowiedź w kościele, a w r. 1860 Ruiny zamku w Ujeździe (Muz. Narod. we Wr.) i Odlewnia żelaza w Białogonie.

Otrzymawszy w r. 1860 pięcioletnie stypendium rządowe do Francji i Włoch, zdecydował się S. na wyjazd do Paryża. Wraz z poznanymi tam pejzażystami z kręgu tzw. szkoły barbizońskiej, przebywał na plenerach w Marlotte w okolicach Fontainebleau. W tym czasie zmienił pisownię nazwiska na Szermentowski. W nowym środowisku poszerzył umiejętność interpretacji natury, zwłaszcza w oddawaniu efektów luministycznych, nadal jednak tworzył pod wpływem siedemnastowiecznych mistrzów holenderskich, głównie J. van Ruysdaela. Malował realistycznie, dążąc zarazem do monumentalności; posługiwał się techniką olejną, rzadziej akwarelą. W Dębach nad wodą (ok. 1861), Odpoczynku oracza (1861, Muz. Narod. w W.), Jeziorze w lesie (tamże), Studium drzew, Krajobrazie z krowami u wodopoju i Krajobrazie nadrzecznym znalazły odbicie plenery z okolic Fontainebleau. Korzystając z przywiezionych z kraju szkiców oraz fotografii nadsyłanych przez Olszyńskiego malował krajobrazy ojczyste, m.in. Pejzaż z rzeką (1862) i Wyjście z kościoła (1864). Podejmował też tematykę społeczną, co było widoczne w obrazach: Sieroty, Ubodzy (1862), a zwłaszcza Pogrzeb chłopski (1862, Muz. Narod. w W.). Z perspektywy Paryża śledził powstanie styczniowe; do jego przebiegu nawiązywał cykl Stracone gniazda, a także obrazy Poranek po burzy, Wspomnienie 3 oraz Stary żołnierz i dziecko w parku (Pasowanie na rycerza, Muz. Narod. w P.). Od początku pobytu w Paryżu konsekwentnie eksponował swe prace w kraju na wystawach TZSP w Warszawie w l. 1861–5 oraz TPSP w Krakowie w l. 1860–3. Jego malarstwo popularyzowały w kraju drzeworyty zamieszczane w l. sześćdziesiątych w „Tygodniku Ilustrowanym”, a przede wszystkim w „Kłosach”, z którymi w r. 1865 podjął stałą współpracę, publikując w pierwszym numerze pisma Widok Pirenejów od strony Hiszpanii. T.r. po raz pierwszy wystawił na Salonie paryskim i w Boulogne-sur-Mer.

W l. 1865 i 1866 starał się S. bez powodzenia o zapomogę TZSP. W r. 1866 przyjechał do kraju; był m.in. w Kielcach i wziął udział w wystawie TPSP w Krakowie. W r. 1867 pokazał swe obrazy w TZSP. W maju 1868 przebywał ponownie w Krakowie, gdzie ożenił się z Wandą Szawłowską. Do września t.r. gościł w Szczawnicy i na Podhalu; wykonał wtedy liczne studia z natury: Młyn w Tatrach, Pieniny, Studium wioski polskiej, Dunajec w Pieninach (wszystkie w Muz. Narod. w Kr.). Następnie wyjechał z żoną na krótko do Wiednia, po czym osiadł z nią w r. 1869 w Paryżu. W lipcu t.r. ponownie przebywał w Pirenejach. Wystawiał t.r. w TPSP we Lwowie i Krakowie oraz wziął udział w Salonie paryskim. Na międzynarodową wystawę sztuki w Londynie wysłał w r. 1871 obraz Kościół pośród drzew, nagrodzony tam srebrnym medalem, a na przełomie l. 1871 i 1872 uczestniczył w wystawie TPSP w Krakowie. Widok Kępy Puławskiej (1872, Muz. Narod. w Kielcach) nagrodzono w r. 1872 złotym medalem na Salonie paryskim.

Mimo powodzenia i licznych zamówień w Paryżu S. zamierzał wrócić do kraju, jednak w r. 1872 stanęły temu na przeszkodzie pierwsze objawy gruźlicy. Otrzymawszy w r. 1873 pożyczkę i zasiłek TZSP, podjął w r.n. starania o Katedrę Krajobrazu w krakowskiej ASP; niepowodzenie tych zabiegów oraz nieustannie pogarszająca się sytuacja finansowa ostatecznie uniemożliwiły powrót. W r. 1873 powstał obraz S-ego Poddaństwo (Muz. Narod. w W.) oraz akwarela W parku, wykorzystująca impresjonistyczne efekty światła słonecznego, wysłana na wystawę TPSP we Lwowie. W r. 1874 namalował S. olejno Kościółek wiejski w Krakowskiem, a w r.n. obraz Biednemu wiatr w oczy (Muz. Narod. w W.), którym kontynuował tematykę społeczną. S. wystawiał w r. 1873 w Warszawie, a w l. 1874–5 w krakowskim i lwowskim TPSP, TZSP oraz na Salonie paryskim; w r. 1875 wysłał prace na wystawy do Wiednia i Lyonu. Stan zdrowia S-ego pogarszał się; kuracja klimatyczna t.r. w St. Honoré-les Bains nie przyniosła efektów. Nadal jednak malował; t.r. powstała Lekcja geografii przedstawiająca jego żonę i synów (Muz. Historii Kielc). Wyrazem tęsknoty do rodzinnego krajobrazu były obrazy: Gwiazda zaranna, z Matką Boską z Dzieciątkiem na ręku unoszącą się nad uśpioną wioską kielecką (1874, Muz. Narod. w W.) oraz Bydło schodzące do wody (1876, Muz. Narod. w Kr.). W r. 1876 wystawiał na Salonie paryskim oraz w TZSP. S-ego i jego rodzinę wspomógł w tym czasie komitet artystów polskich w Paryżu (z udziałem Cypriana Norwida, Aleksandra Cetnera, Jana Rosena i Pantaleona Szyndlera), organizując loterię, która przyniosła kilka tysięcy franków. S. zmarł 6 IX 1876 w Paryżu, został pochowany na cmentarzu w podparyskim Montmorency (grób nr 63). Blisko sto obrazów i rysunków S-ego eksponowano w r. 1877 w TZSP na wystawie pośmiertnej, a dochód z niej miał być przeznaczony na pomoc osieroconej rodzinie.

W małżeństwie z Wandą Szawłowską miał S. synów: nieznanego z imienia (ur. i zm. 1869) oraz Józefa (ur. 1871), który w r. 1904 poślubił w Paryżu Amelię Carrion, i Henryka (ur. 1874), żonatego z Bronisławą, córką Stanisława Okolskiego (zob.). Po śmierci S-ego żona z dziećmi wróciła do kraju.

Twórczość S-ego na dłuższy czas uległa zapomnieniu, a jego dorobek został rozproszony. Pojedyncze prace pokazano w r. 1900 w Paryżu na wystawie malarstwa polskiego, a w r. 1912 w Warszawie na wystawie „Krajobraz Polski”. Obrazy S-ego zamieszczono też w albumie „Malarstwo polskie w reprodukcjach barwnych” (W. 1908 z. 1). Dopiero w l. trzydziestych XX w. dziełem S-ego zainteresowali się polscy koloryści. Komitet regionalny woj. kieleckiego uczcił go w r. 1933 w Bodzentynie tablicą w kościele paraf. oraz ulicą jego imienia. Po drugiej wojnie światowej indywidualne wystawy S-ego odbyły się w Kielcach w Muz. Świętokrzyskim (obecnie Narodowe) w l. 1953 i 1969. Obraz Lekcja geografii eksponowano w Paryżu w r. 2011 na wystawie „Polonia, des Polonais en France depuis 1830”. W Kielcach odsłonięto w r. 1984 pomnik S-ego projektu T. Pietrzyka. Imieniem S-ego nazwano Zespół Państw. Szkół Plastycznych w Kielcach (jego uczniowie odnowili w l. 2000 i 2007 grób malarza) oraz Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 w Bodzentynie, a także ulice w Bodzentynie, Kielcach, Pile i Warszawie.

Największy zbiór prac S-ego posiada Muz. Narodowe w Kielcach; część z nich jest eksponowana w Sali Szermentowskiego. Jego obrazy znajdują się również w muzeach narodowych w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu i Poznaniu oraz muzeach: Pałac w Wilanowie, Wojska Polskiego i Historycznym w Warszawie, Historii Kielc, Okręgowym w Toruniu, im. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy i Polskim w Rapperswilu, a także w kolekcjach prywatnych.

Młodszy brat S-ego, Kazimierz Szermętowski (ur. 19 II 1840), studiował w l. 1860–1 malarstwo w warszawskiej SSP. W r. 1861 uczestniczył w manifestacjach patriotycznych w Warszawie; podczas nich zatrzymany, został osadzony 23 XII t.r. w cytadeli warszawskiej. W nocy z 22 na 23 I 1863 wziął udział w ataku zbrojnym na posterunek wojsk rosyjskich w Bodzentynie; następnie uczestniczył w walkach powstańczych zapewne pod dowództwem gen. Józefa Hauke-Bosaka. W listopadzie t.r. występował w randze porucznika. Po aresztowaniu został w r. 1865 pozbawiony praw stanu i skazany na osiedlenie w gub. jenisejskiej. Nie dojechał do miejsca przeznaczenia z powodu złego stanu zdrowia; pozostawiony w Tobolsku, przebywał tam do marca 1870, po czym został przeniesiony do Omska. O jego dalszych losach brak informacji. Cztery obrazy Kazimierza znajdują się w Muz. Narod. w Kielcach.

 

Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Portret na obrazie H. Pillatiego „Rozejście się narodów” z r. 1857 w Muz. Narod. w W., portrety drzeworytowe w „Kłosach” 1876 nr 586 s. 184, „Tyg. Ilustr.” 1876 nr 887 s. 201; – Bénézit, Dictionnaire (1966); Cmentarz polski w Montmorency, Oprac. J. Skowronek i in., W. 1986 (błędna data śmierci); Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Thiem e–Becker, Lexikon d. Künstler; – Catalogue de l’exposition Polonia, des Polonais en France depuis 1830. Sous la direction de Janine Ponty, Paris 2011; Józef Szermentowski 1833–1876. Katalog wystawy, Oprac. I. Jakimowicz, W. 1969; Józef Szermentowski 1833–1876: wystawa […], Kielce 1951; Katalog dzieł sztuki umieszczonych na Wystawie Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w ciągu roku 1877 (wyst. pośmiertna), w: Sprawozdanie Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych […] za rok 1877, W. 1878 s. 70–1; Katalog wystawy sztuki polskiej, Wiedeń 1915; – Blak H. i in., Malarstwo polskie XIX wieku, Kr. 2001; Broniarek-Micke E., Malarstwo polskie realizm naturalizm, W. 2005; taż, Mistrzowie pejzażu XIX w., Wr. 2001; Czyżewski T., Wielki zapomniany, „Wiad. Liter.” 1934 nr 30 s. 4; Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., I; Husarski W., Dwie rocznice, „Tyg. Ilustr.” 1933 nr 15 s. 291; Jakimowicz I., Franciszek Kostrzewski, W. 1952; taż, Józef Szermentowski: Z cyklu „Malarze polscy”, Wr. 1950 z. 13; taż, Józef Szermentowski w kręgu mecenatu Tomasza Zielińskiego, „Roczn. Muz. Świętokrzyskiego” T. 7: 1971; taż, Na marginesie wartościowej książki. S. Kozakiewicz, A. Ryszkiewicz. Warszawska „Cyganeria” malarska, „Biul. Hist. Sztuki” 1957 nr 1; taż, Na marginesie wystawy Józefa Szermentowskiego. Poprawki i uzupełnienia, „Roczn. Muz. Świętokrzyskiego” T. 7: 1971; taż, Podróż malowana biegiem Wisły. Obrazy artystów warszawskich dla statków parowych w połowie XIX w., „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 2: 1957; taż, „Stracone gniazda” Józefa Szermentowskiego, „Studia Muz.” T. 1: 1953; taż, Tomasz Zieliński, kolekcjoner i mecenas, W. 1973; taż, Twórczość Józefa Szermentowskiego, „Biul. Hist. Sztuki” 1951 nr 1; taż, Twórczość Józefa Szermentowskiego w kręgu mecenatu Tomasza Zielińskiego, tamże 1971 nr 1; taż, W związku z artykułem „Na marginesie wystawy Józefa Szermentowskiego.” Poprawki i uzupełnienia, „Roczn. Muz. Świętokrzyskiego” T. 9: 1975; Jakimowicz–Ryszkiewicz, Szkoła Sztuk Pięknych; Jeżewska E., Malarstwo Józefa Szermentowskiego, „Spotkania z Zabytkami” 2007 nr 2; Józef Szermentowski, w: Narodowa Galeria Sztuki Polskiej, Red. I. Markiewicz, W. 1954; Kopera F., Malarstwo w Polsce XIX i XX wieku, w: Dzieje malarstwa w Polsce, Kr. 1929 III; Krajobrazy. Polskie malarstwo pejzażowe, W. 2000; Malinowski J., Malarstwo Polskie XIX wieku, W. 2003; Oborny A., Nowe obrazy w zbiorach Muzeum Świętokrzyskiego, „Roczn. Muz. Świętokrzyskiego” T. 6: 1970; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Potocki A., Udział Polaków na wystawach paryskich w XIX stuleciu, „Sztuka” [Paryż] 1904 nr z listopada–grudnia s. 411; Ryszkiewicz A., Malarstwo polskie. Romantyzm, historyzm, realizm, W. 1989; Schroeder A., Stulecie urodzin nowoczesnego pejzażu polskiego, „Czas” 1933 nr 184; Skąpska-Święcicka I., Początek wystaw artystycznych w Krakowie, „Roczn. Krak.” R. 41: 1970; Szermentowski E., Kraj tęsknoty, W. 1956; tenże, Młodość, talent, animusz: opowiadania o malarzach polskich, W. 1958; tenże, Polski pejzażysta, „Wiedza i Życie” 1966 nr 11; tenże, Wielki pejzażysta „Przegl. Artyst.” T. 1: 1946 nr 10; tenże, Z Bodzentyna do Paryża, „Poznaj swój kraj” 1968 nr 9; Trojanowiczowa Z., Lijewska E., Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, 1861–1883, P. 2007 II; TZSP w Warszawie, W. 1936 LXXV; Wiercińska, Tow. Zachęty; Zduniewicz J., Malarz z Bodzentyna. Przed 125 laty zmarł Józef Szermentowski, „Ikar” 2001 nr 9 s. 24–5; – Józef Szermentowski do Wojciecha Gersona [listy], w: Materiały dotyczące życia i twórczości Wojciecha Gersona, Oprac. A. Vetulani, A. Ryszkiewicz, Wr. 1951; Kostrzewski F., Pamiętnik, W. [1891]; Kozakiewicz–Ryszkiewicz, Warsz. „cyganeria”; Norwid C. K., Listy, w: Pisma wybrane, Red. J. Gomulicki, W. 1968 V 619; Pamiętnik kieleckiego plastyka, Kielce 1995; Sprawozdanie Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskim za rok 1876, W. [b.r.w.] s. 96–110 (W. Gerson); Wiercińska, Katalog prac TZSP; – „Biesiada Liter.” 1877 nr 78 (wystawa pośmiertna w TZSP); „Kłosy” 1876; „Kur. Warsz.” 1872 nr 35; „Lamus” 1910 z. 8 s. 495, 499, 1911/12 s. 132, 156; „Pismo Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli ” 2000 nr 5; „Roczn. Tow. Liter. Artyst.” (Paryż) 1911/12 s. 263 (dot. grobu S-ego); „Sztuki Piękne” 1925/6 nr 8 s. 368, 1934 nr 11 s. 401; „Tyg. Ilustr.” 1877 nr 69 s. 249, 1877 nr 83 s. 55, 1926 nr 48 s. 830, 1933 nr 15 s. 291; – Nekrologi z r. 1876: „Biesiada Liter.” nr 2 s. 594, „Bibl. Warsz.” t. 4 s. 200, „Kłosy” nr 586 s. 190–1, nr 596 s. 176, 351–3, „Kron. Rodzinna” nr 19 s. 296, „Kur. Warsz.” nr 200, „Tyg. Ilustr.” nr 39 s. 203.

Bibliogr. dot. Kazimierza Szermętowskiego: Cederbaum, Wyroki Audytoriatu; – Zapałowski W., Pamiętniki z roku 1863–1870, Wil. 1913 I 21; – AGAD: sygn. ZGP 4/552 k. 727, sygn. TKŚ 8 k. 129v–30; Gosudarstvennyj archiv Rossijskoj Federacii w Moskwie: F. 09, 1 ekspedycja 1865, vol. 31 k. 576v, F. 14 op. 1 vol. 520 k. 45v–6; – Informacje Jana Kulpińskiego z Kr.

Zofia Lewicka-Depta

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Cyprian Kamil Norwid

1821-09-21 - 1883-05-23 poeta
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Aleksander Piotr Czekanowski

1833-02-12 - 1876-10-30
geolog
 

Olga Helena Boznańska

1865-04-15 - 1940-10-26
malarka
 

Leon Henryk Kapliński

1826-05-04 - 1873-03-01
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Michał Adam Sozański

1853-09-17 - 1923-01-26
malarz
 

Jan Kloczkowski

1812-06-16 - 1884-04-11
kaznodzieja
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.