Świerzyński Michał (1868—1957), kompozytor, dyrygent, pedagog.
Ur. 25 X w Krakowie, był najmłodszym synem Saturnina Jozafata (zob.) i Wenerandy ze Stylińskich. Miał czterech braci: Stanisława, Władysława, Aleksandra i Jana oraz dwie siostry: Helenę i Marię (bliższe informacje w biogramie ojca).
Ś. uczył się w Krakowie w Szkole Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim (w pałacu Larischa), a od ok. r. 1879 w Gimnazjum św. Anny, gdzie przyjaźnił się ze Stanisławem Estreicherem, Henrykiem Opieńskim i Stanisławem Wyspiańskim. Nie ukończywszy gimnazjum, kontynuował od r. 1888 naukę w Konserwatorium Tow. Muzycznego w Krakowie; gry na fortepianie uczył się u Antoniego Płacheckiego i Jana Drozdowskiego, a teorii muzyki, harmonii i kontrapunktu u Władysława Żeleńskiego. W 1. poł. l. dziewięćdziesiątych studiował kompozycję u Zygmunta Noskowskiego w Warszawie i Oskara Nedbala w Pradze. W tym czasie występował jako pianista i komponował; napisał muzykę do wystawionego w Warszawie w r. 1891 wodewilu „Wesołe życie” Franciszka Domnika. W Krakowie nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim; był autorem ilustracji muzycznych do spektakli teatralnych: w r. 1891 do „Pierwszego balu” Zygmunta Przybylskiego i „Przeszkody” A. Daudeta, a w r.n. do „Promyka słońca” Domnika. Dn. 10 VII 1894, podczas uroczystości pięćdziesięciolecia Szkoły Politechn. we Lwowie, wykonana została kantata Ś-ego do słów Stanisława Rossowskiego. W r. 1895 napisał operę Ksenia, wg poematu dramatycznego Aurelego Urbańskiego, a w setną rocznicę trzeciego rozbioru Polski opracował „Pieśni narodowe z muzyką” (Kr. [1895], wiele wydań). Komponował też utwory okolicznościowe, m.in. do słów brata, Jana, Marsz uroczysty (Kr. [1896]) na trzeci zlot Tow. Gimnastycznego «Sokół» w Krakowie (28—29 VI 1896) i Elegię: fantazję symfoniczną na sola i chóry z towarzyszeniem harfy, organu i orkiestry (1898) z okazji setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza. Kierował w tym czasie krakowskimi chórami: Tow. Śpiewaczego «Lutnia» oraz «Sokoła». Organizował również chóry amatorskie, którymi dyrygował podczas przedstawień teatralnych.
W l. 1893—1906 napisał Ś. muzykę do ok. sześćdziesięciu krakowskich inscenizacji, m.in. „Horsztyńskiego” Juliusza Słowackiego (1896), „Śniegu” Macieja Szukiewicza, „Małki Schwarcenkopf” Gabrieli Zapolskiej, „Kusicieli ludu” Teodora Kalitowskiego (1897), „Śpiących rycerzy” Sydona Friedberga, „Dzwonu zatopionego” G. Hauptmana (1898), „Księdza Marka” Słowackiego i adaptacji „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza, dokonanej przez Adolfa Walewskiego (1901), dla której wydał osobną Piosnkę Danusi (Kr. [1902]). Z tego czasu pochodzą kompozycje na fortepian: Valse, Polonez Kościuszki, Berceuse-étude e-moll op. 11, A piacere, opublikowane w Krakowie, oraz Cracovienne, pieśni z towarzyszeniem fortepianu, m.in. Piosnki Wasyla, Mustra kosynierów, wydane w Warszawie. Z okazji odsłonięcia 8 VI 1900 w Krakowie pomnika Mikołaja Kopernika Chór Akademicki wykonał Kantatę Kopernikowską Ś-ego do słów brata, Jana. Najbardziej znaną ilustrację muzyczną napisał Ś. do „Wesela” Wyspiańskiego (premiera 16 III 1901 w Teatrze Miejskim w Krakowie). Opracował też oprawę muzyczną do „Betlejem polskiego” Lucjana Rydla (premiera 28 XII 1904 we Lwowie, następnie wystawione w Krakowie 5 I 1905 w Teatrze Ludowym i 27 XII t.r. w Teatrze Miejskim); w recenzji jeden z krytyków muzycznych napisał: «ważnym czynnikiem w jasełkach Rydla jest muzyka; chóry kolędujących pasterzy i aniołów stanowią tło wszystkich scen i dają nastrój miły, budząc w duszy pamiętne od dzieciństwa melodie» („Słowo Pol.” 1904 nr 609). Swoje utwory chóralne i fortepianowe, pieśni oraz Koncert skrzypcowy a-moll zaprezentował Ś. w Krakowie 22 IV 1903 na koncercie kompozytorskim w Kole Artystyczno-Literackim. Współpracował ze Sceną Niezależną przy szkole dramatycznej, prowadzonej przez Zapolską. W l. 1903—5 uczył śpiewu w Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego. W tym okresie pisał muzykę do wierszy Władysława Bełzy, m.in. „Wlazł kotek na płotek” (Kr. 1904, ilustr. W. Tetmajer). Skomponował też Dwie pieśni do Matki Boskiej na jeden lub dwa głosy z towarzyszeniem fortepianu lub fisharmonii (Kr. [1904], Wien [b.r.w.]), kantatę Na imieniny ojca na chór dziecięcy z towarzyszeniem fortepianu i skrzypiec (Kr. 1904) oraz pieśni na głos i fortepian Przepis na całuski (do słów brata, Jana) i Z tobą aniele (obie Kr. [1905]).
Od r. 1906 prowadził Ś. przez dwa sezony orkiestrę Opery Lwowskiej. Po powrocie do Krakowa odbył 8 IV 1908 w Sali Saskiej swój drugi koncert kompozytorski, na którym zaprezentował m.in. pieśni solowe i chóralne. Podjął pracę nauczyciela gry na fortepianie w Konserwatorium Tow. Muzycznego oraz w Inst. Muzycznym, założonym t.r. przez Klarę Czop-Umlaufową. Przez krótki czas był dyrygentem w krakowskiej operetce. Ilustracji muzycznych do sztuk teatralnych pisał coraz mniej, jedną z ostatnich była muzyka z r. 1909 do baśni Zofii Wójcickiej „Kwiat paproci”. Z okazji pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem opracował na fortepian „Pieśni narodowe” różnych autorów (Kr. 1910, kilka wydań). Ok. r. 1910 wydał w Krakowie m.in. Petite suite: all’ antico na dwa fortepiany, Mazourka na skrzypce z akompaniamentem fortepianu lub orkiestry oraz pieśni: Krakowiak (do słów Erazma Obniskiego, wyd. z r. 1912 pt. Panicz i dziewczyna: krakowiak do śpiewu), Prośba (do słów Adama Asnyka), Dwie pieśni do baśni dramatycznej „Dzwon zatopiony”, Dwie pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu: Róże (do słów E. Wasilewskiego) oraz Dla chleba (do słów M. Bałuckiego), a także Hasło Sokołów (do słów brata, Jana). Kolejne koncerty kompozytorskie Ś. miał w dn. 1 IV 1911 i 14 II 1913 w Krakowie. W tym okresie kupił w Zakopanem (pod Nosalem) chatę «Michasiówka». W r. 1915 opracował „Pieśni ludowe” (Kr.), a w r. 1918 napisał muzykę do wierszy Zofii Rogoszówny „Sroczka kaszkę warzyła” (Lw. 1918, wiele wydań).
Odzyskanie przez Polskę niepodległości uczcił Ś. kompozycją do słów brata, Jana, Hymn Polski (proponowany) (Kr. [1920]); w niektórych kręgach rozważano uznanie tego utworu za hymn państwowy. Dn. 15 I 1920 wystawił w Krakowie operetkę Miłostki wojskowe (znana później jako Czar munduru) do libretta Stefana Turskiego; zyskała ona popularność również na scenach Lwowa i Poznania. Drukiem ogłosił w Krakowie Pieśń do śpiewu z towarzyszeniem fortepianu i Trzy pieśni nastrojowe (do słów Antoniego Waśkowskiego) oraz na dwa fortepiany Suitę pasterską i Suitę baletową. W celach edukacyjnych opracował 20 zeszytów Utworów fortepianowych dla młodych pianistów na dwie ręce (Kr. [1920], przekł. niemiecki, Wien [1920]), zalecane przez konserwatoria krakowskie, warszawskie oraz wiedeńskie, które przyznało mu wyróżnienie. W l. 1921—2 był dyrygentem w krakowskim Teatrze Nowości. Skomponował wtedy operetkę Nocleg w Apeninach do tekstu Aleksandra Fredry (W. 1947). Na II Konkursie Kompozytorskim Tow. Śpiewaczego «Echo» otrzymał w maju 1922 drugą nagrodę. Dn. 23 II 1923 został kierownikiem artystycznym krakowskiego Chóru Akademickiego; wystąpił z nim na uroczystości powitalnej F. Focha 12 V t.r. w auli UJ, dyrygując swoją Kantatą na cześć marszałka Focha. Następnie (18 IX — 13 X) odbył z Chórem osiem koncertów na Węgrzech oraz w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Po powrocie do Polski zrezygnował jednak z kierowania chórem. Prawdopodobnie z tego czasu pochodzą wydane w Krakowie pieśni Ś-ego na głos z fortepianem: Te rozkwitłe świeżo drzewa (do słów Mickiewicza) i Zawód (do słów Kazimierza Tetmajera) oraz Trzy pieśni do słów św. Teresy (1925). Skomponował Marsz żałobny ku uczczeniu uroczystej chwili powrotu popiołów Juliusza Słowackiego na ziemię ojczystą (Kr. 1927), operę Książę Ordynat czyli Powrót do Ojczyzny (1929, do libretta Turskiego) oraz muzykę do baletu-pantonimy Sen artysty (1930, pod tym samym tytułem napisał kwintet fortepianowy).
W r. 1931 przeniósł się Ś. do Poznania, gdzie w prowadzonej przez Wacława Piotrowskiego Wielkopolskiej Szkole Muzycznej objął klasę fortepianu. Dodatkowo uczył śpiewu i prowadził chór w Gimnazjum Brunona Czajkowskiego oraz udzielał prywatnych lekcji śpiewu. Komponował okolicznościowe kantaty, m.in. Fantazja symfoniczna ku uczczeniu odsłonięcia pomnika Woodrowa Wilsona w Poznaniu 4. lipca 1931 na sola i chór mieszany z towarzyszeniem harfy, organu i orkiestry, do słów Emila Zegadłowicza (P. 1931) oraz Na uroczystość otwarcia Teatru Polskiego w Poznaniu (do słów brata, Jana), wykonaną 14 IX 1932. Od Rady Naczelnej Zjednoczenia Polskich Związków Śpiewaczych otrzymał w r. 1935 Odznakę honorową I st. W r. 1936 przeszedł na emeryturę i przeniósł się do Warszawy; do r. 1939 prowadził tam chór Związku Zawodowego Kolejarzy i Zbrojowni. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie i zajmował się komponowaniem przede wszystkim utworów o charakterze religijnym.
W r. 1946 objął Ś. na krótko posadę dyrektora III Oddz. Wyższej Szkoły Muzycz. im. Chopina w Warszawie. Dojeżdżając do Łodzi, uczył śpiewu w Liceum Pedagogicznym. Z r. 1948 pochodzą jego kompozycje Suita na chór mieszany i orkiestrę oraz Uwertura podhalańska, a z r. 1949, wydane w Krakowie, pieśni na chór mieszany a cappella U studni (do słów Bełzy), Wstydzę się i Krakowiak (wyd. 2, 1950) oraz na głos z fortepianem Śniła mi się, śniła… i kwartet solowy a cappella Piosenka-Kołysanka. W Warszawie wydał w r. 1949 Trzy etiudy na fortepian oraz Utwory fortepianowe pedagogiczne. Do jego ostatnich kompozycji należą Trzy utwory na wiolonczelę i fortepian (ok. 1954) oraz Sonatina na flet, obój i fagot (1957).
Język muzyczny Ś-ego, tradycyjny, bazujący na tonalności dur-moll, z melodyką i rytmiką często o charakterze ludowo-narodowym, ukształtował się głównie pod wpływem Żeleńskiego. W ogromnym ilościowo dorobku kompozytorskim Ś-ego wyróżniają się pieśni na chór mieszany, żeński i męski oraz na głos z fortepianem; skomponował ich ok. 300, a ponad 100 opublikował. Oprócz utworów z towarzyszeniem orkiestry, m.in. sześć symfonii (cztery sprzed r. 1920), koncertów fortepianowego i skrzypcowego, Legendy na skrzypce i orkiestrę, oraz kameralnych, dwóch kwintetów fortepianowych (Sen artysty i Romanza), siedmiu kwartetów na troje skrzypiec i fortepian, kwartetu smyczkowego (z łąk i pól), oraz czterech triów fortepianowych, liczną grupę stanowią utwory fortepianowe, etiudy, marsze i tańce, a także kompozycje o przeznaczeniu pedagogicznym. Ś. zmarł 30 VI 1957 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1952).
W zawartym 8 VIII 1908 małżeństwie z Marią Ludmiłą z domu Nowak (1882—1968), córką Anny 1.v. Nowakowej, 2.v.Turskiej i Aleksandra Nowaka, śpiewaczką, miał Ś. trzech synów: Tadeusza, Jerzego (1910—1997), prawnika, i Adama (zob.).
Błaszczyk, Dyrygenci; Enc. muzycz.; Hanuszewska M., Schaeffer B., Almanach polskich kompozytorów współczesnych, Kr. 1982; Kompozytorzy polscy 1918—2000. Biogramy, W.—Gd. 2005 II; Reiss J., Almanach muzyczny Krakowa 1780—1914, Kr. 1939 I—II; Słown. muzyków pol., II; — Barfuss F., Muzyka Michała Świerzyńskiego, w: Wyspiański S., „Wesele”. Tekst i inscenizacja z roku 1901, Oprac. J. Got, W. 1977; Kański J., Jeszcze przed Pendereckim, „Ruch Muzycz.” 2008 nr 25; Kraków muzyczny 1918—1939, Red. M. Drobner, T. Przybylski, Kr. 1980 (fot.); Księga pamiątkowa pięćsetnego jubileuszu odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400—1900, Kr. 1901; Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie, Kr. 1985 V cz. 1 vol. 2; Wypych-Gawrońska A., Muzyka w polskim teatrze dramatycznym do 1918 r., Częstochowa 2015 I—II; Życzkowski J., Gaudeamus igitur… Dzieje Krakowskiego Chóru Akademickiego, Kr. 1977; — „Czas” 1908 nr 180 (wyd. wieczorne); „Dzien. Kijowski” 1912 nr 264; „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1898 nr 50 (793), 1932 nr 10; „Głos Narodu” 1919 nr z 4 VI; „Goniec Krak.” 1919 nr 147; „Krak. Przegl. Teatr.” 1920 nr 1 (fot.); „Muzyka i Śpiew” 1920 nr 2; „Nowa Reforma” 1903 nr z 24 IV, 1919 nr z 2 VI; „Przegl. Polit., Społ. i Liter.” 1894 nr 149; „Wiek Nowy” 1904 nr 820 s. 11; „Życie Śpiewacze” 1950 nr 5; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1957: „Głos Wpol.” nr 156, „Ruch Muzycz.” nr 6, „Trybuna Ludu” nr 180; — Arch. Teatru im. J. Słowackiego w Kr.: Partytury kompozycji Ś-ego do spektakli teatralnych, w tym do „Wesela” Wyspiańskiego; — Mater. Red. PSB: Pamiętnik Ś-ego (cz. 1 z r. 1944).
Anna Sieczka