Szawleski (Szawlewski, pierwotnie Szal) Mieczysław Michał (1887–1942), dyplomata, publicysta, profesor Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie.
Ur. 19 X w Krośnie, był synem Michała Szala, urzędnika miejskiego, i Franciszki z domu Ekert (Ekierd), bratem Jana Alfreda Szala (zob.) i Heleny, zamężnej Tomkiewiczowej.
Po zdaniu w czerwcu 1906 matury w gimnazjum w Jaśle podjął S. t.r. studia na Wydz. Filozoficznym UJ. Po pierwszym semestrze przeniósł się na Wydz. Prawa, gdzie w lipcu 1911 uzyskał absolutorium, a 14 III 1913 otrzymał stopień doktora praw. W czasie studiów należał do Związku Akademickiego, propagującego idee niepodległościowe i demokratyczne, a w r. 1910 odbył służbę w armii austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 wziął udział jako ochotnik w walkach polsko-ukraińskich o Lwów; ze względu na inwalidztwo został wówczas przydzielony do żandarmerii polowej. Wkrótce jednak przerwał służbę i leczył się w szpitalu wojskowym; po powrocie do zdrowia podjął pracę w Dyrekcji Poczt i Telegrafów, początkowo we Lwowie, a następnie w Warszawie. Prawdopodobnie w czasie pierwszej wojny światowej lub w r. 1919, z pewnością przed r. 1920, zmienił nazwisko na Szawleski. Ukończył tzw. kursy konsularne i wiosną 1920 wstąpił do służby zagranicznej. W l. 1920–4 pełnił funkcję wicekonsula w Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku, kierowanym kolejno przez konsulów Jerzego Barthla de Weydenthal, Zdzisława Kurnikowskiego i Stefana Ludwika Grotowskiego. Uczestniczył w konferencji konsulów polskich z USA i Kanady 17–18 VII 1922 w Waszyngtonie, zabierając głos m.in. w sprawach reemigracji Polaków do kraju oraz przeciwdziałania antypolskiej propagandzie ukraińskiej w Ameryce. W r. 1923 wchodził w skład Komisji Likwidacyjnej Polsko-Amerykańskiego Tow. Opieki nad Sierotami, powołanej do przeprowadzenia rozliczeń w związku z ujawnionymi nadużyciami finansowymi w tej organizacji. Należał w tym czasie do masonerii. Stosunki S-ego ze współpracownikami w nowojorskim Konsulacie nie układały się dobrze; już w r. 1922 kierownicy wydziałów i radca emigracyjny wnioskowali o przeniesienie go do innej placówki, na co jednak nie przystał Grotowski. W r. 1923 w MSZ rozważano zatrudnienie S-ego w Konsulacie RP w Detroit, ale do tego nie doszło. Pod koniec t.r. Grotowski zarzucił mu udostępnienie prasie polonijnej („Nowy Świat”, „Dzien. dla Wszystkich”, „Rekord Codz.”) informacji stawiających w niekorzystnym świetle polską służbę konsularną w USA. W odpowiedzi S. przedstawił centrali MSZ swą krytyczną ocenę pracy Grotowskiego. Wobec odrzucenia tej oceny przez Dep. Konsularny MSZ podał się S. 22 I 1924 do dymisji. W lutym t.r. został odwołany z placówki, kończąc tym samym pracę w służbie zagranicznej.
W r. 1924 wrócił S. do kraju i zamieszkał w Warszawie. Podjął pracę jako naczelnik Wydz. Ekonomicznego w Banku Polskim; był także delegatem władz centralnych Banku w zagranicznych misjach finansowych, m.in. do Genewy. Opublikował t.r. pracę Wychodźstwo polskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki (Lw.–W.–Kr.). W ogłoszonym w r. 1927 studium Kwestia emigracji w Polsce (W.) zawarł wyniki swych badań nad emigracją ekonomiczną z ziem polskich przed pierwszą wojną światową. Obie książki przyniosły mu miano inicjatora badań nad polskim wychodźstwem ekonomicznym. Od poł. l. dwudziestych był profesorem Wydz. Nauk Społecznych Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie i do wybuchu drugiej wojny światowej prowadził wykłady o polityce państwa polskiego wobec emigracji ekonomicznej. W r. 1926 ogłosił skrypt Polityka emigracyjna (W.). Do księgi pamiątkowej „Dziesięciolecie Polski Odrodzonej” (Kr.–W. 1928) napisał rozdział Polacy w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Na I Zjeździe Polaków z Zagranicy w Warszawie wygłosił referat Struktura socjalna Polaków osiadłych zagranicą („Pamiętnik I Zjazdu Polaków z Zagranicy 16–21 lipca 1929”, W. 1930). Wydał książkę Polska na tle gospodarki światowej (W. 1928), opatrzoną przedmową Feliksa Młynarskiego; zawarta w niej analiza przemian ekonomicznych po pierwszej wojnie światowej stała się przedmiotem licznych polemik, m.in. Władysława Studnickiego („Droga” 1928 nr 7–8). W artykułach Ludność, emigracja i przeludnienie w Europie powojennej („Ekonomista” R. 27: 1927 t. 2/3) oraz Rolnictwo i emigracja („Rolnictwo” R. 1: 1929 t. 2) przedstawiał problemy wynikające z przeludnienia wsi. Sytuacją ekonomiczną Polski w dobie wielkiego kryzysu zajął się w szkicu Międzynarodowe położenie gospodarcze Polski na tle ostatnich wydarzeń w gospodarce światowej (W. 1929). A do problemów wychodźstwa powrócił w artykule Sprawy współpracy gospodarczej Polonii Zagranicznej z Macierzą („Polonia Zagran.” R. 2: 1931 nr 11–12).
S. podejmował też zagadnienia ustrojowe Polski. W pracy Na przełomie naszego ustroju państwowego (W. 1929) argumentował, że po pierwszej wojnie światowej nastąpił w Europie nieodwracalny zmierzch liberalnej demokracji oraz «indywidualistycznego światopoglądu»; wobec tego należy w Polsce dążyć do zbudowania nowego ustroju, który będzie «drogą pośrednią» między indywidualizmem a kolektywizmem. Wstąpił do powstałej w r. 1925 Partii Pracy Kazimierza Bartla i Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego. Kandydując z ramienia Związku Bankowców, w wyborach 16 XI 1930 został posłem na Sejm z listy krajowej BBWR. W Sejmie uczestniczył w pracach nad nową Konstytucją i ordynacją wyborczą, opowiadając się za oparciem jej na samorządzie gospodarczym; stworzył pojęcie «parlamentaryzmu gospodarczego». Propagowana przez niego ordynacja wyborcza miała doprowadzić do wykształcenia «elity zasługi» w rządzeniu państwem (Referat o ordynacji wyborczej wygłoszony przez Posła M. Szawleskiego na posiedzeniu Prezydium Partii Pracy dnia 30 kwietnia 1935 r., [W. 1935]). W r. 1933 opublikował książkę Quo vadere (W.), w której przedstawił bezsilność Ligi Narodów oraz zagrożenie Polski przez Niemcy i ZSRR; apelował o stworzenie nowego ustroju, będącego syntezą demokracji parlamentarnej, autorytaryzmu i solidaryzmu społecznego. Analizował porównawczo ustroje totalitarne (włoski faszyzm, niemiecki nazizm, a także bolszewizm). Sprawie bezpieczeństwa państwa poświęcił pracę Program naszej obronności i organizacji wewnętrznej (W. 1935). W broszurze Sugestie programowe w związku z hasłem Naczelnego Wodza o obronie narodowej (W. 1936) propagował ideę «wodza narodu» i militaryzację społeczeństwa, opowiadając się jednak przeciw koncepcji «państwa totalnego»; odrzucając zasady liberalizmu gospodarczego, postulował «gospodarkę planową» (ale z zachowaniem dominacji własności prywatnej) oraz potrzebę stworzenia «na gruzach elity partyjnej» nowej elity rządzącej. W książkach: Nowy świat. Traktat o Rzeczypospolitej Polskiej (W. 1935) oraz Polonizm. Ustrój Narodu Polskiego (W. 1938) popularyzował solidaryzm społeczny oraz korporacjonizm, rozumiany w zgodzie zarówno z zasadą «silnego państwa», jak i z rozwijaniem aktywności obywatelskiej.
We wrześniu 1939 brał S. udział w obronie Warszawy. Podczas okupacji niemieckiej pracował w Delegaturze Rządu RP na Kraj i był żołnierzem ZWZ i AK. Aresztowany przez Gestapo w nocy z 3 na 4 VI 1942 w Warszawie, został uwięziony na Pawiaku. W odwecie za wysadzenie (w nocy z 7 na 8 VI t.r.) linii kolejowej pod Warszawą został powieszony 16 X 1942 w Szczęśliwicach, wśród pięćdziesięciu innych ofiar; został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Był odznaczony Medalem Niepodległości (1933) i Krzyżem Obrony Lwowa.
S. był żonaty z Karoliną z Blachauszów.
Posłowie na Sejm II Rzeczypospolitej – ofiary wojny i okupacji 1939–1945, W. 2000; – Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Kr. 2008 (jako Szawlewski); Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; Grabowski W., Delegatura Rządu Rzeczypospolitej na Kraj, 1940–1945, W. 1995; Kawalec K., Między irredentą, lojalnością a kolaboracją. O suwerenność państwową i niezależność narodową (1795–1989), w: Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, Red. W. Wrzesiński, Wr. 2001 XI 253–66; tenże, Spadkobiercy niepokornych. Dzieje polskiej myśli politycznej 1918–1939, Wr. 2000; Kicinger A., Polityka emigracyjna II Rzeczypospolitej, W. 2005; Kołodziej E., Wychodźstwo zarobkowe z Polski 1918–1939. Studia nad polityką emigracyjną II Rzeczypospolitej, W. 1982; Paruch W., Myśl polityczna Obozu Piłsudczykowskiego 1926–1939, L. 2005; Polonia amerykańska, Red. H. Kubiak i in., Wr. 1988; Skóra W., Służba konsularna Drugiej Rzeczypospolitej. Organizacja, kadry i działalność, Tor. 2006; Studnicki W., Postęp gospodarczy Europy powojennej. Odpowiedź na książkę p. Szawleskiego „Polska na tle gospodarki światowej”, „Droga” 1928; Walaszek A., Polscy robotnicy, praca i związki zawodowe w Stanach Zjednoczonych Ameryki 1880–1922, Wr. 1988; tenże, Reemigracja ze Stanów Zjednoczonych do Polski po I wojnie światowej (1919–1924), Wr. 1983; Winid B., W cieniu Kapitolu. Dyplomacja polska wobec Stanów Zjednoczonych Ameryki 1919–1939, W. 1991; – Materiały do bibliografii dziejów emigracji oraz skupisk polonijnych w Ameryce północnej i południowej w XIX i XX wieku, W.–Kr. 1979; Rocznik służby zagranicznej, W. 1922–38; Skład osobowy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 2 marca 1931 r., W. 1931; Spraw. stenogr. Sejmu 1922–39; Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie. Roczniki z programem wykładów, W. 1916/17–1939/40; Zjazdy i konferencje konsulów polskich w USA i Kanadzie. Protokoły i referaty 1920–1938, Oprac. E. Kołodziej, T. Radzik, L. 2004; – „Polska Zbrojna” 1947 nr 276; – AAN: MSZ, Ambasada RP w Waszyngtonie, sygn. 1877, 1878, 1923, 1991, 2126; Arch. UJ: sygn. SII 521 (Liber promotionum), księga immatrykulacji; CAW: sygn. MN 29 XII 1933 (fot.); Muz. Więzienia Pawiak w W.: Kartoteka osobowa więźniów Pawiaka i życiorys S-ego autorstwa H. Tomkiewiczowej z r. 1963; – USC m. stoł. W.: Akt zgonu S-ego; – Informacje Marka Gałęzowskiego z W., Jerzego A. Radomskiego z Otwocka, Wojciecha Skóry ze Słupska oraz Macieja Żuczkowskiego z W.
Marek Kornat