Mikołaj (ur. ok. 1250, zm. po 1296, a przed 1300), komes, kasztelan sandomierski. Był synem Gniewomira, stolnika krakowskiego. W burzliwych latach rządów Leszka Czarnego w Krakowie (1279–88) M. był wiernym stronnikiem księcia, czemu zawdzięczał powołanie na stanowisko kasztelana czchowskiego (1283). Po stłumieniu buntu możnych (1285) uzyskał godność kasztelana sandomierskiego, którą ks. Leszek odebrał Markowi, jednemu z przywódców buntu. Brak wiadomości, jak zachował się M. w czasie walk o Sandomierszczyznę po śmierci Leszka Czarnego, wolno jednak sądzić, że sprzyjał Henrykowi IV, a był przeciwnikiem Łokietka. W późniejszym bowiem czasie (1287–96) występował w powiązaniu z obozem stronników króla czeskiego Wacława II, a mianowicie Janem Muskatą i wójtem krakowskim Albertem. W dobrach swych (w okolicach Olkusza) wprowadzał prawo czynszowe, powierzając wiernym sobie ludziom stanowiska sołtysów zobowiązanych do służby zbrojnej u jego boku. Ostatnia wiadomość o M-u jako kasztelanie sandomierskim pochodzi z r. 1296.
Piekosiński, Rycerstwo, III s. CLXI, 218, 242, 505; Włodarski B., Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początkach XIV wieku (1250–1306), Lw. 1931 s. 144; Wojciechowski Z., Ze studiów nad organizacją państwa polskiego za Piastów, Lw. 1924 s. 72, 76; – Cod. Pol., I 78, III 62, 63; Kod. katedry krak., I nr 86, 90; Kod. mogilski, s. 38; Kod. Mpol., 1 nr 124, II 495, 506, 533.
Józef Mitkowski