Mrozowicki Mikołaj h. Prus III (ok. 1735 – ok. 1827), konsyliarz konfederacji barskiej, agent szefów barskich w Turcji. Syn Adama (zob.) i Ewy Puzynianki, pisarzówny lit., był dziedzicem dóbr Krupe w ziemi chełmskiej oraz Sarnki i Sokołów w ziemi halickiej, a miał również posiadłości pod Kamieńcem na Podolu. W r. 1764 posłował z ziemi lwowskiej na sejm elekcyjny i z woj. ruskim podpisał wybór Stanisława Poniatowskiego. Wkrótce otrzymał niewielką królewszczyznę, a w r. 1766 godność szambelana królewskiego. Dn. 22 II 1768 na sejmiku halickim brał udział w wyborach komisarzy do wydawania furaży i prowiantu na wojsko rosyjskie, ale już w kilka dni później pociągnął z ojcem i bratem do Baru. Zaraz otrzymał funkcję konsyliarza Generalnej Rady Konfederackiej oraz stopień porucznika i dowództwo chorągwi pancernej wojsk kor. Uczestniczył z ojcem w wiosennej kampanii na Podolu i z nim w połowie lipca przeszedł Dniestr na terytorium tureckie. Z czasem stał się jednym z najbardziej zaufanych współpracowników Joachima Potockiego, regimentarza generalnego kor. Dn. 16 XII podpisał traktat przymierza polsko-tatarsko-tureckiego, a w początkach stycznia 1769 w Bałcie uczestniczył w pertraktacjach Potockiego z chanem Krym Girejem w sprawie wspólnej wyprawy na Nową Serbię i Ukrainę. W styczniu i lutym wziął udział w niefortunnej wyprawie na Bracławszczyznę.
W marcu t. r. M. jeździł z ramienia szefów barskich (Michała Krasińskiego i J. Potockiego) w misji do wielkiego wezyra Mohammeda Emina. Z Potockim brał udział w obronie oblężonego przez Rosjan Chocimia (6 VII – 5 VIII). Z instrukcją obu szefów, datowaną 10 II 1770, wysłany był do F. E. G. Saint-Priesta, posła francuskiego przy dworze stambulskim. Miał kołatać przez niego o przyśpieszenie dywersji tureckiej, o zasiłki pieniężne i zmianę lokacji obozu wojsk konfederackich. Otrzymał ponadto ciche polecenie utrącenia nielojalnego wobec szefów Rocha Lasockiego i zajęcia jego miejsca w Stambule. Zastępował wprawdzie przez kilka miesięcy (do końca maja) chorego Lasockiego, ale Saint-Priest nie akceptował żadnych zmian. Od 7 VII był członkiem Wojskowego Sądu Regimentarskiego, mającego swą siedzibę w Janikach pod Warną. Z tytułu udziału w nim był w licznych manifestach (październik 1771) atakowany przez konfederatów z obozu M. Krasińskiego za ferowanie zbyt surowych wyroków. Z ramienia obu szefów wyjechał 12 VII 1771 do Stambułu w związku ze staraniami o powrót konfederatów do kraju. Dn. 16 XI wyruszył z Czernowody z J. Potockim do kraju. Przybył w marcu do Preszowa, a stąd w towarzystwie Potockiego do Cieszyna. Tu w końcu kwietnia pośredniczył w spotkaniu Potockiego z Adamem Krasińskim.
Po powrocie do kraju M. osiadł w zaborze austriackim w dziedzicznych dobrach Sarnki i Sokołów w ziemi halickiej. Był w tym czasie klientem Pelagii Potockiej, kasztelanowej lwowskiej, i jej syna Piotra, starosty szczerzeckiego. W r. 1782 został członkiem Stanów Galicyjskich. Być może za udział w insurekcji kościuszkowskiej rząd rosyjski zasekwestrował M-emu dobra leżące na Podolu. Zmarł ok. r. 1827. Żona, nie znana z imienia, umarła przed r. 1803.
PSB, (Kaleński Mikołaj, Lasocki Roch); Uruski; – Konopczyński W., Konfederacja barska, Kr. 1936–8 I 217, 420–1, II; tenże, Polska a Turcja, 1683–1792, W. 1936; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, Pet.–Lw. 1898–1909 II 22, 40–1, 80, 88, IV; Reychman J., Życie polskie w Stambule w XVIII wieku, W. 1959; Schmitt H., Dzieje panowania Stanisława Poniatowskiego, Lw. 1880 III 374; – Akta grodz. i ziem., XXV; Elektorów poczet; Karpiński F., Pamiętniki, W. 1898 s. 36, 39, 68; Konfederacja barska, Kr. 1928 s. 163; Korespondencja Franciszka Karpińskiego z lat 1763–1825, Wr. 1958; Listy Katarzyny z Potockich Kossakowskiej, P. 1883; Magier, Estetyka Warszawy; Puttkamer J. A., Krótkie zebranie okoliczności…, Arch. Kom. Hist, Kr. 1930 XIV; – AGAD: Arch. roskie XXVIII 150, XXXVII 164, XLVII 78 (w obu listy M-ego); Arch. Państw. w Ł.: Zbiory Bartoszewiczów, Teki Wessla 251, 252, 302; B. Czart.: rkp. 835, 946 (listy M-ego), 947, 948; B. OssoL: rkp. 3030, 3382, 4585; B. PAN w Kr.: rkp. 316, 317.
Wacław Szczygielski