Marchocki Mikołaj Ścibor h. Ostoja (ok. 1570 – ok. 1636), rotmistrz, starosta czchowski, pamiętnikarz. Był synem Jana i Anny z Pleszowic Fredrówny, bratem Pawła (zob.). W r. 1588 był już pełnoletni i występował w sądzie ziemskim krakowskim, wraz z matką i bratem Pawłem, w sprawie z Augustem Gutteterem o wieś Paśmiechy. O przebiegu jego życia do r. 1607 nic nie wiadomo. Jesienią 1607 został rotmistrzem w oddziale kniazia Romana Rożyńskiego. Wraz z nim służył tu jego bratanek Adam. Cieszył się M. zaufaniem współtowarzyszy, którzy kilkakrotnie powierzali mu rozmaite zadania poselskie: na przełomie r. 1607/8 posłował z Kromów do przebywającego w Orle Dymitra Samozwańca po pieniądze, zaś w styczniu 1609 wyprawiony został do Warszawy na sejm, by tłumaczyć siebie i towarzyszy z obecności w państwie moskiewskim. «Wdzięcznie to od nas przyjęto, ale i więcej się złego domyślano» pisał później w swoim pamiętniku. Z chwilą gdy Zygmunt III przekroczył moskiewską granicę i obległ Smoleńsk, M. wraz z innymi nie przywitał tej wieści radośnie, twierdząc «a co nam potym, mamy na kogo innego robić, nie wiemy jakim duchem król na nasze krwawe prace nastąpił». W podobnym nastroju, wraz z innymi towarzyszami: Wrzeszczem, Dudzińskim i Śladkowskim, sprawował pod Smoleńsk poselstwo do króla (listopad 1609), które doprowadziło do ugody między dotychczasowymi stronnikami Dymitra II Samozwańca a Zygmuntem III.
W czasie późniejszego rozłamu, jaki podzielił polskie oddziały ochotnicze przebywające w Moskwie na zwolenników i przeciwników współdziałania z Zygmuntem III, M. wytrwał przy kniaziu Rożyńskim i Dymitrze Samozwańcu, co nie przeszkodziło mu poprowadzić wycieczkę na odsiecz Janowi Sapieże, zajmującemu odmienne stanowisko w tej sprawie, a oblężonemu w Dymitrowie. Wraz z Rożyńskim bronił Osipowa i w czasie oblężenia był ranny. Przebywał w Osipowie aż do śmierci Rożyńskiego (8 IV 1610) i wyparcia Polaków z tej miejscowości. Następnie, wraz z innymi uczestnikami obrony Osipowa, przeszedł do oddziałów Aleksandra Zborowskiego i wycofał się w maju do Szujska. Dn. 22 VI t. r., po zaciekłych targach o żołd, doszło do połączenia tych oddziałów z wojskami hetmana Stanisława Żółkiewskiego, ciągnącego naprzeciw rosyjskiej odsieczy pod dowództwem Dymitra Szujskiego. Po osaczeniu straży przedniej pod Wołujewem w Carowym Zajmiszczu ruszył M. 3 VII, wraz z innymi rotami polskimi, w kierunku Kłuszyna znajdując się w straży przedniej. Wtoku walnej, zwycięskiej bitwy (4 VII) walczył dzielnie w pierwszym rzucie na prawym skrzydle (nadal w pułku A. Zborowskiego) mając naprzeciw jazdę rosyjską. Po przełamaniu tego skrzydła posiłkował flankowym uderzeniem husarię z pułku hetmańskiego. Następnie z Mikołajem Strusiem i Aleksandrem Zborowskim posłował pod Smoleńsk i doniósł królowi o zwycięstwie. Nie zaniechał też sposobności, by wziąć udział w jednym ze szturmów Smoleńska w chorągwi Stanisława Lubomirskiego. Dalszą część działań wojennych odbył pod Aleksandrem Zborowskim. Przed wejściem do Moskwy brał udział w wojennej naradzie, gdzie starł się z S. Żółkiewskim o to, czy rozłożyć wojsko pod Moskwą, czy osadzić nim miasto. Z Młockim i Witowskim, a wbrew Żółkiewskiemu, był za drugim wyjściem. W czasie pierwszych rozruchów w Moskwie dowodził obroną jednej z baszt Kremla. Jesienią 1611 ponownie posłował do Warszawy na sejm, aby upomnieć się o żołd dla wojska znajdującego się w Moskwie, ale nic nie uzyskał. Wracając z Warszawy pod Moskwę, w styczniu 1612 spotkał koło Orszy część skonfederowanych oddziałów wracających do Polski. Zapewne wrócił wraz z nimi i w dalszych działaniach nie brał udziału. W r. 1613 jako rotmistrz JKM otrzymał od Zygmunta III dobra ruchome i nieruchome przypadające królowi po Janie Wolskim.
M. prawdopodobnie zajął się gospodarowaniem w swojej wsi Mnichowice Wielkie w pow. wiślickim, która postanowieniem sejmu 1620 r. została zwolniona od sepu, płaconego na rzecz starostwa wiślickiego. W r. 1624 został, wraz z Mikołajem Stadnickim, deputowany przez sejmik woj. krakowskiego do pomocy Janowi Zebrzydowskiemu, miecznikowi kor., powołanemu do obrony województwa przed «kupami swawolnymi». W okresie bezkrólewia po śmierci Zygmunta III brał 3 VI 1632 udział w sejmiku woj. sandomierskiego w Opatowie i podpisał jego uchwały. Ok. r. 1633 otrzymał (po bracie Pawle) starostwo czchowskie. Jako starosta czchowski uczestniczył w sejmikach woj. krakowskiego: w r. 1634 (posejmowym) i w r. 1636 (deputackim).
W tym też okresie M. spisał swój pamiętnik pt. Historia wojny moskiewskiej prawdziwa. Żywo, a nawet z pewnym talentem literackim napisany, obejmuje on spis wydarzeń w l. 1607–1612. Jego wartość źródłowa jest bardzo duża, zwłaszcza iż dzięki szczerości M-ego ujawnia demoralizację i warcholstwo tak autora, zresztą dobrego i dzielnego żołnierza, jak i jego towarzyszy spod Moskwy. Oryginał pamiętnika znajduje się w Bibliotece Czartoryskich (rkp. 345). W r. 1841 pamiętnik M-ego został wydany przez Edwarda Raczyńskiego z kopii przechowywanej w Bibliotece Kórnickiej. Obok pamiętnika pozostawił M. obszerne sylwy (tenże sam rkp. B. Czart.), zawierające uzupełnienia do opisu wojny moskiewskiej (teksty listów, mów wydane wraz z Historią) i inne materiały dotyczące spraw polsko-moskiewskich oraz wydarzeń wewnętrznych z 2 poł. XVI w., a ponadto dwie relacje spisane przez M-ego, a mianowicie opis kampanii cecorskiej 1620 pt. Wołoskie dzieje niektóre z relacjej pewnych osób…, i dzieje wyprawy chocimskiej 1621 r., pt. Historia albo Diariusz rozprawy wojska polskiego pod regimentem pana Jana Karola Chodkiewicza z Osmanem…, którą oparł na opowiadaniach swoich synowców Adama i Krzysztofa Marchockich, uczestników wydarzeń. Zmarł prawdopodobnie w r. 1636; z tego roku pochodzi ostatnia wzmianka o nim.
M. żonaty był z Heleną Rożnówną, córką Stanisława i Anny Chełmińskiej. Po śmierci M-ego wyszła ona za Andrzeja Strojnowskiego w r. 1646; zmarła w r. 1651. O potomstwie M-ego nic nie wiadomo.
Estreicher; Nowy Korbut; Enc. Wojsk.; Niesiecki; Uruski; Żychliński, V 276; – Byliński J., Sejm 1611 r., Wr. 1970; Hirschberg A., Maryna Mniszchówna, Lw. 1927 s. 47 i n.; tenże, Polska i Moskwa w pierwszej połowie XVII w., Lw. 1901 s. 325; Maciszewski J., Polska a Moskwa 1603–1618, W. 1968; Prochaska A., Hetman Stanisław Żółkiewski, W. 1927; Sajkowski A., Nad staropolskimi pamiętnikami, P. 1964 s. 7, 55, 59, 67; Sobieski W., Żółkiewski na Kremlu, W. [b. r.] s. 6, 8, 64, 76, 95, 115, 138 n., 155, 169, 175; Tyszkowski K., Wojna o Smoleńsk 1613–1615, Lw. 1927 s. 52–4; – Akta grodz. i ziem., X; Akta sejmikowe woj. krak., I, II; Kobierzycki S., Historia Vladislai Principis…, Dantisci 1655 s. 103 n., 124, 219; Maskiewicz S., Pamiętnik, Wyd. A. Sajkowski, Wr. 1961; Materialy k’ istorii moskovskogo gosudarstwa v XVI i XVII stol., vypusk II, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1898 s. 8, 12, 41, 50; Poselstwo do JMP Hetmana i do… Rycerstwa pod Smoleńskiem… do sławnego Rycerstwa z Woiska Dimitra Cara i Respons na to, [b. m.] 1610; Vol. leg., III f. 382, 522, 577; Wyprawa króla J. M. do Moskwy r. p. 1609, w: Russkaja Istoričeskaja Biblioteka, S. Pet. 1872 I; – Arch. Państw. w Kr.: Terr. Crac. 84 s. 101; Arch. UJ: Kotarski H., Bitwa pod Kłuszynem na tle poziomu ówczesnej wojskowości, (mszp.); B. Czart.: rkp. 345; B. Kórn.: rkp. 319; B. Ossol.: rkp. 1259; B. PAN w Kr.: rkp. 688; Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Teki Pawińskiego 21 k. 88
Janusz Ekes