Szkudelski Mikołaj (Mikołaj ze Szkudły) h. Lis (zm. 1500), archidiakon śremski.
S. ur. z pewnością przed majem 1441, był synem Jana Piwońskiego, wywodzącego się ze średniej szlachty z podkaliskich Piwonic, dworzanina króla Władysława III i uczestnika jego wyprawy węgierskiej. W czasie pobytu na dworze Piwoński uzyskał szereg zapisów o łącznej wartości 660 grzywien na królewskiej wsi Russów pod Kaliszem, a po powrocie do Polski (po 24 VIII 1444) wszedł w posiadanie części wsi Szkudła; z nominacji zastępcy króla, Wojciecha Malskiego, pełnił w r. 1445 funkcję wicechorążego kaliskiego. W r. 1453 Piwoński był też wicepodkomorzym w Kaliszu. S. miał braci Stefana i Jana; wszyscy pisali się ze Szkudły. Ich krewną (być może siostrą) była Anna z Piwonic, żona Mikołaja, synowa chorążego kaliskiego Mikołaja z Pleszewa (zob.).
W celu podjęcia studiów i otrzymania prebend, prawdopodobnie w kwietniu 1455, a najpóźniej w r. 1456 przybył S. do Rzymu w pierwszym roku pontyfikatu papieża Kaliksta III. Dn. 20 IV 1455 uzyskał papieską rezerwację kanonii i prałatur w kapit. katedralnych w Poznaniu i Gnieźnie. Możliwe, że jego zabiegi poparł bp włocławski Jan Gruszczyński, któremu ojciec S-ego jeszcze na Węgrzech pożyczał pieniądze i z którego bratem Mikołajem rozliczał królewskie zapisy na Russowie. Nie można też wykluczyć, że wpływ na późniejszą karierę S-ego miało sąsiedztwo i prawdopodobna znajomość z pochodzącymi z pobliskiego Czechla: dziekanem gnieźnieńskim Janem, jego bratem, uczonym i kanonikiem gnieźnieńskim Sędziwojem oraz ich bratankiem, prawnikiem kanonistą Mikołajem, kanonikiem gnieźnieńskim i poznańskim. S. ponowił zabiegi o beneficja i 24 IX 1457 prosił papieża o prowizję na archidiakonat pszczewski w kapit. poznańskiej. W grudniu t.r. poświadczony został jako student prawa w Rzymie. Występował równocześnie przed Kamerą Apostolską jako pełnomocnik Stanisława z Pleszewa, syna chorążego kaliskiego Mikołaja (jego pełnomocnikiem był również w r. 1459), a później także Jana Lutkowica z Brzezia. Zabiegając o prebendy, najpewniej w Gnieźnie i Poznaniu, S. otrzymał 23 XII 1457 od papieża uprawnienia przysługujące papieskim «familiares»; nazwany został wówczas kanonikiem gnieźnieńskim, chociaż nigdy nie objął tego beneficjum. W czasie pobytu w Rzymie praktykował jako notariusz publiczny (imperiali auctoritate) i jednocześnie toczył kilka procesów o prebendy w diec. poznańskiej i krakowskiej. Od marca do września 1458 prowadził spór sądowy z Janem Słapem z Dąbrowy o kanonię poznańską (zapewne fundi Kijewo). W suplice do papieża z 7 III t.r. ponowił starania o możliwość korzystania z uprawnień przysługujących «familiares» papieskim (przy tej okazji znów został nazwany kanonikiem gnieźnieńskim); z treści supliki nie wynika jednak, by należał do familii papieża lub któregoś z kardynałów.
Przed 8 VI 1458, wciąż pozostając w Rzymie, uzyskał S. prowizję na bogatą parafię w Tuchowie w diec. krakowskiej; 28 IX t.r. zrzekł się jednak praw do niej z powodu jej złączenia z opactwem benedyktynów w Tyńcu. Był pełnomocnikiem mnichów w Kurii Rzymskiej w sprawie pozwu złożonego o tę parafię przez Mikołaja Krystynowica z Lublina. Działania S-ego w tej kwestii nie przedstawiają się jasno. Równocześnie bowiem pozwał Krystynowica o altarię św. Tomasza Kantauryjskiego w katedrze krakowskiej, a z późniejszych przekazów (1460) wiadomo, że był oskarżany przez zakonników o knowania z Krystynowicem na ich szkodę, co sugeruje, że wymienione beneficja stały się przedmiotem targu między obydwoma duchownymi. Dn. 16 IX 1458 prosił S. papieża Piusa II o prowizję na tę altarię; nazwany został wówczas kustoszem gnieźnieńskim. Nie wszedł jednak w posiadanie tej bogatej prałatury, nie objął także altarii. Z uprawnień do tej ostatniej zrezygnował przed 4 XI t.r. na rzecz Krystynowica i wycofał się ze skomplikowanego procesu, w który zaangażowany był też Stanisław z Młynów. S. kontynuował natomiast spór sądowy z Wojciechem Wałachem z Łagiewnik i Wojciechem Skórą z Gaju o kustodię gnieźnieńską. Jeszcze 14 XII chciał wejść w uprawnienia zabiegającego również o tę prałaturę Świętosława, syna Miecława Turka z Witosławic, powołując się na fakt, że jest przedstawicielem (sollicitator) podkanclerzego Królestwa Jana Lutkowica z Brzezia. Prawdopodobnie równocześnie spierał się ze Stanisławem z Młynów o inną kanonię (być może fundi Nagradowice) w kapit. poznańskiej i przed 9 VI 1459 zawarł z nim ugodę; w zamian za rezygnację z praw do wspomnianej kanonii, uzyskał prawo do archidiakonatu śremskiego w kapit. poznańskiej. Na podstawie tej ugody otrzymał 18 VI t.r. prowizję papieską na tę prałaturę, a 29 VI udało mu się uzyskać od papieża zezwolenie na łączenie z archidiakonatem innego niekompatybilnego beneficjum oraz prawo do zamiany obu prebend. Wydaje się, że indult ten był szczególnie ważny dla S-ego, gdyż prawdopodobnie nie zrezygnował on jeszcze z możliwości odniesienia korzyści ze sporu o kustodię gnieźnieńską w razie odstąpienia od roszczeń. Jego recepcja do kapit. poznańskiej nastąpiła 27 VIII przez pełnomocnika. S. przebywał przy Kurii Rzymskiej być może jeszcze na przełomie l. 1459 i 1460. Bez wymaganego zezwolenia arcybiskupa gnieźnieńskiego przyjął święcenia subdiakonatu (w Mantui) i diakonatu (w Rzymie); 16 I 1460 prosił papieża o zdjęcie kar nałożonych na niego z tego tytułu.
Do Poznania S. przybył przed 18 III 1460, kiedy złożył przysięgę przed kapit. katedralną i otrzymał refekcje kanonickie na podstawie statutu o studiujących. Nie brał jednak udziału w posiedzeniach korporacji, pojawił się dopiero na posiedzeniu generalnym 30 VI t.r., a nazajutrz kapituła udzieliła mu zgody na kształcenie w Italii i przyznała stypendium, o ile przedstawi zaświadczenie o studiach. Przyjazd S-ego do Polski miał też zapewne na celu polubowne zakończenie prowadzonego w Kurii Rzymskiej procesu o kustodię gnieźnieńską; prawdopodobnie w zamian za rezygnację z roszczeń do niej uzyskał S. od Wojciecha Wałacha z Łagiewnik parafię w Biechowie. Przebywając w Wielkopolsce, przypuszczalnie uzgadniał też szczegóły zamiany z kolatorami parafii (Doliwami z Dębna i Biechowa) oraz bp. poznańskim Andrzejem Bnińskim, przed którym załatwiono sprawę i który udzielił S-emu prowizji na tę prebendę. Pragnąc zabezpieczyć się przed ewentualnymi roszczeniami, S. prosił 10 VII papieża o prowizję na parafię biechowską (już otrzymał na nią prezentę), miał wtedy także altarię św. św. Tomasza i Katarzyny w katedrze poznańskiej. Po 13 VII, kiedy był obecny na posiedzeniu kapituły, wyjechał na studia do Italii. W Rzymie prosił 9 VI 1461 papieża Piusa II o zachowanie udzielonej mu przez papieża Kaliksta III ekspektatywy na kanonię poznańską, a w staraniach o nią – uprawnień papieskich «familiares». W suplice wystąpił jako pleban w Biechowie i notariusz królewski, nie wiadomo jednak, kiedy został pracownikiem kancelarii królewskiej; być może protegował go do niej podkanclerzy Jan Lutkowic z Brzezia, z którym S. był już wcześniej związany.
Do Polski wrócił S. przed 7 II 1462; odtąd uczestniczył w posiedzeniach poznańskiej kapit. katedralnej. Zapewne jeszcze podczas pobytu w Kurii Rzymskiej udało mu się uzyskać papieską ekspektatywę na altarię Jedenastu Tysięcy Dziewic w katedrze gnieźnieńskiej; ponowną prowizję na tę prebendę, wakującą po Janie Czackim, otrzymał 6 IV 1462. Jesienią t.r. wybrano go na rok, obok doświadczonego kanonika Bernarda z Bruczkowa, na prokuratora kapit. poznańskiej; urząd ten pełnił następnie w l. 1463–4, 1469–70, 1474–7 i 1485–8. Z ramienia kapituły odbył przed 30 VI 1463, wraz z Mikołajem Heskenem z Kościana, podróż do Torunia, ale brak poświadczenia, by (jak przypuszczał J. Wiesiołowski) brał tam udział w rokowaniach z Krzyżakami i legatem papieskim Hieronimem Lando. Na posiedzeniu kapituły 31 XII 1464 otrzymał S. zgodę na kontynuowanie studiów w Italii oraz stypendium roczne 10 grzywien; pozostał jednak w kraju. Występował wśród rezydujących przy katedrze kanoników i zaangażował się w sprawy kapituły. W jej imieniu posłował na synody w Łęczycy (1464, 1465, 1469, 1487, 1489), Wolborzu (1464), Gnieźnie (1474, 1476) i Piotrkowie (1485), a także na zjazdy szlachty w Piotrkowie (1472, 1476, 1488) i Środzie (1487). W r. 1468 został poświadczony jako pleban w Grodziszczku (pow. poznański); kolatorem parafii był wówczas archidiakon poznański Mikołaj Głębocki, który prawdopodobnie udzielił S-emu prezenty, być może z wdzięczności za prowadzone przez niego w Kurii Rzymskiej sprawy jego bratanka, Jana z Popowa. Od kapituły S. dostał 10 II 1469 mało zasobną wieś Ninkowo, za którą kazano mu zapłacić 20 grzywien taksy. Nie można wykluczyć, że tak późne objęcie prestymonium spowodowane było uchylaniem się S-ego od przyjęcia święceń kapłańskich. S. wystąpił w r. 1470 jako altarysta altarii św. św. Piotra i Pawła w katedrze poznańskiej.
Zapewne dopiero między październikiem 1473 a marcem 1474, lub w r. 1475, udał się S. raz jeszcze do Italii w celu kontynuowania studiów (nie był obecny wówczas na posiedzeniach kapituły, a na letniej sesji generalnej w r. 1475 korporacja powierzyła pełnione przez niego obowiązki prokuratora Mikołajowi Heskenowi z Kościana). Możliwe jednak, że nieobecność S-ego w Poznaniu t.r. związana była z jego udziałem w poselstwie do papieża Sykstusa IV, sprawowanym w imieniu króla Kazimierza Jagiellończyka przez prepozyta poznańskiego Uriela Górkę, którego S. mógł poznać na początku l. sześćdziesiątych, gdy obaj studiowali w Italii. Z nominacji Górki jako kolektora został S. w r. 1476 subkolektorem Kamery Apostolskiej w diec. poznańskiej; funkcję tę sprawował do r. 1485, pobierając rocznie 18 fl. węgierskich. W r. 1477 wystąpił ze stopniem doktora dekretów. Zapewne pod koniec r. 1478 rozpoczął starania o parafię (16 grzywien dochodu) w Strzelcach Wielkich koło Gostynia z prezenty świeckich kolatorów Mikołaja i Wojciecha Strzeleckich. Prowizję na to beneficjum uzyskał od papieża i dzierżył je do śmierci. W suplice wspomniał, że jest kapłanem. W okresie jego plebaństwa w r. 1487 konsekrowano nowy kościół w tej wsi; w r. 1489 wystarał się S. o konsens królewski na obciążenie dóbr ziemskich zapisami na rzecz nowo erygowanej w kościele altarii. W r. 1490 bp poznański Górka konsekrował główny ołtarz strzeleckiego kościoła.
S. był jednym z najbliższych współpracowników bp. Górki; 24 IX 1479 został mianowany jego oficjałem, a 24 X t.r. wikariuszem generalnym. Obie funkcje pełnił do 7 X 1484, gdy z nieznanych przyczyn został odwołany (urzędy te objął Wojciech Skóra z Gaju). Nie wydaje się jednak, by S. popadł w tym czasie w konflikt z biskupem, skoro 31 XII t.r. wystąpił w jego otoczeniu jako jeden z kanoników popierających apelację Jana Sepieńskiego złożoną do Kurii Rzymskiej. Po śmierci Wojciecha Skóry został ponownie 26 X 1487 wikariuszem generalnym i oficjałem (funkcje te pełnił do śmierci bp. Górki). W kapit. poznańskiej był zapewne bliżej związany z doktorem dekretów, scholastykiem Jakubem Młodszym Wygonowskim (zm. 1484), który podobnie jak S. spędził kilka lat w Rzymie. Wygonowski uczynił go jednym z wykonawców swego testamentu. Podczas pobytu w Poznaniu króla Jana Olbrachta, S. znalazł się w r. 1493 trzykrotnie w składzie delegacji wysłanych przez kapitułę do władcy. Dn. 30 VI 1494 korporacja wybrała S-ego na poborcę czwartej części czynszu ze wsi prestymonialnych kapituły oraz kontrybucji od kleru, a 5 IX 1496 na poborcę kontrybucji nałożonej na duchowieństwo. Dn. 5 V 1494 oddał S. Ninkowo, przejął natomiast inną wieś prestymonialną kapituły, Trojanowo, z której zrezygnował Jakub Dominikowski. Wkrótce potem doszło między nimi do sporu na tle wzajemnych rozliczeń; wyrokiem kapituły z 18 XI t.r. miał S. zapłacić Dominikowskiemu półtorej grzywny za osadzenie w Trojanowie kmiecia; prestymonium to S. posiadał do śmierci. Po zgonie bp. Górki, do czasu wyłonienia administratora diecezji, kapituła powierzyła S-emu 7 II 1498 funkcję wikariusza generalnego i oficjała. Dziekan kapituły Jan Łukowski, nowo obrany administrator, wyznaczył 22 II t.r. S-ego na swego wikariusza generalnego i oficjała, a po objęciu biskupstwa przez Jana Lubrańskiego otrzymał S. w styczniu 1499 kolejną nominację na te funkcje; pełnił je do 20 XI t.r., po czym ze względu na słabe zdrowie biskup zwolnił go i wynagrodził dożywociem z dóbr stołu biskupiego.
Wraz z braćmi Stefanem i Janem kupił S. w r. 1478 «na wieczność» część wsi Szkudła za 220 grzywien. Od bp. Bnińskiego otrzymał t.r. dożywotnie nadanie dziesięcin snopowych ze wsi Kuczkowo na Mazowszu. Kolejną część Szkudły oraz część wsi Iwanki dokupił z braćmi w r. 1482 za 100 grzywien. Razem z bratankami (synami Jana) toczył w r. 1493 proces o podział części Szkudły z ich matką Jadwigą, zamężną powtórnie za Wojciechem Żakowskim. S. zrzekł się przypadającej na niego części wsi, a t.r. bratankowie sprzedali mu za 200 grzywien, z zastrzeżeniem prawa odkupu, swoje prawo do wsi Mszczyczyn oraz opustoszałej wsi Gajewo; prawo to za taką samą sumę odstąpił S. w r. 1494 Andrzejowi Pasikoniowi Włościejewskiemu. W r. 1499 był S. poświadczony jako posiadacz Olszowego Młyna na rzece Cybinie pod Poznaniem. Zmarł 13 VIII 1500. Zapiska kommemoratywna z opactwa w Lubiniu wspomina, że za życia ofiarował benedyktynom wiele ksiąg z zakresu prawa kanonicznego; katedrze poznańskiej podarował 62 woluminy.
Prawdopodobnie za wstawiennictwem S-ego, jego brat Stefan, pleban w Gostyniu w l. 1478–84 i Święciechowie w l. 1486–92, otrzymał biskupią prowizję na kanonię poznańską, którą dzierżył w l. 1482–92; bratanek Paweł był notariuszem (1496) w kierowanym przez stryja konsystorzu, altarystą w Żerkowie (1510) i prokuratorem w Kurii Rzymskiej (1511).
Gąsiorowski, Urzędnicy wpol.; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VIII (Mszczyczyn, Strzelce Wielkie); Wpol. Słown. Biogr., s. 481; – Dembiński P., Prokuratorzy poznańskiej kapituły katedralnej w latach 1428–1500, „Roczn. Hist.” T. 69: 2003 s. 150–3, 163; Gąsiorowski A., Notariusze publiczni w Wielkopolsce schyłku wieków średnich. Katalog admisji w Gnieźnie i w Poznaniu 1420–1500, P. 1993 nr 515; Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., I–II (z błędami); – Acta capitulorum, I; Bull. Pol., VI; Cod. Pol., II/2; Kod. tyniecki, II; Kod. Wpol., X; Mon. Pol. Hist., V (Liber mortuorum monasterii Lubinensis); Mon. Pol. Vat., X; Repertorium Germanicum. Verzeichnis der [...] Registern und Kameralakten..., Bearb. E. Pitz, Tübingen 1989 VII; toż, Bearb. D. Brosius i in., Tübingen 1993 VIII; Repertorium Poenitentiariae Germanicum. Verzeichnis der in den Supplikenregistern der Pönitentiarie Pius’ II vorkommenden Personen, Kirchen und Orte des Deutschen Reiches 1458–1464, Bearb. L. Schmugge i in., Tübingen 1996; Vet. Mon. Pol., II; – AP w P.: Poznań, Gr. 1 k. 79, Gr. 9 k. 101, 168v, Gr. 10 k. 54, Gr. 11 k. 8v, Poznań Ziemskie, nr 22 k. 21–2; Arch. Archidiec. w P.: sygn. AC 49 k. 70, sygn. AC 63 k. 74v, sygn. AC 64 k. 18, sygn. AC 68 k. 63v, sygn. AC 76 k. 98, sygn. CP 3 nr 55, sygn. CP 29 k. 218, 224, 226, sygn. CP 30 k. 6, 15v, 31, 40v, 57v, 102v, 132, 148, 155v, 156, sygn. CP 31 k. 6v, 10, 12, 67, 90, 118, 159, sygn. CP 32 k. 26, 41, 54, 57, 70, 150–50v, sygn. CP 33 k. 2, 17v, 19v; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. TR 8478, 169; IH PAN w P., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Wpol. w Średniowieczu: Kartoteka; – Mater. w posiadaniu Antoniego Gąsiorowskiego z Puszczykowa (Kartoteka prałatów i kanoników gnieźnieńskich) oraz Pawła Dembińskiego z P. (Listy obecności kanoników pozn. kapit. katedralnej w XV w.).
Paweł Dembiński