Russocki (Rusocki) Mikołaj z Brzezia h. Zadora (ur. między 1745 a 1750 – 1818), cześnik krakowski, poseł na Sejm Czteroletni. Był synem Józefa, chorążego bracławskiego, i Petroneli z Wolskich.
W pierwszej połowie r. 1760 R. uczył się w warszawskim pijarskim Collegium Nobilium, gdzie kolegą jego był Ignacy Potocki. Dn. 20 IV 1767 otrzymał nominację na chorążego pułku artylerii kor. Szybko wspinał się po szczeblach drabiny urzędów woj. krakowskiego: 16 XI 1778 został skarbnikiem, 31 X 1780 mniejszym wojskim, 21 II 1784 łowczym, 5 III 1785 – cześnikiem. Był też asesorem marszałka sejmiku krakowskiego w r. 1776 i marszałkiem tegoż sejmiku w r. 1782 oraz deputowanym do Trybunału Kor. w r. 1785. W swoim województwie cieszył się dużym mirem: Antoni Popławski informował 17 IX 1780 Ignacego Potockiego, że przez R-ego można pozyskać tamtejszych urzędników. W r. 1780 posłował z woj. krakowskiego na sejm. Wszedł w skład Deputacji do egzaminowania Komisji Skarbowej Lit. Gdy na sesjach 21 X i następnych roztrząsano wnioski Deputacji, R. należał do grona tych jej członków, którzy przedstawili zarzuty. Dn. 10 III 1787 otrzymał Order Św. Stanisława (wcześniej, bo już 24 IV 1770, został kawalerem papieskiej Złotej Ostrogi).
Już jako cześnik krakowski został posłem z ziemi krakowskiej na drugą kadencję Sejmu Czteroletniego. W Warszawie zamieszkał w pałacu Ossolińskich na Krakowskim Przedmieściu. W obradach wykazał pewną aktywność, chociaż nie należał do posłów często zabierających głos. Podał do druku kilka swoich wystąpień sejmowych. Dn. 31 XII 1790 proponował, by poseł lub senator, który wbrew przysiędze pobiera pensję od obcego państwa jako «plemienia swego wyrodek», był sądzony przez sąd sejmowy i karany śmiercią. Dn. 25 I 1791 w trakcie debaty nad sejmikami wypowiedział się «in turno» za przyznaniem głosu na sejmikach tylko tym zastawnikom (i ich synom), którzy płacą najmniej sto złotych podatku, aby «możnowładcy czynszowej szlachty do uciemiężenia obywatelów» nie używali. R. był wśród protektorów miast – adresatów listów magistratu Krakowa z 13 III. Dn. 30 III, odpowiadając magistratowi zapewniał, że pragnie powodzenia sprawy miejskiej w sejmie i «aby dawne prawa, przywileje municypalne miast wolnych kraju naszego były do swej dzielności wrócone…». Zapewnienie pomocy dla Krakowa ponowił rok później. Dn. 6 IV zaś zgłosił dodatek do projektu Stanisława Sołtyka przewidujący dopuszczenie, ale «tylko w czwartej części», wyznawców tolerowanych wyznań niekatolickich do piastowania stanowisk reprezentantów miast na sejmy i delegowanych do jurysdykcji sądowych rozstrzygających sprawy miejskie.
Jest wielce prawdopodobne, że R. był członkiem Klubu Radziwiłłowskiego. Podpisał „Asekurację” z 2 V 1791, której sygnatariusze zobowiązali się do poparcia w sejmie projektu Ustawy Rządowej. Obecny na sesji sejmu 3 V, z zobowiązania wywiązał się. Następnie Stanisław August wzywał go, gdy miano decydować sprawy ważne dla dzieła reformy (przed 15 IX, terminem wznowienia obrad sejmu). Po uchwaleniu Konstytucji Józef Chwalibóg, wojski i komisarz cywilno-wojskowy krakowski, przesłał właśnie na ręce R-ego list opisujący «szczerą i tkliwą radość» na wiadomość o dniu 3 maja. R. należał do grona fundatorów Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej, przejawiał w nim pewną aktywność, 6 XII przewodniczył (zgodnie z obowiązującą zasadą przewodniczenia w kolejności alfabetycznej) jego XX sesji, przedostatniej znanej z protokołu, a na sesji poprzedniej, 4 XII, w imieniu autora podał do przeczytania w Zgromadzeniu książeczkę Jacka Jezierskiego „Taksa próżniaków”. Dn. 16 V na jego wniosek sejm powiększył Deputację Konstytucyjną o 12 osób dla przyspieszenia prac. Tegoż dnia R. prosił króla o mianowanie członków Straży Praw. W debacie nad projektem ustawy o Komisji Policji domagał się R. usunięcia sformułowań, które sugerowałyby zamysł likwidacji cechów, broniąc ich użyteczności. Dn. 7 X podniósł kwestię utworzenia jednej komisji skarbowej dla całej Rzpltej. Dn. 22 XI wypowiedział się za sprzedażą starostw, 19 XII godził się na sprzedaż starostw za życia posesorów zgodnie z projektem Stanisława Sołtyka. Dn. 2 I 1792 dowodził, że w przyszłych sądach ziemiańskich nie mogą zasiadać bez nowego wyboru dotychczasowi sędziowie ziemscy, gdyż sprzeciwia się to jego instrukcji i art. 8 Ustawy Rządowej. Dn. 19 I proponował zorganizowanie wspólnego dla wszystkich powiatów sejmiku w Krakowie. Następnego dnia wzywał do przyspieszenia prac nad istotnymi dla bezpieczeństwa i niepodległości sprawami skarbu i wojska. Domagał się też, by król ze Strażą zalecił Komisji Skarbowej pilniejsze zajęcie się kwestią królewszczyzn. Zabierał też głos o «ocalenie funduszu» wizytek klasztoru krakowskiego oraz w sprawie grecko-katolickiej sufraganii połockiej. W marcu 1792 popierał Kraków w sporze z Kazimierzem od 21 VI 1790 broniącym swej odrębności. Dn. 10 V na dochodzące z Petersburga i Jass «wieści (…) o zamysłach przeciwnych spokojności i szczęśliwości naszej» żądał «publicznych w kraju nabożeństw», wyrażał przekonanie, że wszyscy będą bronić Konstytucji. Dn. 11 V otrzymał Order Orła Białego. W liście do marszałka Ankwicza datowanym 25 III 1794 odrzucił nominację Rady Nieustającej na «urząd ziemski żarnowiecki». Nie udało się znaleźć żadnych wzmianek o udziale R-ego w insurekcji kościuszkowskiej. Dn. 6 XI 1800 otrzymał tytuł hrabiego Galicji Zachodniej, a 26 IV 1803 Cesarstwa Rzymskiego. Był dziedzicem dóbr Stawice, Wymysłów, Zaryszyn i Witowice. Zmarł 6 IX 1818 w Wiedniu. W krakowskim kościele Dominikanów wmurowano ufundowane przez syna Józefa epitafium R-ego.
R. był żonaty (od ok. 1771) z Magdaleną z Dobińskich (zm. 1829), córką Zygmunta, kaszt. brzezińskiego. Miał z nią córkę Annę i synów: Zygmunta, od r. 1812 sędziego pokoju pow. miechowskiego, oraz Józefa Tomasza (ur. 1785 lub 1788 – zm. 1862), szambelana austriackiego.
Estreicher; Borkowski, Almanach, II; Kosiński, Przewodnik heraldyczny; Uruski; Kruczkowski S. Korwin, Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich…, Lw. 1935; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; tenże, Kawalerowie; Urzędnicy, IV z. 2; Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. III; – Dembiński B., Polska na przełomie, W. 1913 (faksymile między s. 486 a 487); Dihm J., Trzeci Maj, Kr. 1932 s. 19; Korzon, Wewnętrzne dzieje Polski; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny lit., Londyn 1971 II; Kowecki J., Klub Radziwiłłowski w Warszawie w 1791 r., w: Wiek Oświecenia, t. 6, W. 1989 s. 107; Skałkowski A. M., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, „Pam. Bibl. Kórn.” 1930 z. 2 s. 64, 78; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; Zahorski A., Centralne instytucje policyjne w Polsce w dobie rozbiorów, W. 1959; – Dziennik czynności Sejmu głównego ordynaryinego warszawskiego, pod związkiem Konfederacji Obojga Narodów, m. in. sesje: r. 1790: 31 XII, r. 1791: 25 I, 30 III, 6 IV, 16, 26 V, 8, 26, 29 VI, 7, 22 X, 19 XII; Mater. do dziej. Sejmu Czteroletniego, IV, V; Popławski A., Pisma pedagogiczne, Oprac. A. Tync, Wr. 1957; Posłowie na sejm ordynaryjny warszawski roku 1780, [druk współczesny]; Vol. leg., IX 206; – „Gaz. Narod. i Obca” 1791 nr 29 z 9 IV, nr 38 z 11 V, nr 47 z 11 VI, nr 52 z 29 VI, nr 82 z 12 X, nr 95 z 26 XI, 1792 nr 1 z 4 I, nr 6 z 21 I, nr 7 z 25 I, nr 27 z 4 IV; „Przew. Warsz.” R. 4: 1791 nr 1 s. 12; – AGAD: Arch. Sejmu Czteroletniego, m. in. sygn. 9, 14, 15, 23; B. Kórn.: sygn, 937 k. 11, 18, 19 (statut, protokół i lista członków Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej); B. Ossol.: rkp. 15711/III, dz. VII nr 4; – Arch. rodzinne w posiadaniu Stanisława Russockiego w W.: Summarium documentorum… familiam… Russockich… enucleantium ex actis… in Cracoviensi Archivo. Regni asservatis per T. H. Korczak Łuszczyński…, 1888 (rkp.) oraz list do Ankwicza z r. 1794, 2 mowy w rękopisie, dyplomy orderowe i hrabiowskie.
Jerzy Kowecki