Szajkiewicz Nahum Meir (Mejer), pseud. Szomer (1849–1905), powieściopisarz, dramaturg, tłumacz.
Ur. 18 V w Nieświeżu, w zamożnej rodzinie kupieckiej, był synem Izaaka, który stracił odziedziczoną fortunę i zmarł młodo, oraz Hode z Goldbergów (dożyła 104 lat), córki Gabriela, nieświeskiego bogacza.
Do r. 1866 kształcił się S. w jesziwie w Nieświeżu. Po ślubie w r. 1869 osiadł w Pińsku, gdzie teść, Michał Berszyński, wprowadził go w środowisko pisarzy i działaczy związanych z Haskalą. W l. siedemdziesiątych S. debiutował w wydawanym przez Aleksandra Zederbauma tygodniku „Ha-Meliz” (Odessa–Pet.) jako tłumacz artykułów popularno-naukowych i historycznych z języka niemieckiego na hebrajski. Inspirował się hebrajskim pisarstwem Abrahama Mapu i Kalmana Schulmana. Debiutował w r. 1875 powieścią w języku hebrajskim pt. Ziwchej hainkwizycja ([Ofiary inkwizycji], niewyd.), skonfiskowaną przez cenzurę; po kilku latach opublikował jeszcze w języku hebrajskim m.in. nowele: Mumar le-hak’is (W. 1879), Taut goi (W. 1881) oraz Ha-nidanhat (Wil. 1886, W. 1887). Ze względu na kłopoty finansowe przeniósł się do Wilna, gdzie zachęcony przez Samuela Józefa Fina, zaczął pisać również w jidysz. W r. 1876 opublikował w Wilnie zbiory opowiadań w tym języku: Di princesin in wald [Księżniczka w lesie], Hackel der bobes zun [Hackel syn babci] i Cwej teg un cwej necht [Dwa dni i dwie noce], a w r. 1878 Di gan-ejden-fejgele [Rajski ptaszek], pięciokrotnie wznawiany. Książki te zyskały dużą popularność.
W czasie wojny rosyjsko-tureckiej w l. 1877–8 był S. kontrahentem wojskowym armii rosyjskiej w Bukareszcie. Zetknął się tam z prowadzonym od r. 1876 przez Abrahama Goldfadena jidyszowym teatrem objazdowym. Pod wpływem Goldfadena zorganizował w r. 1880 własną trupę, w której łączył funkcje dyrektora, reżysera i aktora; odbył z zespołem pełne sukcesów tournée po Europie Wschodniej (w r. 1883 był w Odessie) oraz napisał sztuki sceniczne, m.in.: De jidiszer porec ([Żydowski szlachcic], Wil. 1888) i Der baltszuwe oder falszer hosn ([Grzesznik albo fałszywy narzeczony], Wil. 1893). W jidysz wydał powieść Der Litvak (Odessa 1883), zbiór opowiadań, komedii i anegdot pt. Bilder fun’m leben ([Obrazki z mojego życia], Odessa 1883–4); dokonał też przeróbki „Rewizora” N. Gogola (Der rewizor, Odessa 1883). W Warszawie w r. 1883 opublikował powieści: Der cherem [Klątwa], Der oremer miljoner [Ubogi milioner], a w r. 1884 Der podriatszik [Dostawca] oraz opowiadanie Di jidisze kenigin ([Żydowska królowa], wyd. następne W. 1889, 1905), traktujące o Esterze, kochance króla Kazimierza Wielkiego. Zapewne w l. 1885–7 występował S. ze swym teatrem w Warszawie, a w r. 1886 osobiście nadzorował wystawienie swych sztuk w Łodzi.
Wobec zakazu przedstawień w jidysz na terenie Cesarstwa Rosji, wrócił S. ok. l. 1886–7 do Wilna i całkowicie poświęcił się powieściopisarstwu. Opublikował wtedy Der spekulant ([Spekulant], Wil. 1886), A mencz als got ([Człowiek jako bóg], Wil. 1887, 1888) oraz Di ajzerne froj oder ferkojfte kind ([Żelazna żona albo sprzedane dziecko], Wil. 1889). Beletrystyka stała się odtąd jego jedynym źródłem utrzymania; pisał też jednak (m.in. dla trupy J. J. Lernera) sztuki teatralne, będące udramatyzowanymi wersjami jego powieści, m.in.: Di getroje froj ([Wierna żona], Wil. 1887) i Di kokete dame ([Dama kokietka], New York 1900). Ten typ popularnej twórczości S-a zyskał wtedy miano szomeryzmu, oznaczającego literaturę efekciarską i sztampową. W r. 1888 Szolem Alejchem (Szolem Rabinowicz) opublikował w Berdyczowie pamflet pt. „Szomers miszpet” [„Sąd nad Szomerem”]; S-a bronił natomiast wielokrotnie I. Lewi, redaktor „Jidiszn folksblat”. Na ataki odpowiadał S. we wstępach do swych opowiadań i powieści, wierząc w społeczne i moralne przesłanie swej twórczości.
W r. 1889 przeniósł się S. do Nowego Jorku, gdzie zajął się wydawaniem czasopism: literackiego „Der menczenfrajnd” (1889–91), okolicznościowego „Land chohem” (1893–4) i rozrywkowego „Der jidiszer pok” (1894). W periodykach tych zamieszczał w odcinkach kolejne powieści, nowele i humoreski, które potem wydawał także osobno, m.in.: Der tojter gast ([Martwy gość], New York 1896) i Der guter tojfel ([Dobry diabeł], New York 1908). Bardzo popularny w Wilnie, opublikował tam powieści: Di mord ojs libe ([Morderstwo z miłości], Wil. 1890), Der katorżnik (Wil. 1893), Ni tojt nit lebeding ([Ni martwy, ni żywy], Wil. 1893), Di agune ([Porzucona żona], Wil. 1894) i Der trejfniak ([Trefny], Wil. 1894). Dalsze powieści wydane w Nowym Jorku to: Goles Moskwe ([Moskiewska diaspora], 1893–4), Kenig iber nacht ([Król nocy], 1896), Di gehejme Juden ([Ukryci Żydzi], 1901) oraz Di goldene medine ([Złote państwo], 1901), która stała się bestsellerem. Opublikował też humoreskę Judke Szmerkes fort noh Amerika ([Judke Szmerkes jedzie do Ameryki], New York 1897). Po wielkim sukcesie scenicznym sztuki Di jidisze emigranten oder der bigamist ([Żydowscy emigranci albo bigamista], New York 1900) zaczął ponownie pisać dla teatru; w r. 1900 opublikował pięcioaktową tragedię Di szpanisze inkwizicje (New York). Został w tym czasie stałym współpracownikiem poczytnego dziennika „Morgen żurnal”. Zmarł na chorobę nowotworową 26 XI 1905 w Nowym Jorku.
W małżeństwie z Dinną Berszyńską miał S. syna Abrahama Shomera (1876–1946), adwokata, współtwórcę Hebrew Imigrant Aid Society, oraz córki: Rose Shomer-Bachelis (1882–1966), autorkę książki o ojcu, i Miriam Shomer Zunser (1882–1951), dziennikarkę i dramatopisarkę.
Dorobek pisarski S-a jest niezwykle bogaty: napisał ok. 250 powieści i opowiadań oraz 50 sztuk teatralnych w jidysz, a także 15 powieści i opowiadań po hebrajsku. Tworzył też wiersze. Był twórcą jidyszowej powieści popularnej. Jego utwory obfitują w fantastyczne tematy i melodramatyczne sytuacje; obowiązuje w nich zasada szczęśliwego zakończenia. Dorobek S-a pełnił również rolę edukacyjną, przygotowując czytelników niewyrobionych do odbioru literatury poważniejszej. S. cieszył się popularnością zwłaszcza w USA, Rosji i Polsce. Do r. 1914 w Warszawie i Wilnie pojawiały się liczne edycje jego utworów, m.in. wydano humoreskę Der koszerer jid oder cwej kec in ejn zak ([Koszerny Żyd albo dwa koty w jednym worku], Wil. 1915). W okresie międzywojennym zainteresowanie jego twórczością zmalało, a po drugiej wojnie światowej zanikło.
Enc. Judaica, XVIII; Niger S., Dercejler un romanistn, Nju Jork 1946; Polski słownik judaistyczny, W. 2003 II; Rejzen Z., Leksikon fun der jidiszer literatur, prese un filologie, W. 1929 IV; Zylbercweig Z., Leksikon fun jidiszn teater, New York 1959 III; – Internet: www.jidyszland.pl (przedwojenny teatr żydowski, arch.); – Frieden K., Classic Yiddish Fiction. Abramovitsh, Sholem Aleichem, and Peretz, New York 1995; Glatstein J., Prost un poszet, Nju Jork 1978; Liptzin S., Flowering of Yiddish Literature, New York 1963; tenże, A History of Yiddish Literature, New York 1972; Madis o n C., Yiddish Literature, New York 1968; Miron D., A Traveler Disguised, New York 1996; Shmeruk C., Legenda o Esterce w literaturze jidysz polskiej, W. 2000; Szomer-Bachelis R., Undzer foter Szomer, Nju Jork 1950; Waxman M., A History of Jewish Literature, New York 1960; Wewiorka A., Rewizje, Moskwe 1931; – Niger S., Geklibene szriftn, Nju Jork 1928 III; – Informacje Romana Włodka z Kr.
Agnieszka Żółkiewska