Bonczyk (Bontzek) Norbert (1837–1893), poeta górnośląski, urodził się 6 VI w Miechowicach pod Bytomiem. Ojcem jego był Walenty, sztygar na kopalni »Marji«, matką Anna z Łukaszczyków. W czasie zarazy 1847 stracił matkę i 2 siostry. Do szkoły ludowej uczęszczał w Miechowicach pod Pawłem Bienkiem. Przy pomocy dziedziców miechowickich Winklerów ukończył gimnazjum w Gliwicach 1851–1858, poczem studjował na uniwersytecie we Wrocławiu 1858–1862 teologję i języki. W tym czasie należał do Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego, którego członkiem w r. 1859/60 był także Adam Asnyk; pisał wiersze miłosne polskie i niemieckie (nieszczęśliwa miłość do nieznanej bliżej Gerci-Gudruny), oraz przekładał w miarach oryginału poetów niemieckich (Goethego, Schillera, Klopstocka i i.). Z tych wierszy najudatniejszy był wiersz na imieniny ojca 1861 r. Wyświęcony na księdza 4 VII 1862, został najpierw wikarym 1862–1865 w Piekarach, potem 1865–1874 w Bytomiu, przejściowo 1871 przez 3 miesiące w Katowicach, od 1874–1886 administrował parafją bytomską po śmierci ks. Józefa Szafranka, od 1886–1893 był proboszczem parafii Najśw. P. Marii w Bytomiu. W 1869 założył kasyno polskie, w 1871 towarzystwo młodzieży polskiej w Bytomiu. Podczas walki kulturnej siedział 2 miesiące w więzieniu (zdaje się śledczem) w Bytomiu za przekład powiastki Bolandena: Stary Bóg żyje (Der alte Gott), Bytom 1872. Umarł 18 II 1893 i został pochowany na cmentarzu przy ul. Piekarskiej w Bytomiu. Wiersze liryczne B-a, polskie, niemieckie i łacińskie z lat uniwersyteckich i późniejszych do 1879 r. wyszły bezimiennie pt. Eines alten Studenten Feriengeklimper (Breslau 1882, nader rzadkie), tak samo ich uzupełnienie: Karpathen-Märchen (Breslau b. r., wcześniej niż poprzednie); polskie wiersze i przekłady przedrukował w II wyd. Starego Kościoła Miechowskiego (1883). Najważniejszemi dziełami B-a są: Stary Kościół Miechowski (Bytom 1879, Wrocław 1883, Opole 1918), zatytułowany »obrazkiem obyczajów wiejskich«, przez użytą w nim technikę wyrastający na epopeę śląską, chłopską, i Góra Chełmska (Wrocław 1886), powieść poetycka na tle walki kulturnej. Mniejsze poematy okolicznościowe to Kazanie stołowe (N. Piekary 1871) i Pamiętniki Szkolarza Miechowskiego (Bytom 1872). Pozatem zostawił kilka książeczek dewocyjnych po polsku, przekłady życiorysów bisk. Henryka Foerstera i sufragana Gleicha, oraz niemiecką broszurę: Die Armen Schulschwestern (Bytom 1879). Pod względem przekonań narodowych był B. początkowo tylko Ślązakiem, politycznie należał stale do stronnictwa centrowego, lecz z biegiem lat nabrał poczucia polskiego, które najsilniej wystąpiło w 2 wielkich jego poematach. Jako poeta tworzył w odosobnieniu, nie szedł z rozwojem współczesnej literatury polskiej, jakkolwiek miał pokaźną bibljotekę polską. Mistrzami jego byli, prócz poetów starożytnych (Homer, Horacy i zwłaszcza Wergili), przedewszystkiem Mickiewicz i Malczewski, mniej nieco Pol, a z poetów niemieckich Goethe. Dał literaturze górnośląskiej najlepsze w niej dzieła epickie, obok zaś Czesława Damrotha zasługuje na uwagę jako samorodny, choć nieco szorstki w wysłowieniu liryk. W działalności duszpasterskiej i pisarskiej naogół przewodniczyło mu hasło: Ja nie dla polityki bronię tu polszczyzny, Tylko, by dla zbawienia dusz bywał plon żyzny.

Ze względu na język utwory jego ciekawe są przez zabarwienie narzeczowe, chociaż niezupełnie słusznie określił Stary Kościół Miechowski jako napisany w narzeczu górnośląskiem. W każdym razie przed Janem Łyskiem on najwięcej z poetów śląskich używał języka ludowego. Wydanie krytyczne polskich poezyj B-a w 3 tomach podjął Instytut Śląski w Katowicach; obecnie wyszedł t. I, zawierający Stary kościół Miechowski.

Kraszewski J. I., Listy z zakątka, »Biesiada Literacka« 1879, 167–8, 181; Szramek E. ks., Ks. Norbert Bonczyk, Homer górnośląski i poeta walki kulturnej, »Roczniki Tow. Przyjaciół Nauk na Śląsku«, Katowice 1930, II 1–62 (tam portret B. i s. 46–9 bibljografia dzieł); Kędzior Jacek (ks. Jan Kudera), Ks. Norbert Bonczyk jako poeta, Opole 1918; Ogrodziński Wincenty, Wstęp do I tomu Poezyj polskich B-a, Katowice 1936 (tam także omówienie prac o Bonczyku).

Wincenty Ogrodziński

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.