Szczekowska (Niewska-Szczekowska) 1.v. Zbiza, 2.v. Maderowa, Olga (1898–1943), rzeźbiarka.
Ur. 28 V w Charkowie, była córką Jana Niewskiego i Eugenii z Dellavosów (Della Vosów), pochodzącej z osiadłej w Rosji rodziny hiszpańskiej, malarki amatorki.
Niewska wychowywała się w Kijowie, gdzie ukończyła szkołę realną, a następnie uczyła się w szkole malarskiej. W r. 1919 rozpoczęła studia rzeźbiarskie w ASP w Krakowie; kształciła się tam pod kierunkiem Konstantego Laszczki. Obok malarzy Stanisława Gilewskiego i Tadeusza Cybulskiego wzięła udział pod koniec r. 1920 w wystawie w krakowskim TPSP, pokazując gipsowe rzeźby: Satyr myśliciel, Demon i Portret Feliksa Jasieńskiego (Muz. Narod. w Kr.); prace zostały przychylnie ocenione przez krytykę (Nowiński S., Sztuka w Krakowie, „Rzeczpospolita” 1921 nr 3). Na Salonie TZSP w Warszawie na przełomie l. 1921 i 1922 wystawiła Portret Ignacego Daszyńskiego obok Portretu Tadeusza Żuka-Skarszewskiego oraz Japończyka. W lutym 1922 w Pałacu Sztuki TPSP w Krakowie odbyła się jej pierwsza wystawa indywidualna; obok rzeźb eksponowanych wcześniej pokazano na niej m.in. Niewolnika, Autoportret (1921, gips, Muz. Narod. w Kr.) i Portret Brunona Winawera (1921, gips). Również ta wystawa zyskała przychylną ocenę krytyki („Kur. Poranny” 1922 nr 38, „Czas” 1922 nr 38). W czerwcu 1922 została Niewska pierwszą laureatką przyznawanej przez PAU nagrody artystycznej z fundacji Jasieńskiego. Obok dzieł monumentalnych wykonywała drobne rzeźby dekoracyjne, często powielane jako statuetki ceramiczne (np. Japończyk z r. 1921, znany z licznych replik wytwarzanych w fabrykach fajansu w Skawinie i Włocławku). Jej twórczość pozostawała wtedy pod wyraźnym wpływem Laszczki i Xawerego Dunikowskiego. W ocenie samej artystki był to czas entuzjazmu twórczego, pracy «na oślep» i pędu «głową w glinę» (Alberti K., Rzeźby Olgi Niewskiej, „Świat Kobiecy” 1929 nr 8). W lutym 1923 w salach TZSP w Warszawie odbyła się druga indywidualna wystawa Niewskiej; składało się na nią kilkanaście rzeźb wykonanych w gipsie i brązie, wśród których znalazł się niewielki Faun, zaprojektowany jako pieczątka do listów. Wystawę przyjęto dobrze, choć nie brakło uwag krytycznych do kompozycji Grzech (zaginiona), której zarzucono zbytni impresjonizm (Żyznowski J., Rzeźby Olgi Niewskiej w Zachęcie, „Rzeczpospolita” 1923 nr 68, wyd. wieczorne). Z t.r. pochodzą też jej pierwsze, niewielkie rzeźby animalistyczne, fajansowa i brązowa, przedstawiające buldoga francuskiego.
W r. 1923 ukończyła Niewska studia w krakowskiej ASP, po czym przeniosła się do Warszawy, gdzie otworzyła pracownię przy ul. Zakroczymskiej. W styczniu 1924, w Salonie Czesława Garlińskiego, pokazała m.in. Portrety Romualda Kamila Witkowskiego, Elny Gistedt i Mieczysławy Ćwiklińskiej (brąz). Na Salonie Dorocznym TZSP w r. 1925 wystawiła Portrety Haliny Szmolcówny i Tadeusza Kończyca. W lutym 1926 pokazała swe prace w Poznaniu na Salonie Stow. Artystów. W kwietniu t.r. wymodelowała posąg Józefa Piłsudskiego; do figury ujętej w trzech czwartych, przedstawiającej modela w mundurze bez dystynkcji, wspartego oburącz na szabli, Piłsudski pozował osobiście. Brązowy odlew dzieła, jednego z najlepszych w dorobku artystki, wykonała t.r. dla Stow. «Dom Ludowy» w Warszawie firma «Bracia Łopieńscy» (zaginiony). Do postaci Piłsudskiego wracała Niewska jeszcze kilkakrotnie, m.in. tworząc jego nadnaturalnej wielkości popiersia do pomników w Bydgoszczy (1931) oraz w Hucie «Pokój» w Nowym Bytomiu (1937; oba niezachowane). W 2. poł. r. 1926 wyjechała na dalsze studia do Paryża i do r. 1928 kształciła się pod kierunkiem É. Bourdelle’a, nadal jednak wystawiając w Warszawie: w r. 1927 w TZSP na ekspozycji „Rzeźba polska” i Salonie Dorocznym, a w r. 1928 w Salonie Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków na Wystawach Sportowej i Dorocznej; na tej ostatniej nagrodzono jej Kąpiącą się (gips; odlew brązowy odsłonięty w r. 1929 w Parku Paderewskiego w W.). W tych latach wykonywała Niewska także, charakterystyczne dla swej twórczości, niewielkie statuetki, które jako odlewy z brązu przeznaczone były na nagrody sportowe. Zapoczątkowała je praca U mety (Szlakiem Kadrówki, Legionista, Maszerujący Strzelec) z r. 1925 (nagroda marsz. Piłsudskiego na marsz szlakiem kadrówki). Podczas studiów w Paryżu powstały z tego zakresu m.in. Strzelec (1927, nagroda ministra spraw wewnętrznych), Żołnierz na nartach i Lotnik (ok. 1927, nagrody ministra spraw wojskowych za bieg patrolowy i lot okrężny) oraz Narciarz (1927, nagroda ministra spraw zagranicznych za bieg turystyczny). Równocześnie nie stroniła Niewska od prac użytkowych, wykonując manekiny na wystawy sklepowe lub główki fryzjerskie. Latem 1928 wzięła udział w IX Olimpiadzie Sztuki w Amsterdamie; z czterech pokazanych tam na konkursie brązowych rzeźb jej autorstwa nagrodzono Kobietę strzelającą z łuku (1927, Łuczniczka, Apoteoza łucznictwa).
Po powrocie z Paryża wzięła Niewska udział w wystawie sztuki zorganizowanej w czerwcu 1929 podczas Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu, zdobywając dyplom uznania za Przebudzenie (Radość życia, gips), eksponowane tam obok Łucznika (gips). Obie rzeźby wystawiała w grudniu t.r. na Salonie TZSP w Warszawie, a w styczniu 1930 na Wystawie Związku Artystek Polskich w Bydgoszczy. Brązowe rzeźby Portret majora Kazimierza Kubali oraz Przy kierownicy (Portret Pani M.) pokazała w grudniu 1930 na Salonie warszawskiego TZSP. Na grób rodziny Brühlów na cmentarzu Powązkowskim wykonała w tym czasie brązową Postać Smutku. Ok. r. 1931 powstała jej Ekstaza tańca, naturalnej wielkości portret tancerki Haliny Hulanickiej z gipsu patynowanego. W r. 1932 prace Niewskiej eksponowano na wystawie sztuki w Los Angeles, zorganizowanej z okazji X Igrzysk Olimpijskich. Artystka zbliżyła się w tym czasie do estetyki środowiska «Rytmu», sięgając po zwarte, klasycyzujące formy ujmowane dekoracyjnie. Twierdziła, że szuka «eleganckiej, wykwintnej linii» oraz «wyrazu bryły, ruchu spokojniejszego, który by jednak nie osłabiał monumentalności» (Alberti). Cele te w znacznym stopniu osiągnęła w pracach pokazanych na Salonach Zimowych IPS w Warszawie. Były to: odlane w brązie dwie Głowy Murzynek (Fatu i Roheja) oraz Pelikan (Salon 1931/2), cementowy Bokser i brązowa Głowa Neli Samotyhowej Salon III, 1932/3), kamienna Głowa derwisza (Salon IV, początek r. 1934) oraz brązowy Portret gen. Czesława Jarnuszkiewicza (Salon V, luty 1935). Również w IPS, na Międzynarodowej Wystawie Plastyczek w październiku 1934, eksponowała brązową Głowę (Portret Wandy Zawiszanki). Od końca l. dwudziestych coraz częściej wykonywała medale i plakiety, m.in. tondo i medal z podobizną Piłsudskiego (ok. 1930), medale upamiętniające osiągnięcia polskich lotników i pilotów balonowych: Stanisława Skarżyńskiego (1933), Józefa i Bolesława Adamowiczów, Jerzego Bajana i Gustawa Pokrzywki (1934), Zbigniewa Burzyńskiego i Franciszka Hynka (1935). Na początku l. trzydziestych rozpoczęła eksperymenty z rzeźbami nagrobnymi wykonanymi w betonie (m.in. płaskorzeźby Chrystus, Madonna, Anioł); znane są one jedynie z reprodukcji w anonimowym artykule „Rzeźba a nowoczesna technika” („Beton” 1933 nr 9).
Do sali przemysłu górniczego w Pawilonie Polskim na Wystawie Światowej w Brukseli w r. 1935 wykonała Niewska płaskorzeźbę dekoracyjną Górnik i Hutnik. T.r. uczestniczyła w Trzeciej Objazdowej Wystawie Stow. «Ruchoma Wystawa Sztuki». Dla Teatru «Ateneum» wykonała ok. r. 1936 Portret Stefana Jaracza z maską, przestawiający aktora w trzech czwartych; należy on do jej najwybitniejszych osiągnięć (odlew gipsowy w Muz. Teatralnym w W.). W IPS w r. 1936 eksponowała rzeźby na Salonie Bloku Zawodowych Artystów Plastyków oraz na wystawie „Sport w sztuce”. T.r. uczestniczyła w Olimpiadzie Sztuki podczas XI Igrzysk Olimpijskich w Berlinie. Dwukrotnie rozwiedziona, wyszła za mąż 4 X za Władysława Szczekowskiego (zob.).
Na I Ogólnopolskim Salonie Rzeźby w IPS w r. 1937 wystawiła S., uznawany za jedną z jej najlepszych prac, Portret Stanisławy Walasiewiczówny w brązie. Za pochodzącą z r. 1931 rzeźbę Pelikan otrzymała w r. 1937 na „Wystawie Międzynarodowej Sztuka i Technika” w Paryżu złoty medal; również t.r. została wyróżniona za projekt pomnika nagrobnego gen. Gustawa Orlicz-Dreszera (część architektoniczną opracował Włodzimierz Padlewski); popiersie generała wykonane w r. 1938, zostało pokazane w r. 1939 w TZSP na III Wystawie Morskiej. Na wystawie „Świat kobiety” w Warszawie w r. 1939 oraz na Międzynarodowej Wystawie w Nowym Jorku (maj–paździenik t.r.) pokazała wcześniejsze rzeźby: Portret Walasiewiczówny oraz Głowę Murzynki (Roheja) (Polish Museum of America w Chicago). Należała do Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków, Bloku Zawodowego Artystów Plastyków i TZSP.
Losy S-iej po wybuchu drugiej wojny światowej nie są znane. Od r. 1941 mieszkała ponownie w Warszawie, pracując w kawiarni «U aktorek». T.r. wykonała kilkadziesiąt odlewów twarzy Jaracza ze swej rzeźby, a uzyskany dochód przeznaczyła na leczenie aktora, zwolnionego z obozu koncentracyjnego w Auschwitz.
S. rzeźbiła w gipsie, glinie, kamieniu, brązie, betonie i sporadycznie w drewnie. Jej twórczość, należącą do nurtu realistycznego, charakteryzuje zróżnicowanie tematyczne (portrety, akty, figury o tematyce sportowej i religijnej, posążki animalistyczne). Wykonywała dzieła monumentalne i drobne prace dekoracyjne, w tym medaliony, plakiety, medale i manekiny wystawowe. Znaczącą część jej dorobku stanowiły rzeźbione portrety, do których pozowało wiele znanych osób (Ignacy Mościcki, Walery Sławek, Zula Pogorzelska, Mieczysław Frenkiel). Jej prace w metalu wykonywano w Warszawie w zakładach rzemieślniczych «Braci Łopieńskich», Józefa Wasilewskiego, Leona Krantza (Kranca) i Adama Nagalskiego, a prace w betonie w firmie Stanisława Jankowskiego. Chora od wiosny 1943, znalazła się S. w szpitalu i zmarła 25 V 1943 w Warszawie; została pochowana na cmentarzu ewangelicko-augsburskim.
S. była trzykrotnie zamężna. Ok. r. 1920 poślubiła nieznanego z imienia Zbizę (ok. r. 1928 małżeństwo unieważniono). Powtórnie wyszła za mąż za Henryka Madera (zm. 1937), rozwiedzionego z Mieczysławą Ćwiklińską, z którym rozwiodła się przed r. 1933. Trzecim mężem był Władysław Szczekowski. Dzieci nie miała.
Brązowy odlew figury dłuta S-iej, wykonany w pracowni Leona Dyrka, został ustawiony w r. 1947 na grobie Ignacego Daszyńskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W Muz. Chełmskim w Chełmie otwarto w czerwcu 2000 wystawę jej 21 rzeźb, uzupełnioną fotografiami archiwalnymi i dokumentami; ekspozycję tę pokazano również w r. 2001 w Krakowie i Warszawie. Rzeźby S-iej wystawiano w l. 1962–72 w Galerii Rzeźby Polskiej Końca XIX i XX Wieku, w Muzeum w Wilanowie oraz na innych warszawskich ekspozycjach: „Sport w sztuce” (1979), „Wystawa zbiorów Centrum Rzeźby Polskiej 1981–1985” (1985), „Artystki polskie” (1991), „Od guzika do pomnika. Brązownictwo warszawskie XIX–XX w.” (1996) i „Figura w rzeźbie polskiej” (1999). Pelikana pokazano w r. 2001 na wystawie „W drewnie, kamieniu, brązie… Rzeźba animalistyczna XIX i XX wieku w zbiorach polskich” w Warszawie.
Prace S-iej znajdują się w Muzeach Narodowych w Krakowie i Warszawie, Muz. Rzeźby A. Karnego w Białymstoku, Muz. Sztuki w Łodzi, Muz. Okręgowym w Rzeszowie, Muzeach Sportu i Turystyki oraz Teatralnym w Warszawie, Muz. Sztuki Medalierskiej, Oddz. Muz. Miejskiego we Wrocławiu, a także w licznych kolekcjach prywatnych. Pojawiają się również w krajowym handlu antykwarycznym.
Liczne fot. (w tym portretu przez S. I. Witkiewicza) w zbiorach Muz. Narod. w W.; – Czyńska Z. i in., Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Ilustr. Enc. Trzaski, III; Indeks artystów plastyków absolwentów i pedagogów wyższych uczelni plastycznych działających w l. 1939–92, Gd. 1994 (błędna data ur.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (błędna data ur.); Mórawski K., Przewodnik historyczny po cmentarzach warszawskich, W. 1989; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Pol. Bibliogr. Sztuki, III; Słown. Artystów Pol., VI; Strzałkowski J., Słownik medalierów, W. 1982; Szulcowie, Cmentarz Ewangelicko-Reformowany; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XI; – A r c t E., Salon plastyków Bloku Zawodowych Artystów Plastyków, W. 1936; Artystki polskie, W. 1991 (błędna data ur.); X Salon: Malarstwo, rzeźba, grafika, W. 1938; Exposition internationale d’art Moderne. Exposition Universelle et Internationale de Bruxelles, Bruxelles 1935; Katalog Działu Sztuki PWK, P. 1929; Katalog oficjalny działu polskiego na Międzynarodowej Wystawie w Nowym Jorku 1939, W. 1939 s. B204 poz. 19; Katalog oficjalny Działu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie Sztuka i Technika 1937 w Paryżu, [b.m.r.w.] s. G116 poz. 20; Katalog I wystawy artystek polskich, Bydgoszcz 1930; Król W., Rzeźba i medalierstwo. Katalog zbiorów [Muz. Sportu i Turystyki], W. 1982 (błędna data ur.); Mikocka-Rachubowa K., Galeria rzeźby w Starej Pomarańczarni, W. 1989; Pierwszy Ogólnopolski Salon Rzeźby, W. 1937; Przewodnik Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, W. 1925 nr 8, 23, W. 1927 nr 29, 49 W. 1929 nr 59, W. 1930 nr 139 W. 1939; Salon doroczny 1921/22, W. [1921]; Salon doroczny 1923, W. 1923; Salon 1922/23. Rzeźba, W. [1922]; Salon plastyków Bloku ZAP, W. 1936; Salon plastyków ZZPAP, W. 1936 s. 74; Sport w sztuce. Wystawa zorganizowana z okazji 60-lecia Polskiego Komitetu Olimpijskiego, W. 1979; III Salon Zimowy 1932/1933, W. 1932; Trzecia Objazdowa Wystawa, W. 1935; Wystawa dzieł sztuki pod nazwą Salon Listopadowy, W. 1930; Wystawa dzieł sztuki pod nazwą Salon Zimowy, W. 1932; Wystawa rzeźb Olgi Niewskiej, W. 1923; Wystawa Sport w sztuce, W. 1936; – Bojarska M., Mieczysława Ćwiklińska, W. 1988; Borucki K., Pomniki Bydgoszczy zniszczone przez okupanta w l. 1939–45, „Prace Kom. Sztuki I. Bydgoskie Tow. Przyjaciół Nauk”, S. D, 1965 nr 3; Danysz-Fleszarowa R., Kołodziejczyk J., Warszawa, W. 1939 s. 268; Dąbrowska-Szelągowska M., Rzeźba polska okresu międzywojennego: wpływy francuskie a poszukiwanie niezależności, w: Między Polską a światem. Od średniowiecza po lata II wojny światowej, W. 1993; Garlińska-Zembrzuska H., Działalność wystawowa Salonu sztuki Czesława Garlińskiego w l. 1922–39, w: Z zagadnień plastyki polskiej w l. 1918–39, Wr. 1963; Husarski W., Józef Piłsudski w sztuce w: Idea i czyn Józefa Piłsudskiego, W. 1936; tenże, Olga Niewska, Henryk Nowina Czerny i Józef Tom w Salonie Garlińskiego, „Wiad. Liter.” 1924 nr 4; Jarosz M., Wędrówki po ścieżkach wspomnień, W. 1963 s. 239; Król A., Sztuka cmentarza Rakowickiego, w: Krawczuk A. i in., Cmentarz Rakowicki w Krakowie, W. 1988; Kwiatkowski M., Łazienki, W. 1991 (błędna data ur.); Lipoński W., Sport, literatura, sztuka, W. 1974 s. 304; Łopieński T., Okruchy brązu, W. 1982 s. 6. (fot. po s. 80); Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Przybyszewski W., Olga Niewska, P. 2001; Sosnowska J., Materiały do dziejów Instytutu Propagandy Sztuki (1930–1939), W. 1992; taż, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1890–1939, W. 2003; Strzałkowski J., Medale polskie 1901–44, W. 1981; Szyszko-Bohusz J., Olga Niewska – rzeźbiarka sportu, „Stadion” 1927 nr 8; Waldorff J., Za bramą wielkiej ciszy. Dwieście lat dziejów Powązek, W. 1990 poz. 162; Wankie W., Nowe prace Olgi Niewskiej, „Świat” 1924 nr 4; Więcek E., Dzieje sztuki medalierskiej w Polsce, Wr. 1989 (błędna data ur.); Winkler K., Gdy Marszałek pozował do portretu, „Polska Zbrojna” 1935 nr 151; tenże, Rzeźby sportowe Olgi Niewskiej, „Kur. Poranny” 1928 nr 50; [Żyznowski J.] J.Ż., Olga Niewska. Salon Cz. Garlińskiego, „Tyg. Ilustr.” 1924 (1. półr.) s. 39; – Cennik nr 14 na sezon zimowy 1931/32. Cennik i spis medali i dyplomów wykonanych przez […] Olgę Niewską…, W. 1931; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II (błędna data ur.); Sprawozdanie TZSP za l.: 1923 s. 4, 1925 s. 25, 52, 1926 s. 66, 1927 s. 49, 73, 1928 s. 72, 1929 s. 59, 74, 1930 s. 51, 68, 1931 s. 44, 1932 s. 42, 1933 s. 48, 1934 s. 47, 1935 s. 48, 1936 s. 53, 1937 s. 58, 1938 s. 51; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – „As” 1936 nr 20; „Biul. ZPAP” 1970 nr specjalny (błędna data ur.); „Bluszcz” 1929 nr 37, 1939 nr 23, 28; „Dzien. Bydgoski” 1930 nr 33; „Express Wieczorny” 1956 nr 299; „Głos Plastyków” 1937 nr 8/12 s. 96; „Goniec Krak.” 1922 nr z 27 II; „Ilustr. Kur. Codz.” 1920 nr 326, 1931 nr 228, 1933 nr 9, 1935 nr 109; „Kur. Czerwony” 1929 nr 224; „Kur. Poranny” 1922 nr 38, 1924 nr 17, 1926 nr 164, 1927 nr 341, 1928 nr 103, 1934 nr 14, 52; „Kur. Pozn.” 1937 nr 232 (wyd. wieczorne); „Kur. Warsz.” 1923 nr 35, 42, 1929 nr 288, 1930 nr 320, 1932 nr 3, 1936 nr 81; „Ognisko” 1931 nr 620; „Pani” 1924 nr 4; „Przegl. Wieczorny” 1927 nr z 21 V; „La Revue Moderne Illustré” 1936 nr 20 s. 15–36; „Rzeczpospolita” 1921 nr 3; „Stolica” 1966 nr 10; „Sztuki Piękne” R. 2: 1925 z. 2 s. 281, R. 4: 1927/8 s. 276, 320, R. 5: 1929 s. 153, 190, R. 6: 1930 s. 56, R. 7: 1932 s. 316; „Świat” 1921 nr 43, 1922 nr 7, 8, 1927 nr 21, 52, 1929 nr 40; „Tyg. Ilustr.” 1922 (1. półr.) s. 87, 1923 (1. półr.) s. 185, 1927 (1. półr.) s. 441, 1928 (1. półr.) s. 308; „Wiarus” 1937 nr 20; – B. IS PAN: sygn. 70 (dok. IPS z l. 1931–9), sygn. 82/I (dok. ZZPAP z l. 1933–9); CAW: Akta personalne Władysława Szczekowskiego, nr 1769/89/5049; Muz. Narod. w W.: Dział Dok. Ikonogr., teka Olga Niewska (fot., koresp., wycinki prasowe, nota autobiogr. S-iej).
Joanna Daranowska-Łukaszewska