Sokołowski Olgierd (1885–1944), lekarz ftyzjatra. Ur. 2 XI w Permie, był synem Walerego i Zofii z Lipińskich, bratem Zofii (zob.).
W r. 1902 ukończył S. gimnazjum w Kazaniu i rozpoczął studia na Wydz. Lekarskim tamtejszego uniwersytetu. Za działalność konspiracyjną został w r. 1905 aresztowany i skazany na zesłanie do Sołwyczegodska pod Kotłasem. Stąd zbiegł do Dorpatu, gdzie kontynuował studia i uzyskał dyplom lekarski w r. 1907. Pracę lekarza rozpoczął w szpitalu dla chorych nerwowo w Kochanówku pod Łodzią pod kierunkiem Witolda Chodźki, ale zachorował na gruźlicę i leczył się w sanatoriach w Rudce pod Warszawą (gdzie równocześnie pracował jako lekarz) i w Nervi (Włochy).
Przed r. 1912 zamieszkał S. w Zakopanem i został asystentem kierowanego przez Kazimierza Dłuskiego sanatorium w Kościelisku, a w r. 1918, po wyjeździe Dłuskiego w misji dyplomatycznej do Paryża, jego dyrektorem. Stosował wówczas leczenie wypoczynkowe z ograniczonym wysiłkiem fizycznym, przekonując pacjentów o korzystnym wpływie ruchu i lekkiej pracy, wprowadził naświetlania lampą kwarcową chorych z gruźlicą węzłową, w zapaleniach opłucnej, otrzewnej i w tzw. gruźlicy chirurgicznej, a także zaczął stosować odmę w przypadkach jednostronnych. Nie był zwolennikiem podawania leków doustnych, głosząc zasadę «mało lekarstw, dużo higieny». Opublikował XII. Sprawozdanie z działalności sanatorium im. Dłuskich za 1918, 1919, 1920 r. (,,Przegl. Lek.” 1921 nr 4). Po przejęciu lecznicy w r. 1920 przez Huberta Ignacego Lindego, nie mogąc z nim dojść do porozumienia, zrezygnował w r.n. ze stanowiska i zajął się prywatną praktyką. W r. 1922 został lekarzem schroniska na Antałówce, prowadzonego przez spółdzielnię «Gospoda Włóczęgów» dla rekonwalescencji działaczy komunistycznych wychodzących z więzienia. Gdy w r. 1928 Min. Spraw Wojskowych odkupiło dawne sanatorium Dłuskich, powrócił tam jako konsultant. Funkcję tę pełnił też na oddziale płucnym Szpitala Klimatycznego w Zakopanem. W tym okresie dużo podróżował, zwiedził m.in. Anglię, Francję, Hiszpanię i Włochy. W Danii, Norwegii i Szwecji poznał najnowsze metody leczenia gruźlicy, m.in. u N. Finsena – leczenie gruźlicy skóry (lupus) przy pomocy naświetlania lampą Finsena oraz u K. Fabera – leczenie gruźlicy płuc preparatem złota (sanokryzyną), któremu przypisywano zdolność zabijania prątków bez szkody dla organizmu. Od Duńczyków otrzymał niewielkie ilości tego leku i po powrocie do kraju jako pierwszy w Polsce zastosował tę metodę leczenia oraz opublikował artykuł Leczenie gruźlicy sanokryzyną („Pol. Gaz. Lek.” 1925 nr 25).
W r. 1934 został S. dyrektorem sanatorium «Odrodzenie» w Zakopanem, założonego przez Klarę Jelską dla Tow. Domów Zdrowia Polskiej Młodzieży Katolickiej «Odrodzenie». Zastrzegł sobie jednak prawo przyjmowania na leczenie wszystkich chorych, niezależnie od pochodzenia, wyznania i narodowości. Wprowadził nowoczesne czynne leczenie gruźlicy, m.in. rozpowszechnił stosowanie sztucznej odmy opłucnowej i stosował na dużą skalę przepalanie zrostów opłucnowych metodą Jacobeusa, szkoląc w tym zakresie swoich asystentów: Władysława Tondosa, Bogdana Zalewskiego i innych lekarzy zakopiańskich. Publikował prace o organizacji i leczeniu klimatycznym gruźlicy, m.in. Zorganizowanie placówki dla walki z gruźlicą w Zakopanem („Pol. Gaz. Lek.” 1925 nr 25) i Na marginesie leczenia klimatycznego (tamże 1939 nr 23, 24). Przygotowanego Albumu obrazów endoskopijnych z zabiegów Jacobeusa (miejsce przechowywania nieznane) nie zdążył opublikować z powodu wybuchu drugiej wojny światowej. S. był cenionym przez pacjentów i uznanym przez świat medyczny specjalistą. Utrzymywał towarzyskie i przyjacielskie kontakty z Leonem Chwistkiem i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, wiele wybitnych osób było jego pacjentami, m.in.: Zofia Nałkowska, Stanisław Przybyszewski, Michał Choromański i Karol Szymanowski, który w dowód przyjaźni zadedykował mu w r. 1927 drugi kwartet smyczkowy op. 56. Leczył też i ukrywał w podległej sobie placówce więźniów politycznych z obozu w Berezie Kartuskiej; współpracował w tym zakresie z «Czerwoną Pomocą» (filia Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom).
Podczas okupacji niemieckiej w r. 1940 został S. aresztowany przez Gestapo i po zwolnieniu otrzymał zakaz przebywania w Zakopanem. W kwietniu t.r. przeniósł się do Warszawy, gdzie kierował oddziałem płucnym w Szpitalu Skarbowców przy ul. Leszno 1. Po włączeniu tego rejonu do getta szpital eksmitowano, natomiast S. w listopadzie 1940 został ordynatorem 120-łóżkowego oddziału gruźliczego w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej 26. Mimo trudnych okupacyjnych warunków postawił go na wysokim poziomie klinicznym, m.in. w r. 1942 jako pierwszy w Polsce zaczął stosować zewnętrzne ssące sączkowanie jam gruźliczych w płucach metodą Monaldiego, wprowadzając do tego zabiegu własne udoskonalenia i ułatwienia. Wyszkolił wielu specjalistów leczenia gruźlicy płuc, także w ramach tajnego nauczania. Po wybuchu powstania warszawskiego i zmobilizowaniu wszystkich asystentów do Armii Krajowej, pozostał jedynym lekarzem na oddziale. Dn. 5 VIII 1944 został wyprowadzony przez Niemców razem z personelem szpitalnym i pacjentami do baraków przy ul. Moczydło na Woli. Odrzucił propozycję indywidualnego zwolnienia (zawdzięczał ją temu, że w Szpitalu Wolskim prowadził narzucony mu oddział dla folksdojczów) i pozostał z aresztowanymi. Tegoż dnia wraz z innymi został rozstrzelany na rogu ul. Górczewskiej i Zagłoby. Zwłoki spalono.
S. miał opinię «społecznika najwyższej miary», «naturaliter christianus» (A. Wierzbicki). Jego imieniem nazwano sanatorium «Odrodzenie» w Zakopanem, w r. 1950 odsłonięto tam poświęconą mu tablicę pamiątkową, a w r. 1974 umieszczono jego popiersie, dłuta krakowskiego rzeźbiarza Józefa Marka. Imię S-ego upamiętniono także na tablicy w holu Inst. Gruźlicy w Warszawie (dawny Szpital Wolski).
Żoną S-ego była (od r. 1921) Julia z Thumenów (1895–1975), córka lwowskiego inżyniera Feliksa, doktor praw Uniw. Lwow., «drobniutka, śliczna kobieta» (K. Dąbrowska), która po drugiej wojnie światowej powróciła do Zakopanego i zajmowała się przekładami z języków zachodnioeuropejskich. Po bliskich przyjaźniach z K. Szymanowskim i S. I. Witkiewiczem zachowała zbiór korespondencji, fotografii i klisz (sama fotografowała). Małżeństwo było bezdzietne, natomiast Sokołowska usynowiła Leszka Modrzejewskiego.
Pol. Bibliogr. Liter., za l. 1947–51 (dot. żony); Gliński J. B., Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej, Wr. 1997 I; Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, W. 1991 I z. 1 (R. Talewski); Talewski R., Portrety zakopiańskich lekarzy. Ze słownikiem biograficznym, 1850–1983, Zakopane 1985; Almanach Lekarski, Lw. 1932; Roczn. lekarski RP na r. 1933/4, 1936, 1938, W.; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5 s. 319; – Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988; Garnuszewski Z., Olgierd Sokołowski (1885–1944), „Walka z Gruźlicą i Chorobami Płuc” 1972 nr 8 s. 26–7 (fot.); Konarski B., Gospoda Włóczęgów, „Z pola walki” 1979 nr 2; Seyda B., Dzieje medycyny w zarysie, W. 1977; Stanisław Ignacy Witkiewicz. Kronika życia i twórczości 1885–1939, [Oprac.] A. Micińska, J. Degler, „Pam. Teatr.” 1985 z. 14 s. 130 (dot. żony); Talewski R., Choroby i śmierć Karola Szymanowskiego (1882–1937), „Arch. Hist. Med.” 1976 z. 3 s. 325; tenże, 80 lat medycyny w Zakopanem, Wr. 1957 (częściowa bibliogr., fot.); tenże, Początki i rozwój zakopiańskiej medycyny, Wr. 1971;Woźniewski Z., Pierwsze dni powstania warszawskiego w szpitalach na Woli, „Pol. Tyg. Lek.” 1947 nr 1 s. 31, nr 2 s. 62–3; tenże, Szpital Wolski w latach okupacji (1939–1944), „Arch. Hist. Med.” 1959 z. 3–4 s. 185, 204–7 (fot.); Zakopane. Czterysta lat dziejów, Red. R. Dutkowa, Kr. 1991 I–II (w t. 2 mylnie jako Adam, s. 348–9); Z dziejów tajnego nauczania medycyny i farmacji w latach 1939–1945, Red. A. Dawidowicz, W. 1977; – Choromański M., Memuary, P. 1976 s. 45; Dawidowiczowa A. z Chwistków, «Zeschnięte liście i kwiat…». Wspomnienia, Kr. 1989; Dąbrowska K., Karol z Atmy, W. 1982 s. 65, 77–9, 88, 137; Fiderkiewicz A., Burzliwe lata. Wspomnienie z lat 1928–1939, W. 1963; Madey J., Dr Olgierd Sokołowski w Warszawie w latach wojny (1940–1944), „Gruźlica” 1947 nr 1 s. 30–3; Nałkowska Z., Dzienniki 1930–1944, Oprac. H. Kirchner, W. 1988–96 IV–V; Olbrychski F., Pamiętny sierpień Szpitala Wolskiego, „Służba Zdrowia” 1950 nr 32 s. 4 (fot.); Podlewski S., O tym zapomnieć nie można, „Za i Przeciw” 1967 nr 33; Rzepecki W. M., Skalpel ma dwa ostrza, Wr. 1980; Szpital dobrej woli. Szpital Wolski w latach 1939–1945, Red. J. Zieliński, W. 1990 s. 22, 27, 40, 50–1, 169, 175–6 (fot.), 259–66 (wspomnienie O. Buraczewskiego), 301, 303; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957; Wolski W., Kartki kontrowersyjne, [Wyd.] C. Bobińska-Wolska, Kr. 1980; Woźniewski Z., Książka raportów lekarza dyżurnego. Szpital Wolski w okresie Powstania Warszawskiego, W. 1974 s. 17, 49 (fot.), 132, 134–5; – Wspomnienia pośmiertne: „Gruźlica” 1947 nr 1 s. 28–30 (J. Żychoń, fot.), „Pol. Tyg. Lek.” 1946 nr 29 s. 889–90 (R. Raczyński); – B. Narod.: rkp. III 9755 k. 136–138, rkp. III 9756 k. 32, rkp. 9771 (koresp. S-ego z l. 1898–1912); B. Ossol.: rkp. 7350 II, 7351 II (dot. żony S-ego); Muz. Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem: rkp. AR n.o. 836, 837, 841 (zapiski Julii Sokołowskiej i koresp. S-ego).
Stanisław Tadeusz Sroka