Pakosław (zm. po 1152), komes. Pochodził z rodziny (późniejszego rodu) Awdańców. Najwcześniejszą wiadomość o nim podaje „Księga bracka” klasztoru Benedyktynów w Lubiniu. P. występuje tam w czołowej zapisce, rozpoczynającej cały wykaz i wyróżnionej czerwonym podkreśleniem; zawiera ona kolejno: książąt Bolesława i Władysława z ich żonami, ośmioosobową grupę Awdańców (Skarbimir, Jaszczołt, Skarbimir, Przedwój, Henryk, Szczedrzyk, Michał i P.) oraz czterech innych możnych (Wojsław z żoną, Dzięgień, Jakub i Odolan). Zapiskę tę kładziono bądź na l. 1134–8 (F. Papée), bądź na l. 1075–6 (Z. Perzanowski), odnosząc ją odpowiednio do innej pary książąt. Rozstrzygającym kryterium muszą więc pozostać imiona dostojników; ich zestawienie (właśnie w takiej kolejności hierarchicznej) odpowiada jedynie panowaniu Bolesława Krzywoustego, i to środkowej, nie końcowej jego fazie. Za najprawdopodobniejszą datę powstania zapiski uznać trzeba czas ok. r. 1123, kiedy to następca tronu książę Władysław mógł już być żonaty, a Skarbimir i Wojsław otwierali listę świadków dokumentu legata Idziego dla benedyktynów z Tyńca. Można przyjąć, że wspólna obecność książąt i Awdańców w bractwie założonego przez tych ostatnich klasztoru miała być wyrazem pojednania politycznego, likwidującego skutki tzw. buntu Skarbimira z r. 1117. Konsekwentnie pierwsze miejsce tegoż dostojnika (przed Wojsławem) w ówczesnych źródłach wskazuje na to, iż powrócił on na urząd wojewody, a ks. Bolesław jako akt ekspiacji za jego oślepienie obdarzył hojnymi nadaniami jego rodzinną fundację lubińską. Siedmiu Awdańców wymienionych przy Skarbimirze w zapisce brackiej oznaczało najbliższą rodzinę widocznie owdowiałego już wojewody; odpowiada to wpisom także niektórych innych osób wraz z ich żonami. Byli to synowie Skarbimira; przemawia za tym brak powtarzania się imion w całej tej grupie, tylko jeden z nich nosił imię ojcowskie. P. jako ostatni spośród nich był widocznie najmłodszy (inaczej sądził Władysław Semkowicz, który domyślał się, że P. był synem Jaszczołta).
Po śmierci Krzywoustego P. związał się z obozem jego młodszych synów. W czasie otwartego konfliktu między nimi a Władysławem II, 23–28 IV 1145, uczestniczył on w wielkim wiecu gnieźnieńskim, o którym wiadomość przechowały źródła związane z klasztorem kanoników regularnych w Trzemesznie: akt legata Humbalda oraz zapiski tegoż klasztoru, przerobione następnie w formę dokumentu. Wiec ten zgromadził wszystkich książąt-juniorów, arcybiskupa, biskupa płockiego i «całe rycerstwo polskie», jednak bez Władysława II i jego stronników. P. występuje tam na ósmym miejscu pośród świadków świeckich, natomiast (jako jeden z dwóch) z tytułem «comes»; pełnił więc urząd kasztelana na jakimś grodzie, zapewne w poznańskiej dzielnicy Mieszka III. P. nadał fundowanemu przez Piotra Włostowica opactwu benedyktynów Najśw. Maryi Panny (później św. Wincentego) we Wrocławiu wieś Taczów i młyn nad rzeką Dobrą w Kocich Górach. Dokument Bolesława Kędzierzawego z r. 1149, w partii rejestrującej darowizny możnych, wymienia P-a na drugim miejscu po fundatorze: jego nadanie nastąpiło więc ok. r. 1130. Po raz ostatni P. pojawił się w r. 1152/3 (data roczna 1153 wg rachuby pizańskiej) jako świadek fundacji klasztoru Cystersów w Łeknie przez wielmożę Zbyluta. P. przybył tam wraz ze swym bratankiem Przedwojem, który ofiarował następnie temuż klasztorowi wieś Łoskuń. P. zmarł 11 IX, 29 IX lub 1 XI nieznanego roku („Nekrolog opactwa św. Wincentego”).
Spośród następnego pokolenia Awdańców za synów P-a uznać można co najmniej Lasotę, dostojnika Kazimierza Sprawiedliwego na nie dającym się określić urzędzie, oraz Wojciecha, stolnika, później woj. krakowskiego. Lasota i Wojciech bowiem byli rodzonymi braćmi, a ich synowie otrzymali imię Pakosław. Od nich wywodzi się małopolska gałąź rodu politycznie i majątkowo przodująca. Semkowicz natomiast doszukiwał się potomków P-a na Śląsku, ze względu na przedmiot jego nadania dla klasztoru ołbińskiego. Najmożniejsze rodziny w XII w. posiadały wszakże dobra w różnych ziemiach polskich, okolice zaś Trzebnicy (jak wiemy to z badań tegoż autora) stanowiły przedłużenie najstarszego gniazda Awdańców między Obrą a Orlą.
Bogucki A., Komes w polskich źródłach średniowiecznych, W. 1972 s. 26–8 (komes jako nazwa urzędu kasztelana), 30–1, 37; Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, I 40 (czas ślubu Władysława II); Kort a W., Rozwój terytorialny wielkiej świeckiej własności feudalnej w Polsce do połowy XIII wieku, „Sobótka” R. 16: 1961 s. 534; Kozłowska-Budkowa, Repertorium pol. dokumentów, nr 26, 42, 44, 49, 53; Labuda G., Zabiegi o utrzymanie jedności państwa polskiego w latach 1138–1146, „Kwart. Hist.” R. 66: 1959 s. 1156–9, 1165–7; Maleczyński K., Dokument Humbalda, kardynała legata papieskiego dla klasztoru w Trzemesznie opatrzony datą 2 marca 1146, „Roczn. Hist.” R. 4: 1928 z. 2 s. 13–16, 24–5; Perzanowski Z., Opactwo benedyktyńskie w Lubiniu, Wr. 1978 s. 26–41; Semkowicz W., Ród Awdańców w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Przyjaciół Nauk Pozn.” R. 44: 1917 s. 156–82, 277–80, 292, R. 45: 1919 s. 165–78, 228, 301–5, R. 46: 1920 s. 142–3, 146–8, 207, 210–11, 233; Trawkowski S., Młyny wodne w Polsce w XII w., „Kwart. Hist. Kult. Mater.” R. 7: 1959 s. 72–4; – Cod. Sil. (Maleczyńskiego), I; Kod. maz. (Kochanowskiego) nr 69, 72, 89 (Autentyczna lista świadków), 142–3; Kod. Wpol., I 11–12, 18; Kod. Wpol., S. Nowa, I nr 2 (Dokumenty opactwa benedyktynów w Lubiniu); Księga bracka i nekrolog opactwa Panny Marii w Lubiniu, Pomniki Dziej. Pol., IX cz. 2 s. 4–5 i tabl. przy s. 10; Liber fraternitatis Lubinensis, Mon. Pol. Hist., V 562–72; Nekrolog opactwa Św. Wincentego we Wrocławiu, Pomniki Dziej. Pol., IX cz. 1.
Janusz Bieniak