INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Paweł Orzechowski h. Rogala      Czechowic, Marcin (1532-1613) - Epistomium na Wędzidło [...]. - w zbiorach Biblioteki Książąt Czartoryskich - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl - rubrykacja: iPSB.

Paweł Orzechowski h. Rogala  

 
 
Biogram został opublikowany w 1979 r. w XXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Orzechowski Paweł h. Rogala (ok. 1550–1612), podkomorzy chełmski, poseł na sejmy, patron braci polskich. Pochodził z zamożnej rodziny, osiadłej w ziemi chełmskiej. Był synem Jana (zm. 1567), podkomorzego chełmskiego od 13 III 1535, a krótko przed śmiercią, 9 V 1567, mianowanego kasztelanem chełmskim, i Barbary z Korczmińskich z Nowosiółek. Wychowany został w środowisku różnowierczym. Studiował (od r. 1565) na uniwersytecie lipskim. Działalność publiczną rozpoczął pod opieką Jana Zamoyskiego, z którym rodzinę Orzechowskich łączyły bliskie związki. Jako członek świty Zamoyskiego towarzyszył O. poselstwu do Francji po Henryka Walezego (1573). W okresie drugiego bezkrólewia trzymał się blisko Zamoyskiego; na elekcji 1575 r. opowiedział się za wyborem na króla Polski Stefana Batorego. Dn. 2 II 1576 został wysłany od zjazdu jędrzejowskiego do Siedmiogrodu, aby uzgodnić z elektem termin przybycia do Polski i koronacji. W r. 1577 (19 IX) był posłem z ziemi chełmskiej na sejmik generalny woj. ruskiego w Sądowej Wiszni. Mianowany w r. 1581 wojskim krasnostawskim przeszedł w r. 1583 na urząd podczaszego chełmskiego. W okresie trzeciej elekcji był gorącym zwolennikiem polityki kanclerza Zamoyskiego i jednym z aktywniejszych działaczy szlacheckich. Marszałkował kołu antykonwokacyjnemu w czasie sejmu elekcyjnego: w licznych wystąpieniach od 31 VII do 21 VIII 1587 domagał się szybkiego przeprowadzenia elekcji królewicza szwedzkiego Zygmunta, przyjmował i odprawiał posłów z koła prokonwokacyjnego, wraz z innymi jeździł do koła litewskiego. Wszedł następnie do grona mającego wyjechać naprzeciw przybywającemu do Polski Zygmuntowi i wraz z całą delegacją witał go w Gdańsku. Dn. 3 II 1588 został mianowany podkomorzym chełmskim. W okresie zaostrzonej walki stronnictw O. był mężem zaufania kanclerza Zamoyskiego. Był marszałkiem sejmu 1590 r. i został na nim wyznaczony z koła poselskiego do «mieszkania» przy królu. Został również mianowany jednym z prowizorów napływających z poborów pieniędzy. Posłował od Zamoyskiego na radę senatorów w lipcu 1590, był posłem z ziemi chełmskiej na sejm 1590/1 r. Na zjeździe w Radomiu (1591) brał udział jako delegat woj. bełskiego i ruskiego i występował w imieniu katolików i protestantów. W swoim wotum zalecał prosić króla o zwołanie sejmu, a w razie odmowy doradzał złożyć nowy zjazd. Jako marszałek zjazdu lubelskiego 9 IV 1592 spowodował powzięcie uchwały o wysłaniu do króla delegacji z prośbą o jak najszybsze złożenie sejmu. Posłował następnie na sejm inkwizycyjny 1592 r. i obstawał przy całkowitym wyjaśniesejm niu «praktyk» króla z Habsburgami. Z ziemi chełmskiej posłował następnie na sejmy w l.: 1597, 1598, 1600, 1601.

O. uczestniczył w rokoszu sandomierskim. Brał udział w zjeździe lubelskim, 15 VI 1606 podpisał uniwersał tego zjazdu oraz instrukcję dla posłów do króla. Pod Sandomierz przybył (sierpień) przed rozpoczęciem zjazdu i stał się walnym pomocnikiem Mikołaja Zebrzydowskiego. Z jego polecenia wyznaczał miejsca na obrady. W czasie dyskusji nad odpowiedzią dla posłów królewskich występował bardzo agresywnie, był przeciwnikiem podjęcia pertraktacji z królem, należał następnie do grona układających odpowiedź dla Zygmunta. Uczestniczył w odprawianiu różnych poselstw i spisywaniu artykułów rokoszowych. Występował przeciwko ekskluzji arian z konfederacji warszawskiej «de religione». W drugiej fazie rokoszu udziału nie brał. Był na sejmiku ziemi chełmskiej 20 VIII 1607 i podpisał jego laudum opowiadające się przy królu. W r. 1610 marszałkował sejmikowi szlachty chełmskiej.

O., prawdopodobnie początkowo wyznawca kalwinizmu, przyłączył się po r. 1570 do braci polskich, zapewne pod wpływem Jana Niemojewskiego i Marcina Czechowica, z którym się zaprzyjaźnił i był jego opiekunem. Otrzymawszy od Zamoyskiego wydane w r. 1582 „Wędzidło na sprośne błędy a bluźnierstwa nowych arjanów” Hieronima Powodowskiego, skłonił Czechowica do odpowiedzi Powodowskiemu. W wyniku tej zachęty napisane zostało przez Czechowica „Epistomium na Wędzidło… Powodowskiego” (Kr. 1583, druk. u A. Rodeckiego). Poprzedzający książkę List Pawła Orzechowskiego do Jana Zamoyskiego, uważany przez niektórych badaczy (L. Szczucki) za utwór Czechowica, wyszedł raczej istotnie spod pióra O-ego, aczkolwiek zapewne przy Czechowica pomocy. List spełniał ważną rolę jako apel o wzajemne porozumienie się szlachty ariańskiej i katolickiej w celu zwalczania sporów wyznaniowych i obrony tolerancji religijnej. Zawierał on nadto apologię unitaryzmu (opartą na „Rozmowach chrystiańskich” Czechowica), skreśloną w formie bardzo przystępnej, adresowaną do niezbyt wykształconej teologicznie szlachty. W styczniu 1592 był O. jednym z arbitrów trwającej dwa dni (13–14) dysputy między jezuitą Adrianem Radzimińskim a teologami ariańskimi: Wojciechem z Kalisza i Janem Niemojewskim. W swojej wsi Krupe w ziemi chełmskiej założył O. zbór ariański, po objęciu starostwa suraskiego (1590) ufundował zbór także w Surażu. Przez krótki okres czasu (od r. 1611) opiekował się zborem ariańskim w Piaskach, założonym przez jego brata Stanisława.

O. prowadził ożywioną działalność gospodarczą. Pieniądze na zakup nowych dóbr pochodziły z dochodów z własnych posiadłości, z nadanej mu 2 IV 1590 tenuty suraskiej z wsią Pomygacze (na których 10 VI 1593 otrzymał dożywocie, wraz z żoną), z procentów od poboru podatków na Rusi, z arendy ruskiej komory celnej, z pożyczania pieniędzy na wysoką stopę procentową i wydzierżawiania folwarków od innych właścicieli na okres kilkuletni. W r. 1612 O. posiadał: 3 miasta (Bełżyce, Piaski, Rejowiec), 23 wsie pełne, 4 wsie częściowe, 2 kamienice w Lublinie i część trzeciej, spichlerz w Siestrzewitowie. Rezydował głównie w Krupem, gdzie wybudował zamek. Zmarł O. 21 III 1612 w Krupem i został pochowany (wg tradycji) w kaplicy grobowej zwanej Grobisko pod Krupem.

O. był żonaty dwukrotnie. W r. 1576 poślubił córkę Stanisława Spinka – Zofię, a po jej śmierci, przed 10 VI 1593 – Elżbietę Oleśnicką. Pozostawił dwóch synów (z pierwszego małżeństwa): Stanisława (patrona zboru w Krupem) i Pawła (zob.), oraz cztery córki: Zofię, zamężną za starostą halickim i lubaczowskim Mikołajem Strusiem, Krystynę, zamężną za Janem Karwickim, Katarzynę, żonę starosty śniatyńskiego Jana Firleja, oraz Annę, żonę Krzysztofa Cikowskiego.

 

Estreicher; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VIII z. 8, s. 32, 37; – Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce, Wr. 1960; Szczucki L., Marcin Czechowic, W. 1964; Tworek S., Działalność gospodarcza Pawła Orzechowskiego, „Annales Univ. Marie Curie-Skłodowska” Sectio F (L.) R. 12: 1960 s. 103–28; tenże, Działalność polityczna i reformacyjna Pawła Orzechowskiego, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 4: 1959 s. 89–112; – AGAD: Metryka Kor. t. 133 k. 416v.–417v., 560v.–561v., t. 134 k. 91v.–92v.

Stanisław Tworek

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

dzieci - 6 (w tym 2 synów), uniwersytet w Lipsku, obrona tolerancji wyznaniowej w Polsce, rokosz Zebrzydowskiego 1606, stronnictwo Jana Zamoyskiego, studia w Lipsku, bezkrólewie po wyjeździe i detronizacji Króla Henryka, Zjazd Jędrzejowski 1576, ojciec - urzędnik ziemski chełmski, marszałkostwo sejmikowe, kandydatura Stefana Batorego na króla Polski, kandydatura Zygmunta Wazy na króla Polski, wyznanie polskobraterskie, sejm 1592, inkwizycyjny, zwyczajny, warszawski, dysputy religijne, sejm 1587 elekcyjny, warszawski, sejmiki wiszeńskie, sejm 1600, zwyczajny, warszawski, sejm 1597, zwyczajny, warszawski, budowa zamków, poselstwo do Francji 1573, sejm 1590-1591 zimowy, zwyczajny, warszawski, dobra w Ziemi Chełmskiej, marszałkostwo sejmowe, sejmiki chełmskie, fundowanie zborów, zięć - Firlej, żona - Oleśnicka, opieka nad Braćmi Polskimi, ojciec - Kasztelan Chełmski, herb rodu Rogalów, sejm 1598, zwyczajny, warszawski, posłowanie z Ziemi Chełmskiej, polemiki religijne, witanie króla-elekta w kraju, zjazd lubelski 1592, zjazd szlachty protestanckiej w Radomiu 1591, syn - patron zboru, sejm 1590 wiosenny, zwyczajny, warszawski, sprawa Braci Polskich, sejmiki generalne ruskie, zięć - starosta w Woj. Ruskim, posiadanie kamienicy w Lublinie, syn - marszałek sejmikowy, zięć - starosta w Woj. Bełskim, sejm 1601, zwyczajny, warszawski, syn - działacz kalwiński, syn - poseł na sejm I RP, zięć - starosta w Woj. Krakowskim, zięć - starosta w Woj. Podolskim, sejmy XVII w. (1 ćwierć), urzędy ziemskie chełmskie, syn - senior kalwiński, syn - deputat do Trybunału Skarbowego Koronnego, sejmy XVI w. (4 ćwierć), teść - poseł na sejm I RP, zięć - jeniec u Rosjan, zięć - Kasztelan Kamieniecki, małżeństwa - 2 (osób zm. w XVII w.), zjazd rokoszowy w Lublinie 1606, zięć - rotmistrz chorągwi kozackiej, żona - Spinkówna, zięć - Struś, matka - Korczmińska, zięć - Karwicki
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jakub Wujek

1541 - 1597-07-27
tłumacz Biblii
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Sylwester Roguski (Rogucki)

brak danych - przed 17 VI 1602
astronom
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.