Starzyński Paweł h. Doliwa (zm. 1780), sekretarz hetmana Józefa Potockiego, generał-lejtnant wojsk koronnych.
Pochodził z rodziny wywodzącej się ze Starzyna w woj. sieradzkim, był synem Franciszka i Teresy z domu Benoe.
Prawdopodobnie wychowywał się S. w Dreźnie. Najpóźniej od r. 1732 przebywał u boku Potockiego, od r.n. regimentarza generalnego, a od r. 1735 hetmana w. kor.; na początku stycznia 1740 występował już jako jego gen.-adiutant. T.r. obok Pawła Benoego obserwował rozgraniczenie rosyjsko-tureckie. Jako sekretarz legacji posłował z Benoem w r. 1742 do Turcji, gdzie spędził prawie rok; już wtedy był prawdopodobnie regentem kancelarii wojskowej hetmana Potockiego. Dn. 7 XII 1746 miał rangę kapitana wojsk kor. Na początku r. 1748 został przez hetmana wysłany do Drezna dla porozumienia się z dworem w sprawie zapowiadanego wkroczenia do Polski korpusu rosyjskiego, zmierzającego nad Ren. Dn. 7 VI t.r. został cześnikiem podolskim, a 17 XII uzyskał rangę pułkownika regimentu pieszego buławy w. kor. Jako powiernik Potockiego wiosną 1749 uczestniczył zapewne w przygotowaniach do usunięcia saskiego premiera Henryka Brühla; jeździł w tym celu do opozycyjnych magnatów. Czynny był też jesienią r.n., już po zerwaniu sejmu, w rokoszowych przygotowaniach stronnictwa Potockich.
Z tytułem star. horodelskiego (nominacja 7 I 1750 po cesji Benoego) posłował S. z Podola na sejm 1752 r.; na sesji 18 X t.r. groził, że póki sprawa aukcji wojska nie zostanie sfinalizowana, nie pozwoli mówić o niczym innym. Hetmanowi w. kor. Janowi Klemensowi Branickiemu, następcy zmarłego w r. 1751 Potockiego, przekazywał w r. 1753 przepisywane przez siebie księgi kancelarii hetmańskiej. Z Podola miał mandat również na sejm 1754 r.; wspierał na nim posłów W. Ks. Lit. w sporze o alternatę. Dn. 18 XII t.r. został zaliczony w poczet szambelanów króla Augusta III. Zapewne na wniosek Branickiego otrzymał 27 X 1760 rangę gen.-lejtnanta wojsk kor. Prawdopodobnie to S. z tytułem szambelana Jego Królewskiej Mości (a nie generała) posłował z Podola na sejm 1761 r. W czasie sejmu koronacyjnego, w grudniu 1764, był obecny w Warszawie podczas zaprzysięgania przez króla Stanisława Augusta praw Rzpltej. Dn. 20 VIII 1767 miał już rosyjski Order św. Anny; t.r. posłował z Podola na sejm delegacyjny.
S. posiadał na Podolu dziedziczne wsie: Skipczę, Słobodę i Wolę Skipiecką, 7 XII 1746 dostał królewszczyznę Zdżary w woj. sandomierskim, a w r. 1750 nad rzeką Mukszą (dopływem Dniestru) założył Teresówkę (nazwa od imienia żony S-ego). Ok. r. 1755 zrezygnował ze star. horodelskiego (nominacja następcy ok. 26 V t.r.) i w zamian za dobra w woj. bełskim otrzymał od Wojciecha Miera Ostrowczany (woj. podolskie). W r. 1757 kupił od Dominika Szepinga podolskie Jarmolińce z przyległościami; założył tam Tomaszówkę. W r.n. zabiegał o wójtostwo staromiejskie (Stary Sambor). W ziemi lwowskiej miał Ihrowicę koło Tarnopola (rezydował w niej w l. pięćdziesiątych i sześćdziesiątych) oraz Smolnicę (1772). Dn. 3 VII 1761 zrzekł się na mocy konsensu królewskiego wsi Grzędy i Sieciechowa (ziemia lwowska) na rzecz Augusta i Teofili Moszyńskich; w Jarmolińcach ufundował t.r. kościół i klasztor Bernardynów. Na posiadane od 18 III 1762 star. mierzwickie (ziemia lwowska) otrzymał 25 III r.n. «consens ad cedendum» oraz zgodę na l. piętnaście «na robienie towarów leśnych» we wsiach starostwa. W r. 1765 kupił od woj. poznańskiego Stanisława Potockiego klucz paniowiecki na Podolu (informacja K. Pułaskiego, że w r. 1752 nabył Paniowce od Michała Wielhorskiego za 340 tys. złp. wydaje się błędna). Sejm 1768 r. wyraził zgodę na zamianę przez S-ego dziedzicznych Paniowiec na star. mierzwickie, ale transakcja ta nie doszła do skutku. W r. 1772 sprzedał Jarmolińce, wybierając Paniowce na stałą rezydencję. S. zmarł w r. 1780 w nieznanym miejscu; pochowany został w kościele Dominikanów w Kamieńcu Podolskim.
Z poślubionej 28 X 1749 w Opolu (woj. lubelskie) Teresy z Wybranowskich, córki Romualda, chorążego lubelskiego, i Salomei z Szembeków, miał S. synów: Kajetana, marsz. szlachty podolskiej (1805–8), i Wincentego, w l. siedemdziesiątych korzystającego z protekcji marsz. nadw. kor. Franciszka Rzewuskiego, którego żona, wnuczka Benoego, była krewną Starzyńskich. Starsza córka S-ego, Anna, poślubiła Michała Skrzetuskiego, star. mogilnickiego, młodsza była niezamężna. Po śmierci S-ego żona wyszła w r. 1784 za Józefa Firleja Konarskiego, kasztelanica bieckiego.
Portret S-ego znajdował się do r. 1920 w Ostrowczanach na Podolu.
Pułaski F., Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, W. 1915; – PSB (Benoe Paweł); – Boniecki, XI; Pułaski, Kronika, II; Żychliński, VII; – Słown. Geogr. (Jarmolińce, Mierzwica, Paniowce, Przedrzymichy, Sieciechów, Smolnica, Szutniowce, Teresówka, Tomaszówka); Urzędnicy, III/2–3; – Aftanazy, Dzieje rezydencji, IX; Czeppe M., Kamaryla Pana z Dukli, W. 1998 (poza indeksem s. 142); Konopczyński W., Polska a Turcja, W. 1936; Marczyński W., Statystyka guberni podolskiej, Wil. 1820 I 227, 305; Przezdziecki A., Podole, Wołyń, Ukraina, Wil. 1841 II 34, 71; Rolle A., Zameczki podolskie na kresach multańskich, W.–Kr. 1880 III 65–6, 68–70; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 I; Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743–1753, W. 1983; – Diariusze sejmowe z w. XVIII, III; Vol. leg., VII 312, 784–5; – AGAD: Arch. Publ. Potockich, sygn. 129 s. 178–9, Arch. Roskie, koresp. XXII/12, Metryka Kor., Księga Wpisów, sygn. 272 k. 3, 6–7, Sig. 27 k. 26, 118, Sig. 29 s. 216, 244, 300, 375, Sig. 34 k. 75 (dot. syna S-ego, Wincentego), Zbiór Popielów, sygn. 99 s. 85–7 (dot. syna, Wincentego); B. Czart.: rkp. 730, 1759, 3429 (14 V 1747); B. Łopacińskiego w L.: rkp. 1015, 1061; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 5591 t. I; B. Ossol.: rkp. 2704 k. 59, rkp. 11838; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 5 rkp. 454 (niewykorzystane); – Mater. Red. PSB: Notatki rodzinne Andrzeja Starzeńskiego z Komarowszczyzny.
Zofia Zielińska