Stwiertnia Paweł (1854–1923), inżynier kolejowy, poseł do Rady Państwa w Wiedniu, prezes Związku Ewangelików Polaków w Krakowie.
Ur. 4 IV w rodzinie ewangelickiej, wg H. Bindera w Bogucicach (pow. wielicki), a wg A. W. Krügera w Milówce (pow. brzeski). Był najstarszym synem Grzegorza, nauczyciela i kierownika ewangelickiej Szkoły Ludowej. Braćmi S-i byli: Oskar (zm. 1883), asystent Szkoły Politechnicznej we Lwowie, Alfons (1863–1893), inżynier adiunkt kolei północnej, i Adolf, starszy inżynier kolei państw., w l. 1888–1901 członek Tow. Politechnicznego we Lwowie.
S. uczył się w Inst. Technicznym w Krakowie, następnie studiował w Technische Hochschule w Wiedniu, gdzie uzyskał dyplom inżyniera. Po studiach pracował jako urzędnik przy warsztatach kolei galicyjskiej Karola Ludwika we Lwowie. Należał tam do założycieli powstałego w r. 1877 Tow. Politechnicznego; 30 V t.r. na pierwszym Walnym Zgromadzeniu wygłosił mowę o roli społecznej i patriotycznej techników. Do r. 1890 pełnił w Towarzystwie obowiązki sekretarza. W dn. 8–10 IX 1882 uczestniczył w I Zjeździe Techników Polskich w Krakowie, na którym obrany został sekretarzem; opowiedział się wtedy za tworzeniem przy szkołach politechnicznych wydziałów agronomiczno-leśnych. W czasie II Zjazdu Techników Polskich we Lwowie, 3 X 1886, był sprawozdawcą regulaminu obrad oraz zdawał relację z uchwał powziętych na poprzednim zjeździe. W l. osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych współpracował z lwowskim „Dziennikiem Polskim”; okazjonalne artykuły początkowo sygnował nazwiskiem, później publikował anonimowo.
Po upaństwowieniu na początku l. dziewięćdziesiątych kolei Karola Ludwika został S. przeniesiony do Stryja. Pracował jako urzędnik kolejowy i pełnił tam funkcję prezesa Tow. Czytelni Kolejowej. W r. 1893 był jednym z założycieli, a następnie współpracowników dwutygodnika polityczno-społecznego „Gazeta Stryjska” (ukazywał się do r. 1894). Po opublikowaniu krytycznych artykułów o stryjskim staroście, przeniesiony został w marcu 1894 do dyrekcji ruchu kolejowego w Salzburgu. W poł. l. dziewięćdziesiątych wrócił do Galicji i otrzymał przydział do warsztatów kolejowych w Dyrekcji Kolei Państw. w Stanisławowie. Pracował tam jako nadkomisarz kolei, a następnie inspektor warsztatu kolejowego. Działał w stanisławowskim Stow. Rękodzielników «Gwiazda» i w r. 1897 został jego prezesem. W Stanisławowie cieszył się dużym autorytetem, zwłaszcza wśród mieszczaństwa.
W r. 1900 rozpoczął S. działalność polityczną. Po zrzeczeniu się przez Leona Bilińskiego w lutym t.r. mandatu do Rady Państwa w Wiedniu S. w uzupełniających wyborach z kurii gmin miejskich z okręgu Stanisławów-Tyśmienica (17 V) wygrał rywalizację z adwokatem z Krakowa Adamem Doboszyńskim. Posłem był od 6 VI do końca IX kadencji parlamentu, tj. do 7 IX. Dn. 22 VIII uczestniczył we Lwowie w zebraniu reorganizacyjnym Polskiego Stronnictwa Demokratycznego (PSD), prawdopodobnie wówczas został jego członkiem. W styczniu 1901 podpisał wniosek Tadeusza Romanowicza o reformę statutu Koła Polskiego. W wyborach do Rady Państwa X kadencji (31 I 1901 – 30 I 1907) został ponownie obrany posłem z kurii gmin miejskich z okręgu Stanisławów-Tyśmienica. S. należał do grona tzw. demokratów galicyjskich (nazywanych też później demokratami bezprzymiotnikowymi). W r. 1904 brał udział w tworzeniu partii Narodowych Demokratów (zalążka późniejszego Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego), ale nie został jej członkiem. Na posiedzeniu posłów Sejmu Krajowego we Lwowie, 25 X 1905, jako reprezentant parlamentu wiedeńskiego, opowiedział się za powszechnym głosowaniem. Posłem był S. również w XI kadencji Rady Państwa (17 II 1907 – 30 III 1911). W polityce Koła Polskiego reprezentował kierunek tzw. demokratów bezprzymiotnikowych, mających poparcie mieszczaństwa i sympatyzujących wówczas z narodowymi demokratami. Dn. 12 XI 1907 wybrany został na drugiego wiceprezesa Koła Polskiego (funkcję pierwszego wiceprezesa pełnił Wojciech Dzieduszycki). Prawdopodobnie nie wyróżniał się aktywnością, ponieważ Stanisław Głąbiński, ówczesny prezes Koła, zaledwie wymienił go w swoich „Wspomnieniach politycznych”. W Radzie Państwa należał S. do zrzeszenia posłów-inżynierów i pełnił w nim funkcję zastępcy przewodniczącego. Dn. 5 I 1908 uczestniczył w konferencji PSD w Krakowie; wygłosił referat Dzisiejsza sytuacja polityczna („Nowa Reforma” 1908 nr 7). Od t.r. pełnił funkcję naczelnika IV Oddziału dla służby maszynowej i warsztatowej w Dyrekcji Kolei Państw. w Stanisławowie. Dn. 10 I 1909 brał udział w poufnym zjeździe posłów PSD w Krakowie, na którym postanowiono zerwać dotychczasowy sojusz z narodowymi demokratami. Z upływem XI kadencji Rady Państwa zakończył swoją działalność polityczną. W r. 1911 przestał też pełnić funkcję prezesa Stow. Rękodzielników «Gwiazda».
Podczas pierwszej wojny światowej, w czasie okupacji Stanisławowa przez wojska rosyjskie, S. ukrywał się w obawie przed aresztowaniem. W r. 1916 wyjechał do Wiednia, gdzie przebywała jego chora żona. Po jej śmierci przeniósł się w r. 1919 do Krakowa. Został prezesem tutejszego Związku Ewangelików Polaków. Dn. 11 III 1921 protestował z grupą krakowskich ewangelików przeciw wyborowi na seniora zachodniej Małpolski pastora ks. Hugona Gerstbergera, zajmującego często wrogie stanowisko wobec Polaków ewangelików. Należał do głównych organizatorów pierwszego walnego Zjazdu Ewangelików Polaków Małopolski i 10 IV t.r. został wybrany na jego wiceprezesa. W przemówieniu rozpoczynającym obrady wspomniał m.in. działalność narodową pastora Franciszka Michejdy oraz wyraził «wdzięczność Najwyższemu, że ewangelicy – Polacy po raz pierwszy zbierają się w wolnej oswobodzonej Ojczyźnie». S. opowiedział się za przynależnością zboru krakowskiego do Kościoła ewangelicko-augsburskiego z konsystorzem w Warszawie. Od 22 V 1922 był członkiem Wydz. Kościelnego Ewangelików Polaków Małopolski. S. starał się w tym czasie uniezależnić polski Kościół ewangelicki od wpływów niemieckich. Zmarł 15 II 1923 w Krakowie, został pochowany 18 II na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie z Heleną z Gosławskich (zm. przed 1918), S. dzieci prawdopodobnie nie miał.
Binder H., Polen, Ruthenen, Juden. Politik und Politiker in Galizien 1897–1918, Wien 1997 cz. 2; Freund F., Das Österreichische Abgeordnetenhaus, Wien 1911 s. 445; – Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848–1918, W. 1996 (S. na fot. zbiorowej Koła Pol. z r. 1906); tenże, Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905–1914, Kr. 1956; Cabaj J., „Walczyć nauką za sprawę Ojczyzny”. Zjazdy ponadzaborowe polskich środowisk naukowych i zawodowych jako czynnik integracji narodowej (1869–1914), Siedlce 2007; Janowski M., Inteligencja wobec wyzwań nowoczesności: dylematy ideowe polskiej demokracji liberalnej w Galicji w latach 1889–1914, W. 1996; Zieliński J., Historia Stowarzyszenia Rękodzielników „Gwiazda” w Stanisławowie 1868–1920, Stanisławów 1935 s. 8–11 (fot.), s. 14; – II Zjazd Techników Polskich, dod. do „Kur. Lwow.” 1886 nr 274 s. 5, 15, 24, 26–30, 35; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939 s. 87; Hahn F. R., Szematyzm Kolei Galicyjskiej Karola Ludwika, Lw. 1891; Krüger A. W., Paweł Stwiertnia. Wspomnienie pośmiertne, „Czas. Techn.” 1923 nr 6 s. 71–2; Pamiętnik pierwszego Zjazdu Techników Polskich w Krakowie w dniach 8, 9, 10 września 1882 r. odbytego, Kr. 1884 s. 45, 49, 53, 56, 69–72, 173; Szematyzmy Król. Galicji, 1878–1914; Towarzystwo Politechniczne we Lwowie 1877–1902. Pamiętnik jubileuszowy, Red. E. B. Grzębski, Lw. 1902 s. 10, 11 (fot.), s. 76–8, 95; – „Gaz. Poranna” R. 14: 1923 nr 6625 (nekrolog S-i); „Gaz. Stryjska” 1893 nr 1, 1894 nr 6; Kalendarz Czecha 1894 s. 142 (nekrolog brata, Alfonsa); „Nowa Reforma” 1900 nr 112, 192, 1901 nr 27, 1905 nr 246, 1906 nr 106, 1907 nr 249, 1908 nr 7, 1909 nr 14; „Tyg. Ilustr.” 1906 nr 5 s. 82 (wybitni parlamentarzyści galicyjscy, fot. S-i); – Arch. paraf. ewang.-augsburskiej w Kr.: Protokół obrad walnego Zjazdu Zw. Ewang. Polaków Mpol. z r. 1921, Akt z [21 V 1921] o głosowaniu imiennym nad przynależnością zboru, sprawa rozłamu w zborze, „Ewangelik. Organ Ewangelików Polskich” 1921 nr 8/9 s. 142, Protokoły obrad Zw. Ewang. Polaków z r. 1922, 1923; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 6546; – Informacje Macieja Janowskiego z W. oraz Agnieszki Godfrejów-Tarnogórskiej z Kr.
Elżbieta Orman