Poplewski Roman Michał (1894–1948), lekarz anatom, profesor Wydziałów Weterynaryjnego i Lekarskiego Uniw. Warsz., Akademii Stomatologicznej, Akademii Wychowania Fizycznego i Państwowego Instytutu Higieny Psychicznej w Warszawie. Ur. 6 VIII (Millak mylnie podaje 6 VII) w Rychtalu koło Kępna, był synem Ludwika, ziemianina, właściciela wsi Podwysokie w pow. zamojskim, i Praksedy Weinhold-Rakoczy, przebywających czasowo w Rychtalu. W r. 1904 wstąpił do rządowej Szkoły Handlowej w Lublinie, ale opuścił ją w r. 1906 w związku ze strajkiem szkolnym i przeniósł się do ośmioklasowej Szkoły Lubelskiej, którą ukończył w r. 1914. Na samym początku pierwszej wojny światowej wyjechał do Genewy, gdzie studiował na wydziale lekarskim i 5 VII 1920 uzyskał dyplom lekarza. Służył następnie do 10 XII 1921 ochotniczo w Wojsku Polskim jako podporucznik-lekarz. Z wojska został wyreklamowany przez Uniw. Warsz. celem objęcia funkcji starszego asystenta przy Zakładzie Anatomii Opisowej Wydziału Lekarskiego Edwarda Lotha. Pracę objął 1 I 1922. Jednocześnie w l. 1922–4 studiował przyrodoznawstwo na Wydziale Filozoficznym Uniw. Warsz. Dn. 1 X 1925 został adiunktem-prosektorem u Lotha i objął zlecone wykłady z anatomii w Instytucie Dentystycznym. Wkrótce potem otrzymał wykłady w Szkole Pielęgniarstwa przy Czerwonym Krzyżu. Od r. 1926 wykładał anatomię prawidłową i biomechanikę w kierowanej przez siebie Pracowni Biometrycznej Państwowego Instytutu Wychowania Fizycznego (od r. 1929 – Centralny Instytut Wychowania Fizycznego, od r. 1938 – Akademia Wychowania Fizycznego). W r. 1926 odbył trzymiesięczne studia antropologiczne w Genewie i Paryżu.
W r. 1927 P. uzyskał doktorat uniwersytetu genewskiego na podstawie rozprawy Recherches sur l’Atlas des Polonais (Włocławek [1927] ogłoszonej uprzednio po polsku pt. Badania nad kręgiem szczytowym Polaków, „Kosmos” 1925). Latem 1929 udał się na trzymiesięczne studia do Hanoweru, Wrocławia, Lipska, Drezna i Berlina. T. r. habilitował się na Wydziale Lekarskim Uniw. Warsz. na podstawie rozprawy Mięśnie grzebieniaste serca (Musculi pectinati), (W. 1929 odb. z „Arch. Nauk Biologicznych Tow. Nauk. Warsz.” 1929). Dn. 1 X 1929 został powołany na opuszczoną po Wacławie Roszkowskim katedrę anatomii opisowej zwierząt domowych Wydziału Weterynaryjnego Uniw. Warsz. jako zastępca profesora. Dn. 30 V 1930 uzyskał zatwierdzenie docentury z anatomii prawidłowej na Wydziale Lekarskim. Jako docent prowadził dodatkowo dla studentów Wydziału Lekarskiego wykłady z biomechaniki. Wykładał też anatomię plastyczną w Szkole Sztuk Pięknych im. Gersona. Dn. 1 I 1931 został profesorem nadzwycz. na Wydziale Weterynaryjnym. W r. 1932/3 był tamże dziekanem. Później został profesorem zwycz. Zaproszony przed wojną na uniwersytety w Pradze i Brnie do wygłoszenia cyklu odczytów z własnych osiągnięć w zakresie biomechaniki nie wyjechał w związku z zarzucaniem mu przez władze czechofilizmu. Był prezesem Oddziału Warszawskiego Polskiego Tow. Anatomicznego.
P. był współtwórcą nowego typu anatomii, który nazwał anatomią rozpoznawczą od decydującego czynnika, jakim jest rozpoznanie kształtów (genetyczne i biomechaniczne) w metodyce badań tej nauki. Anatomię rozpoznawczą traktował jako naukę żywą, badającą układ stosunków dynamicznych organizmu, odchodząc od klasycznej anatomii opisowej zajmującej się opisywaniem stanów statycznych. Za granicą byli tylko nieliczni przedstawiciele tego kierunku. P. zajmował się szczególnie biomechaniką. Układ mięśniowy człowieka badał przy treningach w uczelni wychowania fizycznego, w życiu codziennym i wyczynach sportowych. Jego teoria biomechaniki jest szczególnie użyteczna dla nauczycieli wychowania fizycznego w rozpoznawaniu możliwości rozwojowych uczniów. W antropoanatomii wprowadził dział prozopologii konstytucjonalnej – nauki o ukształtowaniu twarzy, jej typów i poszczególnych cech. Zajmował się nią w ujęciu konstytucjonalnym, odmiennym od antropologicznego, dając ujęcia konstytucji osobniczej występującej w obrębie różnych populacji. Przyjął, że cechy twarzy nie są stałe, lecz zmieniają się przez całe życie, ulegając ustawicznym przeobrażeniom. Kładł nacisk na rolę tkanki podścieliskowej twarzy. Najbardziej twórczy okres P-ego przypadł na l. 1929–39.
P. był autorem ponad 30 prac z anatomii, paleontologii, biomechaniki i prozopologii, w tym również podręczników. Do ważniejszych wydanych w latach między wojnami książek i artykułów należą: Nauka o stawach. Arthrologia (W. 1925, skrypt), Podstawy biomechaniki (W. 1927, skrypt), Zasady biomechaniki (W. 1927), Zarys nauki o mięśniach. Przewodnik prosektoryjny dla słuchaczów medycyny (Wyd. 2., W. 1928), Twarz i płeć (W. 1928), La conformation extérieure de la lèvre supérieure („Bulletin de la Société de Morphologie” 1928), Sur l’origine et la signification du rouge des lèvres (tamże), Studia prozopologiczne III. Tkanka podścieliskowa twarzy („Przegl. Dentyst.” 1928), Studia prozopologiczne IV. Prozopografia („Spraw. z Pos. Tow. Nauk. Warsz.” T. 23: 1930 Wydz. IV; tu opisał odkrytą przez siebie metodę badania twarzy), Zarys myologii psa (W. 1930, skrypt), Mechanika ciała ludzkiego (W. 1931, skrypt), Metoda przedstawiania stosunków palcowych u ssaków („Wiad. Wet.” 1933), Rozważania teoretyczne nad budową kości długich ssaków („Spraw. z Pos. Tow. Nauk. Warsz.” T. 26: 1933 Wydz. IV, w pracy tej doszedł do wniosku, że kształt tych kości daje się łatwo wyprowadzić z analizy sił, które na nie działają, i wyróżnił 2 zasadnicze typy kości długich: łukowaty i esowaty), The biomechanics of the carpus of mammals („Folia Morphologica” 1934), Studia prozopologiczne V. Anatomia powierzchniowa okolicy ust („Przegl. Dentyst.” 1935), na wskroś oryginalna Anatomia ssaków (W. 1935–9 I–IV, wyd. 2, Stockholm 1947), Biomechanik der Carpus bei Equiden („Anatomischer Anzeiger” 1936), oryginalne Badania nad mechaniką chodu („Wiad. Wet.” 1937), Świat ssaków (Lw. 1937, wyd. 2, W. 1948), Z podstaw biomechaniki („Spraw. z Pos. Tow. Nauk. Warsz.” T. 31: 1938 Wydz. IV).
Podczas drugiej wojny światowej P. przez krótki czas uczył w Szkole Zaorskiego, w r. 1943 przeniósł się do Sterdyni w pow. sokołowskim. W tych latach pisał Anatomię człowieka. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. prawdopodobnie przebywał w Warszawie, stracił całe swoje mienie i maszynopis pracy. Po powstaniu zamieszkał w Częstochowie, gdzie brał udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim, wykładając anatomię opisową na Wydziale Lekarskim. Po powrocie do Warszawy w r. 1945 zajął opróżnioną po Lothcie katedrę anatomii prawidłowej Wydziału Lekarskiego Uniw. Warsz. jako profesor nadzwycz. i wkrótce zwycz. Jednocześnie w r. 1946/7 prowadził wykłady zlecone z anatomii prawidłowej w Akademii Stomatologicznej, był kierownikiem Zakładu Anatomii i Mechaniki Ruchu w Akademii Wychowania Fizycznego (od 1 XII 1946) oraz prosektorem i kierownikiem Pracowni Neurometrycznej Państwowego Instytutu Higieny Psychicznej. Od 24 XI 1945 był członkiem zwycz. Tow. Naukowego Warszawskiego Wydział IV. Po wojnie ogłosił następujące prace: Anatomia człowieka, Cz. 3: Układ mięśniowy (W. 1945, 1946, skrypt), Przewodnik prosektoryjny (Compendium prosectoriale), (W. 1947, skrypt), Układ mięśniowy człowieka (Compendium myologicum), (W. 1948; jest to wyd. 3, zmienione i uzupełnione Anatomii w skrócie t. III). Pośmiertnie ukazała się Neuroanatomia Cz. 1–2 (W.– Kr. 1949–50). Zmarł na udar mózgu 14 XI 1948 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 141-3-20).
Żonaty z nieznego imienia Kacperską (ur. 1900), przeprowadził separację, prawdopodobnie w czasie okupacji niemieckiej; w małżeństwie tym P. dzieci nie miał.
W. Enc. Powsz. (PWN); Bałtruszajtys G., Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1961, „Roczniki Uniw. Warsz.” R. 3: 1962 s. 117; Millak, Słown. lekarzy wet. (niepełny spis prac); Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Słown. Geogr., VIII 486; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1 VI 21 r., W. 1921 s. 437; – Dzieje uczelni medycznych w Warszawie w latach 1944–1960, W. 1968 s. 17, 210–11; Dziesięciolecie medycyny w Polsce Ludowej 1944–1954, W. 1956 s. 606; Kowalenko W., Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich. Uniwersytet Poznański 1940–1945, P. 1961 s. 103, 218; Krysiak K., Śp. prof. dr Roman Poplewski, „Folia Morphologica” T. 1: 1950 nr 1 s. 180–2 (niepełny spis prac, fot.); Millak K., Uczelnia weterynaryjna w Warszawie 1840–1965, W. 1965 (fot.); Rosiński B., Rola ruchów i wymowa kształtów w anatomii rozpoznawczej prof. dra P-ego, „Wych. Fizyczne” R. 2: 1948 nr 7/8 s. 11–17 (niepełny spis prac, fot.); tenże, Śp. Roman Poplewski (1894–1948), „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 41: 1948 s. 167–71 (niepełny spis prac); Szulc Z., Prof. Roman Poplewski – prekursor współczesnej polskiej biomechaniki, „Kult. Fizyczna” R. 19: 1966 nr 10 s. 366–7 (niepełny spis prac, fot.); Manteuffel, Uniw. Warsz., Kronika; – „Po Prostu” R. 2: 1948 nr 8 (46) s. 1; „Pol. Tyg. Lek.” R. 3: 1948 nr 47 s. 1424; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 31–8: 1938–45 s. 126–8 (niepełny spis prac); „Wych. Fizyczne” R. 2: 1948 nr 7/8 s. 9–10 (fot.); „Wych. Fizyczne i Sport” T. 14: 1970 nr 1 s. 107–8; „Życie Warszawy” 1948 nr 317; – AAN: Min. Oświaty D IV 169/1–I, Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publ. 5162; Arch. Akad. Wych. Fizycznego w W.: Teka R. P-ego; Arch. Uniw. Warsz.: Akta studenckie R. P-ego 13552 (fot.), N-816 nekrologi; Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne, (fot.), Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej (fot.); – Informacje Felicjana Lotha z Warszawy.
Teresa Ostrowska