Nadolski Samuel Stanisław h. Roch I (ok. 1590–1655), rotmistrz, kapitan piechoty, starosta tczewski, kasztelan rozpierski, później rawski. Pochodził ze wsi Nadolna w ziemi rawskiej. Oprócz Nadolnej podobno posiadał jeszcze wieś Stanisławów w ziemi rawskiej, Litwinów (Łytwinów) koło Podhajec na Ukrainie, Sopoćkowo (Sopoćkowce) koło Dąbrowy w ziemi grodzieńskiej oraz Skorupnię. Data ur. i początki życia N-ego nie są znane. Służbę wojskową rozpoczął ok. r. 1606. Wraz z pięcioma braćmi brał udział w wojnie z Rosją w l. 1609–12, w której wszyscy jego bracia polegli. Prawdopodobnie jeden z nich, Tomasz, towarzysz chorągwi husarskiej kniazia Janusza Poryckiego, na czele wyprawionych po żywność pacholików zdobył w r. 1610 Rosław, w r. 1612 Rosjanie go «końmi roztargali». Być może, N. również służył w chorągwi Poryckiego. Brałby zatem udział w bitwie pod Kłuszynem w r. 1610 i stał na Kremlu w Moskwie w l. 1610–12. Wiadomo następnie, że w r. 1620 wyprawił się ze Stanisławem Żółkiewskim, hetmanem w. kor., pod Cecorę, gdzie został ciężko postrzelony (z broni palnej) i wzięty do niewoli, z której podstępem wkrótce uciekł. Rana pozostawiła widoczne, trwałe ślady i N. był prawdopodobnie kaleką. Mimo tego zaciągnął się na wojnę chocimską i odznaczył w obronie Chocimia w r. 1621, zapewne jako piechur. Po powrocie Stanisława Koniecpolskiego z niewoli tureckiej w r. 1623 N. związał się z hetmanem. Brał prawdopodobnie udział w bitwie z Tatarami pod Haliczem i Martynowem (5 VI 1624) oraz w walkach z zaporożcami Żmajły nad rzeką Cybulnikiem i jeziorem Kurukowem w październiku 1625, gdyż późniejsze dokumenty podkreślały jego zasługi w bojach z Tatarami i Kozakami po r. 1621. W r. 1626 był rotmistrzem piechoty kwarcianej. Dowodził oddziałem 200 hajduków.
Od 4 XI 1626 do 26 IX 1629 N. brał udział w wojnie ze Szwecją o ujście Wisły. W styczniu i lutym 1627 organizował zaopatrzenie obozu hetmana Koniecpolskiego w żywność i paszę. Od 30 III do 2 IV 1627 uczestniczył prawdopodobnie w zdobywaniu Pucka, a następnie w operacji przeciwko szwedzkiej wyprawie Johanna Streiffa i Maksymiliana Teuffla z Meklemburgii do Prus Królewskich. Dn. 13 IV przybył na czele swojej roty na granicę pomorską pod Amersztyn (Czarne) i odznaczył się w walkach z osaczonym w miasteczku korpusem szwedzkim. Po kapitulacji Streiffa i Teuffla (17 IV 1627) został przez koło generalne (rycerskie), wraz z młodym Stanisławem Żółkiewskim, starostą kałuskim, wybrany na deputata do króla. Miał przekazać Zygmuntowi III jeńców szwedzkich, zdobyte chorągwie i kornety oraz upomnieć się o gratyfikację (ćwierć darowaną) za zwycięstwo. Na audiencji u króla 4 V 1627 wygłosił piękną mowę, która jako wzorowa popularyzowana była w licznych odpisach. Dn. 8 VIII 1627 odznaczył się w bitwie pod Lubiszewem koło Tczewa. Wśród szwedzkich oficerów, obserwujących polskie szańce, rozpoznał Gustawa II Adolfa i wskazał jednemu ze swoich hajduków, który wystrzałem z arkebuza ciężko zranił króla w pierś pod prawym obojczykiem, co spowodowało przerwanie bitwy, uratowało Polaków od porażki i wstrzymało działania wojenne do końca października 1627. Tuż po 16 X 1627 hetman Koniecpolski, wyjeżdżając do Warszawy na sejm, wyznaczył N-ego do czasu swojego powrotu, tj. do marca 1628, na regimentarza nad załogami polskimi na lewym brzegu Wisły. Podlegały mu m. in. pułki Mikołaja Moczarskiego i Pawła Czarnieckiego, stojące w Skarszewach i Stargardzie. Na kole generalnym (rycerskim) pod Grudziądzem w dn. 16–18 V 1628 obrano go ponownie na deputata od wojska do Zygmunta III z deklaracją domagającą się wypłaty zaległych żołdów i dostaw żywności. Na tymże kole bardzo się przyczynił do uspokojenia żołnierzy i wyjednania «borgowej» służby przez następny kwartał, tj. do końca sierpnia 1628. Od rozejmu w Starym Targu (26 IX 1629) do rozejmu w Sztumskiej Wsi (12 IX 1635) był dowódcą pieszych załóg pruskich z tytułem kapitana piechoty JKM i pensją 1 000 złp. miesięcznie. Po wycofaniu wojsk szwedzkich z Tczewa (październik 1629) N. został starostą tczewskim. W l. 1630–5 nadzorował przebudowę fortyfikacji Tczewa, prowadzoną przez Fryderyka Getkanta i Jana Pleitnera. Otrzymywał na ten cel pieniądze, m. in. z prywatnej szkatuły Władysława IV. Odbudowywał również ze zniszczeń wojennych wsie starostwa tczewskiego, nie żałując własnych funduszów. Dn. 18 III 1633 uzyskał od Władysława IV przywilej na administrowanie tymże starostwem przez lat 15.
Po r. 1633 N. ożenił się z Anną z Wielkiego Chrząstowa Wierzbowską, bogatą, bezdzietną wdową po Janie Łaskim, ostatnim z rodu dziedzicu klucza łaskiego. Pisał się odtąd «z Nadolny na Łasku». Na początku lata 1635 przybył na czele 600 piechoty do obozu hetmana Koniecpolskiego pod Czerwonym Dworem koło Gniewu. W sierpniu i wrześniu 1635 brał udział w demonstracji zbrojnej przeciwko Szwedom, która przyspieszyła podpisanie rozejmu w Sztumskiej Wsi (12 IX 1635). Dn. 3 V 1636 uzyskał emfiteuzę na starostwo tczewskie, obejmujące miasto Tczew oraz wsie Rokitki, Lubiszewo, Dąbrówka, Gorzędziej, Słońca i Zajączkowo, na lat 24 dla siebie, żony i ewentualnego potomstwa. Po r. 1637 przebywał prawdopodobnie w Warszawie na dworze Władysława IV. Dn. 26 X 1648 na sejmie elekcyjnym uczestniczył w obradach senatu, prawdopodobnie jako doradca wojskowy. Domagał się zaciągu żołnierzy zawodowych ocalałych po klęsce pod Korsuniem i Piławcami, żądał dla nich podwyżki żołdu lub wypłaty za miniony kwartał (lipiec–wrzesień), ponieważ wszystko stracili. Doradzał opodatkowanie dzierżawców dóbr królewskich; nie popierał wniosków o powołanie wypraw łanowych i dymowych. Na sesji 7 XI domagał się jak najszybszego wyboru króla, wyznaczenia regimentarzy oraz wysłania uniwersałów do rozproszonego wojska, aby w ciągu 4 tygodni skupiło się przy nowych regimentarzach. Dn. 20 XI 1648 podpisał z woj. sieradzkim elekcję Jana Kazimierza jako «starosta tczewski i dworzanin JKM». Był już wtedy sędziwym starcem. Znany był z długiej, bujnej brody i nazywany «brodjaszem». Przywilejem z 22 I 1649 otrzymał sołectwo we wsi Mereszyn (prawdopodobnie Mierczyn koło Tumu, w ziemi łęczyckiej). T. r., prawdopodobnie na sejmie listopadowym, został kasztelanem rozpierskim. W r. 1650 zapewne wydzierżawił starostwo tczewskie Gralewskiemu. Na sejmie warszawskim w lipcu 1652 został wybrany na deputata do Trybunału Radomskiego. W maju 1655 przeszedł na kasztelanię rawską. Wezwany przez Jana Kazimierza zapewne na naradę senatu do Opola, wyznaczoną na 15 XI 1655, wyjechał na Śląsk, gdzie w końcu t. r. zmarł. Pochowany został w Łasku.
Z małżeństwa z Anną Wierzbowską (1. v. Łaską) N. nie miał potomstwa. Pozostawił zapis na kolegium jezuickie w Piotrkowie Trybunalskim, który wypłaciła zakonowi wdowa (zm. w r. 1660, pochowana w kolegiacie w Łasku).
Estreicher; Enc. Wojsk., V; Pol. Enc. Szlach., IX; Niesiecki; Uruski; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; – Kersten A., Stefan Czarniecki 1599–1665, W. 1963; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości, Kr. 1912 II; Teodorczyk J.. Wyprawa szwedzka z Meklemburgii do Prus Królewskich wiosną 1627, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 VI cz. 2 s. 121, 190; Wimmer J., Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyłku XVI i w I poł. XVII w., tamże, W. 1968 XIV cz. 1 s. 48; – Akta do dziej. Pol. na morzu, VII cz. 1 s. 115, 117; Konnotata wypadków w domu i kraju zaszłych od 1634 do 1689 r. skreślona przez Stanisława Wierzbowskiego, starostę łęczyckiego i barwałdzkiego, chorążego łęczyckiego… do druku podał J. K. hr Załuski, Lipsk 1858 s. 6; Liber chamorum, I; Koprejewa T. N., Listy polskie spod Smoleńska, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 22: 1977; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Pamiętniki Samuela i Bogusława Maskiewiczów, Wr. 1961; Przyłęcki S., Pamiętniki o Koniecpolskich, Lw. 1842 s. 25, 48–53, 70; Radziwiłł, Memoriale, I, IV; Vol. leg., IV 103, 166; Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, Z. V. Polska sztuka wojenna w latach 1563–1647, W. 1961 s. 151; – AGAD: Metryka Kor. t. 180 k. 139–139v., t. 182 k. 82v.–84, t. 191 k. 15, t. 192 k. 286; B. Czart.: rkp. 118, Teki Naruszewicza, rkp. 321 s. 81; B. Raczyńskiego: rkp. 1365 k. 25v.–26v.
Jerzy Teodorczyk