Kostka Stanisław h. Dąbrowa (ok. 1550–1602), podskarbi pruski i ekonom malborski. Był najstarszym synem Krzysztofa, woj. pomorskiego, i Katarzyny Konopackiej. W r. 1574 wyjechał wraz z Janem Konopackim do Paryża, wrócił przed sejmikiem w Łasinie 29 X 1575 r., przywożąc wiadomości o małym prawdopodobieństwie powrotu Henryka Walezego do Polski. Ojciec usamodzielnił go w r. 1585, odstępując mu królewskie Śmiłowice na Kujawach. Dn. 20 IX 1584 r. konwent i opat oliwski Jan uczynili K-ę zastępcą w procesie wytoczonym przez bpa kujawskiego H. Rozrażewskiego. K. stawa przed sądem biskupim we Włocławku w końcu 1584 r. i 7 I n. r., walcząc skutecznie o prawa swego brata Jana do opactwa. Jan umarł w Chełmży w r. 1588, a wówczas K. zatrzymał u siebie archiwum dokumentowe Oliwy i wydał je nie wcześniej, aż konwent wypuścił mu w dzierżawę młyn Nowe Szkoty pod Gdańskiem (1593). W zamian klasztor otrzymał od niego w podarunku piękny zegar. K. występował przeciwko Rozrażewskiemu i w r. 1591, kiedy to polecał nuncjuszowi Annibalowi z Kapui na opactwo pelplińskie brata stryjecznego Mikołaja przeciw kandydatowi biskupa.

Po elekcji Zygmunta III K. został dworzaninem królewskim. Dn. 17 VIII 1590 r. otrzymał ekonomię malborską wraz z starostwem tczewskim. Dn. 27 IV 1591 r. król dał mu ekonomię w arendę na 6 lat za 24 000 fl. rocznie (w r. 1593 sumę tę obniżono o 2 000 fl.), a w l. 1597 i 1600 dzierżawę przedłużano na dalsze lat 3 i 4. Ponieważ po śmierci podskarbiego kor. J. Dulskiego król nie mianował osobnego podskarbiego pruskiego, zlecono K-ce na sejmiku w Chełmnie w czerwcu 1591 r. pełnienie tego urzędu, co Zygmunt III formalnie potwierdził dopiero podczas swego pobytu w Malborku w czerwcu 1598 r. K. okazał się dobrym ekonomem i podskarbim. Mieszkał na zamku malborskim w specjalnie dla siebie urządzonych pokojach, zorganizował sprawną kancelarię, prowadził roboty budowlane na zamku i w kościele zamkowym. W r. 1592 zajmował się przeniesieniem komory celnej z Fordonu do Białej Góry. W trzy lata później przekonał komisję królewską o potrzebie naprawy tam na Żuławach (uszkodzenia tam przedstawiono komisji nie tylko w terenie, ale i na mapach dostarczonych przez K-ę) z pieniędzy publicznych, na co zgodził się Zygmunt III w piśmie skierowanym do stanów pruskich 28 VI 1595 r. Jako podskarbi energicznie egzekwował podatki od poborców. Załatwiał z polecenia króla ekspedycje do Inflant i Szwecji. W r. 1601 przygotowywał transport prochów i dział z Gdańska i z cekhauzu malborskiego do Inflant, skupował sukno dla żołnierzy. Jeszcze 9 IV 1602 r., pisząc do Zygmunta III w sprawie sreber królewskich zastawionych w Gdańsku, donosił o spodziewanym nabyciu partii rusznic dla piechoty od kupców toruńskich. Dobrze uposażony jako ekonom i podskarbi, w przyjmowaniu konferowanych mu przez króla innych urzędów i tenut okazywał wstrzemięźliwość. W r. 1596 nie skorzystał z prawa do wykupienia Starogardu po śmierci Marcina Berzeviczi, wziął natomiast po zmarłym tenuty Osiek i Jasieniec. Królewszczyznę Liebenthal (dziś – Dolna) odstąpił t. r. Piotrowi Kostce, późniejszemu podkomorzemu chełmińskiemu. W latach następnych odmówił województwa brzeskiego i starostwa kowalskiego.

Sprawny urzędnik, posiadał szerokie zainteresowania humanistyczne. Korespondentami jego byli Jan Botero, J. Justus Lipsius, Antoni Possevino. Do wydania dzieł Botera w Brescii w r. 1598 dodano opisanie morza przypisane K-ce. Lubił muzykę, utrzymywał kontakty z kompozytorami, na swym dworze trzymał dwóch chłopców wykształconych w muzyce i śpiewie przez Antoniego Fulvio. Sam nieżonaty, po śmierci ojca opiekował się siostrą Zofią, której – wydając ją za Stefana Batorego, brata kardynała Andrzeja – wyprawił w końcu 1598 r. na zamku malborskim szumne wesele. Zmarł 22 V 1602 r. w Toruniu, pochowany w kościele na Wysokim Zamku w Malborku.

Estreicher; Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XXX; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; – Ferber J. C., Dissertatio de muneris thesaurarii in Prussia Occidentali, Gd. 1727; Glemma T., Piotr Kostka, „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” R. 61: 1959 z. 2; Herbst S., Wojna inflancka 1600–1602, Rozpr. Tow. Nauk. Warsz., W. 1938 XIX z. 2; Kot S., Stosunki Polski z uniwersytetem lowańskim, Lw. 1927; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, III–IV; – Annales Monasterii Olivensis Ord. Cist., Curavit P. Czaplewski, Tor. 1916–9, Fontes, XX; Korespondencja H. Rozrażewskiego, Wyd. P. Czaplewski, Tor. 1937–47 I – II, Fontes, XXX, XXXI; Źródła do dziejów ekonomii malborskiej, Wyd. W. Hejnosz, J. Gronowski, Tor. 1960 II, Fontes, XLVIII; – AGAD: ASK LVI M 4 II, Metryka Kor. nr 131 k. 165, nr 135 k. 835, nr 136 k. 169, 313, nr 138 k. 338, nr 140 k. 62, 63, 86, nr 141 k. 192; Arch. Tor.: rkp. V 10 k. 50, XIII 13 k. 281, 284, 339, 424, 426, 441, 450; B. Czart.: rkp. 333, 362, 917, 1322.

Andrzej Tomczak