Rapalski Stanisław Leon, pseud. Poraj (1891–1979), działacz socjalistyczny. Ur. 1 III w Krośniewicach w pow. kutnowskim, był synem Andrzeja, piekarza, i Eufrozyny z Kunderowiczów.
R. ukończył 4 klasy szkoły powszechnej w Kutnie. Później uzupełniał wykształcenie jako samouk. W l. 1904–7 należał do Związku Młodzieży Narodowej Okręgu Kutnowskiego i działał na terenie Krośniewic. W l. 1907–8 był członkiem kół rolniczych «Jutrzenka». Pracę zawodową rozpoczął jako piekarz w Kutnie. Był w l. 1909–11 członkiem spółdzielni spożywców «Kutnowianka». W r. 1912 kierował w Kutnie akcją piekarzy, domagających się podwyżki płac. W związku z tym przez miesiąc przebywał w areszcie we Włocławku. Po zwolnieniu przeniósł się do Łodzi, gdzie rozpoczął pracę jako konduktor tramwajowy. Był współzałożycielem «Służby Ruchu Kolei Elektrycznej Łódzkiej» (przekształconej w r. 1916 w Stowarzyszenie Spożywcze «Naprzód») i został prezesem tej organizacji. W grudniu 1914 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS)-Lewicy. W r. 1915 został członkiem jej Łódzkiego Okręgowego Komitetu. Organizował manifestacje pierwszomajowe w r. 1916 i był w t. r. aresztowany. W marcu 1917 za uczestnictwo w strajku tramwajarzy przeciw militaryzacji tramwajów łódzkich ponownie go aresztowano; był przez 4 miesiące więziony w Łodzi i Sieradzu. Po zwolnieniu z więzienia wybrano go na sekretarza Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Mącznego. W r. 1918 został znów aresztowany, po wykryciu przez policję tajnej drukarni partyjnej przy ul. Pańskiej 77 w Łodzi, a po 6 tygodniach zwolniony.
Wraz z częścią działaczy Opozycji Robotniczej PPS-Lewicy R. przeszedł w grudniu 1918 do PPS. Dn. 13 XI 1918 został członkiem Prezydium Rady Robotniczej m. Łodzi. W t. r. wybrano go również do zarządu spółdzielni «Proletariat» (z listy PPS-Frakcji i Opozycji Robotniczej), która w r. 1919 weszła w skład spółdzielni «Łodzianin»; R. pełnił w niej obowiązki przewodniczącego rady nadzorczej. Od grudnia 1918 do listopada 1933 wchodził w skład Łódzkiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS, a od czerwca do listopada 1924 oraz od kwietnia 1931 do lutego 1932 był jego wiceprzewodniczącym. W kwietniu 1919 został przewodniczącym Komitetu Dzielnicowego PPS Łódź-Śródmieście. W sierpniu 1920 był w Robotniczym Komitecie Walki z Najazdem. Na polecenie OKR PPS zorganizował w t. r. Sekretariat Okręgowej Komisji Związków Zawodowych (OKZZ) w Łodzi i był od października 1920 do lutego 1922 jego przewodniczącym; w r. 1922 ogłosił „Sprawozdanie z działalności OKZZ” (Ł). Był delegatem na Kongresy PPS. Na XVI Kongresie (kwiecień 1919) zgłosił projekt rezolucji w sprawie działalności rad miejskich, na XVIII (lipiec 1921) został członkiem Rady Naczelnej PPS i wszedł do niej również na XXI (listopad 1928) i XXII (maj 1931, pozostał członkiem Rady do lutego 1934). W l. 1923–4 R. uczestniczył w akcjach odczytowych Tow. Uniwersytetu Robotniczego. W l. 1918–30 kierował Sekretariatem Związku Robotników Przemysłu Spożywczego.
W r. 1919 R. kandydował – bez rezultatu – do Sejmu Ustawodawczego. Ponownie kandydował do Sejmu RP I kadencji z listy państwowej PPS (nr 2) i znalazł się wówczas na ostatnim miejscu wśród zastępców posłów z tejże listy. Był natomiast wybierany na członka Rady Miejskiej Łodzi w kolejnych wyborach: 21 II 1919, 13 V 1923 i 9 X 1927. Pełnił różne funkcje w komisjach miejskich i przewodniczył klubowi radnych PPS. W r. 1921 został wiceprzewodniczącym Rady Miejskiej. Podczas przewrotu majowego 1926 r. uczestniczył w akcji wspierającej oddziały po stronie J. Piłsudskiego. Do r. 1927 R. działał w Okręgowym Związku Kas Chorych. W r. 1927 został wiceprezydentem m. Łodzi i pełnił tę funkcję do chwili rozwiązania władz miejskich tej kadencji, tj. do lipca 1933. Jako wiceprezydent nadzorował przedsiębiorstwa miejskie. W r. 1928 wszedł z ramienia magistratu do rady nadzorczej Łódzkiego Tow. Elektrycznego (tzn. elektrowni łódzkiej) i pozostał w niej do końca kadencji wiceprezydenckiej. Honorarium z tytułu członkostwa w radzie nadzorczej przekazywał do kasy miejskiej. Dn. 29 VI 1930 wziął udział w Kongresie Centrolewu. R. ogłosił w tym okresie kilka broszur: Zaprzepaszczenie elektrowni łódzkiej. Jak ex-ministrowie Skulski i Tołłoczko wysługiwali się „farbowanym Szwajcarom” (Ł. 1926), Inkorporacja terenów i plany regulacyjne m. Łodzi (Ł. 1930), koreferat wygłoszony na Zjeździe Związku Miast Polskich w Warszawie w czerwcu 1920 pt. Finansowanie budownictwa mieszkaniowego (Ł. 1930), V Międzynarodowy Kongres Miast w Londynie („Dzien. Zarządu m. Łodzi” 1932 nr 30–3 i odb. Ł. 1932). Zamieszczał też od r. 1919 artykuły w „Łodzianinie”.
Po zakończeniu pracy w Zarządzie Miejskim w Łodzi R. nabył koło Strykowa gospodarstwo rolne, które prowadził do wybuchu wojny. W r. 1935 został przewodniczącym rady nadzorczej spółdzielni spożywców w Strykowie. Zaangażował się w prace Funduszu Obrony Narodowej. Po wybuchu drugiej wojny został w listopadzie 1939 przez Niemców aresztowany. Więziony był najpierw w Strykowie, potem w więzieniu w Radogoszczu. Po uwolnieniu w marcu 1940, wyjechał do Warszawy. Pracował w Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych. Brał udział w powstaniu warszawskim 1944 r. Po powstaniu był wywieziony do obozu Brest koło Brandenburga i więziony do końca wojny.
W r. 1945 R. wrócił do Łodzi i pracował do r. 1946 w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych, następnie w «Społem», skąd w r. 1949 przeszedł na emeryturę. W r. 1948 został na krótko ławnikiem Zarządu Miejskiego w Łodzi i wiceprzewodniczącym Rady Zarządzającej Przedsiębiorstw Miejskich. Należał do PPS, a po jej zjednoczeniu z Polską Partią Robotniczą nie wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Był członkiem Związku Weteranów Walk Rewolucyjnych 1906–18. Ogłosił wspomnienia z więzienia w Radogoszczu pt. Byłem w piekle (Ł. 1960, Wyd. 2, 1963, Wyd. 3, 1969). Kilkakrotnie zabierał głos w sprawie dziejów PPS, domagając się uznania jej historycznej roli. Pozostawił kilkudziesięciostronicowe pamiętniki, których egzemplarz znajduje się w zbiorach Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach. Zmarł 14 IV 1979 w Łodzi, pochowany został na cmentarzu katolickim przy ul. Ogrodowej. Był odznaczony Medalem Niepodległości (1937) i odznaką «Za zasługi dla miasta Łodzi».
R. był dwukrotnie żonaty: od r. 1912 z Zofią z Jaśniewiczów (zm. 1947) i od r. 1948 z Marią z Matuszewskich. Z pierwszego małżeństwa miał troje dzieci: Barbarę (ur. 1915), urzędniczkę, Krystynę (ur. 1917), zamężną Ungier, urzędniczkę, i nieżyjącego już syna Macieja, inspektora budowlanego.
Nycek J. B., Ludzie i książki. Słownik biograficzny ludzi książki i pióra województwa płockiego, Płock 1983; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 386; – Karwacki W. L., Łódzka organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy 1906–1918, Ł. 1964; Księga pamiątkowa dziesięciolecia Łodzi 1919–1929, Ł. 1929; Mroczka L., Łódzka organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1918–1926, Ł. 1971 (fot.); 1907–1957. 50 lat pracy Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Łodzi, Ł. 1957 s. 25, 50 (fot.), 159; – PPS. 1919–1939. Wspomnienia, W. 1986; Wspomnienia działaczy spółdzielczych, W. 1973 V; – „Dzien. Zarządu M. Łodzi” 1927 nr 49, 1928 nr 3, 11, 14, 16; „Łodzianin” 1919 (życiorys), 1928 nr z 17 XI; „Robotnik” 1922 nr 281; – Arch. Państw. w Ł.: Akta m. Łodzi, sygn. 13. 671, 24. 999; CAW: Akta Medalu Niepodległości t. 376; Centr. Arch. KC PZPR: 9065 (teczka osobowa R-ego), 305/VI/63 k. 516 (życiorys); Miejska Rada Narodowa w Ł.: sygn. 27; Muz. Ruchu Rewol. w Ł.: Stanisław Rapalski – wspomnienia działaczy PPS (mszp.); – Informacje żony, Marii Rapalskiej i Wacława Zatke.
Julia Wasiak