INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Michał Sojczyński     
Biogram został opublikowany w latach 2000-2001 w XL tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sojczyński Stanisław Michał, pseud.: Wazbir, Wojnar, Ryba, Zbigniew, Świrski, Raw, Awr, War, Warszyc, Zwaw, Wazliw, Wazbiw (1910–1947), nauczyciel, żołnierz Armii Krajowej, założyciel i dowódca Konspiracyjnego Wojska Polskiego. Ur. 30 III w Rzejowicach (pow. Radomsko) w rodzinie chłopskiej, był jednym z sześciorga dzieci Michała i Antoniny ze Śliwowskich.

W l. 1917–24 S. uczył się w szkole powszechnej w Rzejowicach, a od r. 1928 w Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Tadeusza Kościuszki w Częstochowie, które ukończył w r. 1932. W czasie służby wojskowej (13 IX 1932 – 20 IX 1933) w 27. pp w Częstochowie odbył (15 IX 1932 – 19 VII 1933) Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 7. DP. Dn. 1 I 1936 został mianowany podporucznikiem rezerwy. W l. 1934–9 uczył m.in. języka polskiego w szkole powszechnej w Borze Zajacińskim koło Częstochowy. Działał w tym czasie w Związku Nauczycielstwa Polskiego i Związku Strzeleckim.

S. wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r., początkowo na punkcie mobilizacyjnym w Łodzi, a później w grupie płk. Leona Koca w rejonie Kowla i Hrubieszowa. Dn. 4 X 1939 powrócił do Rzejowic. Pod koniec października 1939 został zaprzysiężony pod pseud. Wojnar i przystąpił do organizowania podobwodu (rejonu) Służby Zwycięstwu Polski (SZP) Rzejowice. Od października 1939 do października 1942 był komendantem podobwodu SZP – Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa (AK) Rzejowice. W październiku 1942 (pod pseud. Zbigniew) został zastępcą komendanta Obwodu AK Radomsko, wchodzącego po reorganizacji (od 1 I 1943) w skład Inspektoratu Częstochowa Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK. W okresie od grudnia 1942 do lutego 1943 pełnił obowiązki komendanta Obwodu AK Radomsko (wg Wacława Kanigowskiego pseud. Janicz – szefa referatu wywiadu w komendzie Obwodu AK Radomsko). W lipcu 1943 został mianowany porucznikiem. Uniknął aresztowania w czasie przeprowadzonej przez Niemców pacyfikacji Rzejowic (3 VIII) i ukrył się w lesie; w nocy z 8 na 9 VIII dowodzona przez niego jednostka utworzona z oddziałów dywersyjnych obwodu zdobyła więzienie w Radomsku i uwolniła 51 więźniów, w tym 41 żołnierzy AK, aresztowanych w czasie pacyfikacji. Większość z nich dołączyła do zorganizowanego i dowodzonego (do 15 XI t.r.) przez S-ego 100-osobowego oddziału (późniejszy krypt. Grunwald) Kedywu (Kierownictwa Dywersji). W listopadzie t.r. ponownie objął funkcję zastępcy komendanta Obwodu AK Radomsko – pod pseud. Warszyc. Podczas trwania akcji «Burza» dowodził I baonem (krypt. Ryś) 27. pp AK wchodzącego w skład Zgrupowania 7. DP AK. W styczniu 1945 w Katarzynowie koło Radomska gen. Leopold Okulicki «Niedźwiadek» nadał S-emu stopień kapitana i odznaczył go Krzyżem Virtuti Militari V kl. W czasie okupacji niemieckiej używał nazwiska Andrzej Dębowicz.

Po wkroczeniu 16 I 1945 Armii Czerwonej do Radomska, S. nie podporządkował się rozkazowi o rozwiązaniu AK i pozostał w konspiracji. Początkowo ukrywał się u rodziny w Przerąbskiej Pile. W kwietniu 1945 przystąpił do tworzenia w oparciu o byłych żołnierzy batalionu «Ryś» podziemnej organizacji, znanej jako Konspiracyjne Wojsko Polskie (KWP), która w lipcu t.r. występowała już jako Grupa «Manewr» – we wrześniu jako Samodzielna Grupa «Manewr», w styczniu 1946 Samodzielna Grupa KWP «Lasy», od kwietnia t.r. przemianowana na I Korpus KWP «Bory». S. pod pseud. Warszyc, stanął na czele organizacji, stworzył program, uruchomił całą jej strukturę, a na poszczególne stanowiska wyznaczył znanych sobie ludzi, dawnych członków AK. KWP była organizacją niezależną, o charakterze wojskowym. W rozkazie z 16 VIII 1945 S. ogłosił zadania główne organizacji. Były to m.in.: samoobrona społeczeństwa i zwalczanie wrogich dla niego jednostek w administracji, Urzędzie Bezpieczeństwa (UB) i wojsku, do tego celu powołał także aparat sądowniczy. Dn. 12 IX t.r. ogłosił list otwarty skierowany do aresztowanego przez UB płk. Jana Mazurkiewicza «Radosława», który w końcu sierpnia wydał rozkaz, a następnie we wrześniu deklarację o wyjściu z konspiracji byłych żołnierzy AK. S. zarzucił mu zdradę, a przyszłe zaprzestanie walki uzależnił od spełnienia przez władzę komunistyczną określonych żądań. Już w sierpniu 1945 wydzielono z organizacji pion walki bieżącej – Służba Ochrony Społeczeństwa (SOS); działania zbrojne prowadziły oddziały partyzanckie SOS. Bardzo sprawnie funkcjonował wywiad KWP podzielony na dwa piony: specjalny (kryptonim II K) i liniowy (kryptonim II L). KWP informowało „W świetle prawdy”, piśmie ukazującym się przeciętnie co dwa tygodnie, oraz ulotkach wydawanych w zależności od sytuacji, że m.in. walczy z panującą w Polsce okupacją sowiecką i terrorem organów bezpieczeństwa, do których także zaliczono Polską Partię Robotniczą. Swoim działaniem obejmowało teren województw: łódzkiego, kieleckiego, śląskiego i poznańskiego. Jego liczebność w poł. 1946 szacowano na ok. 3 500 członków. Do najgłośniejszych akcji KWP należało zajęcie Radomska w nocy z 19 na 20 IV 1946, kiedy to opanowano tutejsze więzienie (uwolniono 57 osób), pocztę, bank, bezskutecznie natomiast atakowano siedziby: Pow. Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUPB), Komendy Pow. Milicji Obywatelskiej i Komitetu Pow. Polskiej Partii Robotniczej. S. swoje ewentualne ujawnienie się, którego warunki omawiał jesienią 1945 z Bronisławem Skórą-Skoczyńskim, pseud. Robotnik – pośrednikiem Woj. UBP (WUBP) w Łodzi – uzależniał od zwolnienia z administracji, wojska i bezpieczeństwa obywateli sowieckich oraz uwolnienia z więzień i obozów wszystkich członków KWP.

W czerwcu nastąpiły aresztowania wśród członków sztabu KWP, a 27 VI 1946 funkcjonariusze UB aresztowali w Częstochowie, w mieszkaniu przy ul. Wręczyckiej 11, S-ego, posługującego się wówczas nazwiskiem Roman Pietrzak. Wówczas także aresztowano Halinę Pikulską pseud. Ewunia (pod przybranym nazwiskiem Halina Pietrzak) oraz Bolesława Włodarczyka, gospodarza domu, w którym ukrywał się S. wraz ze swoją sekretarką. Aresztowanie S-ego nastąpiło w szczytowym okresie działania KWP. Śledztwo prowadzone przez WUBP w Łodzi, w trakcie którego S. został ciężko pobity, trwało do 29 X 1946. Następnie sprawę przejęła Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Łodzi. W dn. 9–14 XII 1946 odbyła się rozprawa sądowa S-ego i 11 członków sztabu KWP. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego (WSR) w Łodzi z dn. 17 XII 1946 S., wraz z ośmioma żołnierzami KWP, został skazany na karę śmierci. Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie 28 I 1947 na posiedzeniu niejawnym utrzymał w mocy wyrok śmierci, a prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Dn. 19 II 1947, na trzy dni przed ogłoszeniem amnestii, ok. godz. 800 wykonano na S-im wyrok śmierci przez rozstrzelanie, prawdopodobnie na strzelnicy na Brusie koło Łodzi. Miejsce pogrzebania jego zwłok dotychczas nie jest znane, poszukiwała go bezskutecznie w l. 1992–7 Okręgowa Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi. Dn. 14 X 1992 Sąd Wojewódzki w Łodzi unieważnił wyrok WSR uznając, iż S. walczył o niepodległość Polski.

Z małżeństwa zawartego w r. 1932 z Leokadią Kubik (1914–1957), miał S. pięcioro dzieci: Halinę (zm. 1933), Stanisława (ur. 1935), Zbigniewa (ur. 1937), Helenę (1940–1942), Jadwigę (ur. 1945), po mężu Dziewior. Ze związku z Haliną Pikulską S. miał syna (ur. 1947).

Bratem S-ego był Józef, żołnierz AK o pseud. Uchwyt, który zginął tragicznie 7 I 1945.

Tablice pamiątkowe ku czci S-ego i jego żołnierzy z KWP znajdują się m.in. w kaplicy Pamięci Narodu w klasztorze Paulinów na Jasnej Górze, w katedrze p. wezw. św. Rodziny w Częstochowie, w farze p. wezw. św. Lamberta w Radomsku, w Rzejowicach, na terenie miejscowego kościoła. W r. 1996 na cmentarzu w Radomsku wzniesiono symboliczny grób żołnierzy KWP i ich komendanta. Imieniem S-ego nazwano ulice m.in. w: Łodzi, Częstochowie, Piotrkowie, Katowicach i Radomsku. W okresie Polski Ludowej publikowano różne kłamliwe wiadomości o S-im; dopiero od r. 1990 ukazują się publikacje historyczne i wspomnieniowe zmierzające do rzetelnego przedstawienia jego postaci i działalności.

 

Chojnacki W., Bibliografia polskich publikacji podziemnych wydanych pod rządami komunistycznymi w latach 1939–1941 i 1944–1953, W. 1996; Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944–1956, W. 1964; – Armia Krajowa. Dramatyczny epilog, W. 1994; Borzobohaty W., „Jodła”, W. 1988 (fot.); Budniak F., Od PWL do batalionu „Las”, P. 1994; Jaworski M., Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 1945–1965, W. 1984 (Warszyc); Kijewska J., Sanojca A., Schemat organizacyjny ZWZ-AK 1939–1945, „Dzieje Najnowsze” R. 12: 1980 z. 3; Konspiracyjne Wojsko Polskie, w: Żołnierze Wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, Wybór i oprac. G. Wąsowski, L. Żebrowski, W. 1999 s. 217–25 (fot.); Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”, W. 1998; Peska R., Nie damy by nas gnębił wróg. 1939–1945. Rejon Bełchatów ZWZ-AK, Pabianice 1997; tenże, Warszyc, Pabianice 1997 (bibliogr., fot.); Ślaski J., Polska walcząca, W. 1990; Załęcki J., Wydarzenia upamiętniające przeżycia i walkę o niepodległość Polski w latach 1939–1989, Radomsko 1996 s. 47–8, 51–2, 54, 56 (fot.), 177–85, 188 (fot.), 197–8, 206–13, 215–16, 222–3, 232–4, 242–3, 277–8; Zieliński Z., Walczyli o wolność Polski, Ząbki 1998 s. 18, 118, 246–60 (fot. s. 35, 57, 64, 73, 76, 145, 163); – Arch. Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Ł.: Akta sprawy przeciwko Sojczyńskiemu Stanisławowi pseud. Warszyc i in., sygn. 7323/III; CAW: Akta personalne S-ego, sygn. 2704; Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Ł.: Akta sądowe S-ego Nr II. R. 786/46; Studium Polski Podziemnej w Londynie: Relacja Alfonsa Józefa Kaszy z 30 lipca 1946, sygn. B. I. Kraj po 1945 r., relacja «Sosny», sygn. B. I. Kraj po 1945 r.; – Mater. w posiadaniu rodziny S-ego i autora.

Robert Szczerkowski

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.        

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Henryk Kluba

1931-01-09 - 2005-06-11
reżyser filmowy
 

Jan Woźnicki

1881-08-15 - 1945-05-05
nauczyciel
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Stefan Marian Stoiński

1891-08-29 - 1945-12-26
dyrygent
 

Hugo Dionizy Steinhaus

1887-01-14 - 1972-02-25
matematyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.