Sumiński Stanisław Michał (1891–1943), zoolog entomolog, pedagog.
Ur. 8 V w Gołonogu (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej), był synem Michała Stanisława, technika górnictwa w kopalni galmanu w Bolesławiu (pow. olkuski), i Zofii z Próchnickich (1866–1949), córki Apolinarego Próchnickiego, pracownika kolei warszawsko-wiedeńskiej, powstańca 1863 r., zesłańca.
Po zdaniu matury w r. 1910 w gimnazjum Emiliana Konopczyńskiego w Warszawie studiował S. od t.r. nauki biologiczne na Wydz. Filozoficznym UJ. Specjalizował się pod kierunkiem Henryka Ferdynanda Hoyera i pracował w jego Katedrze Anatomii Porównawczej jako demonstrator (1912–13) i asystent (1913–14). Zajmował się płazami i gadami (Dzisiejszy stan badań nad fauną płazów i gadów Królestwa Polskiego „Wszechświat” 1913, odb. W. 1913), pod kierunkiem Hoyera napisał pracę Badania nad rozwojem uwłosienia u myszy białej (Mus musculus var. alba) („Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. AU”, S. 3 Dział B cz. 2: Nauki biologiczne, T. 14: 1914, odb. Kr. 1915). Po ukończeniu studiów w r. 1914 został w lipcu t.r. asystentem w kierowanej przez Franciszka Staffa Biologicznej Stacji Doświadczalnej Rybackiej w Rudzie Malenieckiej (pow. konecki), ale wkrótce opuścił to stanowisko z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej. W l. 1914–15 uczył przyrody i geografii w szkole w Starej Wsi pod Warszawą. W l. 1916–18 był asystentem Pracowni Zoologicznej Tow. Naukowego Warszawskiego, kierowanej przez Jana Tura. Zajmował się fauną ważek, zwłaszcza w zakresie anatomii porównawczej i postembrionalnej; opublikował m.in. rozprawę O budowie i rozwoju narządów kopulacyjnych samczych u Anax imperator Leach. (Odonata, Aeschninae) („Prace Tow. Nauk. Warsz.” Wydz. III: Nauk Mat. i Przyr. 1917 nr 22).
Od r. 1917 był S. nauczycielem w prywatnych gimnazjach warszawskich; przyrodoznawstwa uczył w Gimnazjum męskim im. św. Stanisława Kostki przy ul. Traugutta, a przyrodoznawstwa i geografii w gimnazjach żeńskich: im. Anieli Wereckiej przy ul. Foksal, Zofii Kurmanowej przy ul. Brackiej i Anny Jakubowskiej przy pl. Trzech Krzyży. Równocześnie prowadził działalność naukową. W r. 1919 otrzymał stopień doktora filozofii w zakresie zoologii na Wydz. Filozoficznym UJ, na podstawie wspomnianej pracy Badania nad rozwojem owłosienia u myszy białej. Od r. 1918 współpracował z Komisją Fizjograficzną Tow. Naukowego Warszawskiego, od r. 1920 Inst. Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego, a od r. 1924 Komisją Fizjograficzną PAU. Stał się jednym z czołowych badaczy ważek Polski, zwłaszcza Suwalszczyzny. Był stałym, nieetatowym współpracownikiem Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach, gdzie w miesiącach wakacyjnych prowadził coroczne obserwacje. Stwierdził występowanie tam 23 różnych gatunków ważek Odonata, w tym niezwykle rzadkiego w Polsce gatunku «Anax parthenope [de Selys]». Wyniki badań publikował m.in. w „Pracach Zoologicznych Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego” (T. 2: 1924 nr 2), „Sprawozdaniach Komisji Fizjograficznej PAU” (T. 58/59: 1925) i „Polskim Piśmie Entomologicznym” (T. 6: 1927 [1928]).
Zajmował się też S. popularyzowaniem wiedzy przyrodniczej. Napisał Podręcznik biologii (W. 1920, wyd. 2, W. 1924) i wspólnie z Tadeuszem Kołodziejczykiem Podręcznik do nauki przyrody (W. 1925). Z Szymonem Tenenbaumem opublikował Przewodnik zoologiczny po okolicach Warszawy (W. 1921), a samodzielnie pracę Fauna Warszawy („Ziemia” 1922 nr 12, odb. W. 1922). Ogłosił kilkadziesiąt artykułów popularnonaukowych oraz rozprawkę Rola nauczyciela w badaniach fizjograficznych („Czas. Przyr.” R. 7: 1933 z. 5–7, odb. Ł. 1933). Razem z Henrykiem Mościckim zredagował dwutomową pracę zbiorową „Ziemia i ludzie” (W. 1933–4). W Polskim Radiu wygłosił w l. 1930–9 ok. 500 odczytów i pogadanek przyrodniczych. Działał w Komisji Norm Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych oraz Lidze Morskiej i Kolonialnej, w której pełnił funkcję skarbnika Zarządu Głównego. Odbywał podróże, m.in. w r. 1939 do Brazylii i USA; skrócił tam swój pobyt, by wrócić na początek roku szkolnego.
Podczas okupacji niemieckiej uczył S. na tajnych kompletach gimnazjów warszawskich. Dn. 10 XI 1942 został aresztowany przez Gestapo wraz z grupą polskiej inteligencji i osadzony na Pawiaku, a następnie 17 I 1943 wywieziony do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Zamęczony, zmarł tam 11 III 1943; ciało zostało spalone w obozowym krematorium. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
S. był dwukrotnie żonaty; w pierwszym małżeństwie z Janiną z Krupińskich (zm. 1917) miał córkę Helenę (1914–1944), inżynier ogrodnictwa (1937), sanitariuszkę (łączniczkę) AK, poległą we wrześniu w powstaniu warszawskim, oraz syna Michała (ur. 1915), przyrodnika, podróżnika, żeglarza, literata, autora radiowych i telewizyjnych audycji przyrodniczych. Powtórnie ożenił się S. w r. 1921, z Marią Janiną z Krzepkowskich (1895–1975), dziennikarką Polskiej Agencji Telegraficznej; po drugiej wojnie światowej pracowała ona w Polskiej Agencji Prasowej, była redaktorką „Biuletynu Giełdowego” Polskiej Izby Handlu Zagranicznego i publicystką „Rynków Zagranicznych”. Drugie małżeństwo S-ego było bezdzietne.
Bibliogr. Warszawy, V; Katalog literatury matematyczno-przyrodniczej polskiej, T. 14–18: 1924–36; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. biologów; Zagórowski, Spis nauczycieli; – Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Kr. 1982; Brzęk G., Historia zoologii w Polsce do r. 1918. Część III. Materiały do historii ośrodka warszawskiego, L. 1955; tenże, Stacja Hydrobiologiczna na Wigrach, L. 1988; Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; Fedorowicz Z., Faunistyka w działalności Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności (1865–1939), Wr. 1971; Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, W. 1995 (błędne nazwisko Sulmiński); Zarys historii zoologii, W. 1962; – „Życie Warszawy” 1975 nr 276, 278 (nekrologi żony, Marii); – Arch. UJ: Corpus studiosorum Universitatis Jagellonicae in saeculis XVIII–XX, V (w oprac.), sygn. WF 504 (teczka doktorska S-ego); – Mater. Red. PSB: Włodek J., Sumińscy h. Leszczyc 1493–2000…, Kr. 2000 (mszp.), życiorys Marii Janiny Sumińskiej oprac. przez Elżbietę Ciborską.
Stanisław Tadeusz Sroka