INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Narutowicz     

Stanisław Narutowicz  

 
 
1862-09-02 - 1932-12-21
Biogram został opublikowany w 1977 r. w XXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Narutowicz Stanisław (1862–1932), prawnik, działacz społeczny i polityczny ze Żmudzi. Ur. 2 IX w Telszach, był synem Jana, powstańca 1863 r., właściciela majątku Brewiki (pow. Telsze w gub. kowieńskiej) i sędziego powiatowego z wyboru, oraz jego trzeciej żony Wiktorii ze Szczepowskich, bratem Gabriela (zob.). Osierocony wcześnie przez ojca, wychowywany był przez matkę. Nauczycielem domowym N-a był Laurynas Ivinskis, litewski działacz oświatowy, który zaszczepił mu zamiłowanie do języka litewskiego i żmudzkiego folkloru. Będąc uczniem gimnazjum w Lipawie, N. zbierał litewskie przypowieści ludowe. W r. 1882 wstąpił na wydział prawa uniwersytetu petersburskiego. Za udział w ruchu studenckim w t. r. został wydalony z uniwersytetu, przez pewien czas mieszkał w Lipawie, pozostając pod tajnym dozorem policji, cofniętym w marcu 1883. Studiował następnie na uniwersytecie w Kijowie. Tutaj stał na czele radykalnie nastrojonych studentów polskich i litewskich. «Wyniesiona z domu ideologia powstańcza (1863 r.) – napisze po latach – związana z troską o losy ludu, skłoniła mnie do zbliżenia się do socjalizmu w jego pierwotnej formie (tj. pozbawionego nienawiści klasowej)». W r. 1885 z jego inicjatywy powstało pierwsze koło radykalne w opanowanej przez prawicę Korporacji Studentów Polaków uniwersytetu kijowskiego; za jego pośrednictwem młodzież kijowska utrzymywała kontakt z socjalistami w Królestwie, przede wszystkim z «Proletariatem». Miał on też uczestniczyć w organizacji próby ucieczki Tadeusza Rechniewskiego z więzienia. Potem jednak odsunął się od życia partyjnego. W r. 1887, po ukończeniu uniwersytetu, zamieszkał w Warszawie, gdzie zatrudniony był jako kandydat sądowy, współpracował z Ludwikiem Krzywickim w utworzeniu „Tygodnika Powszechnego”, legalnego pisma robotniczego (wychodzącego od stycznia do kwietnia 1891 z inicjatywy Związku Robotników Polskich) jako «bezpartyjny obrońca robotników». N. firmował kupno tego pisma od jego poprzedniego właściciela Wiktora Gomulickiego. Pieniądze na „Tygodnik” dostarczał W. Zubow, szwagier żony N-a. Wskutek stałych konfiskat pisma przez cenzurę carską „Tygodnik” został zlikwidowany, a N. w maju 1891 powrócił wraz z żoną, działaczką oświatową i kuzynką Józefa Piłsudskiego, Joanną z Billewiczów, do rodzinnych Brewik. Sporo wysiłku poświęcił w tym czasie pracy oświatowej i kulturalnej wśród chłopów, dając się poznać jako zwolennik odrodzenia litewskości. W r. 1899, ze względu na potrzebę oddania dzieci do szkół, przeniósł się do Kalisza, gdzie przez pięć lat był dyrektorem gazowni miejskiej. W r. 1904 podjął pracę w Telszach jako adwokat. Był uczestnikiem rewolucji 1905 r., przejmując m. in. kierownictwo życia społecznego i politycznego w gminie olsiadzkiej, za co był przez władze carskie więziony. W grudniu 1905 jako «przedstawiciel ludu żmudzkiego» uczestniczył w tzw. Sejmie wileńskim, na którym doszły do głosu dążenia narodowe i emancypacyjne Litwinów. W r. 1909 zorganizował gimnazjum męskie w Telszach. Kandydował na posła do IV Dumy.

Podczas okupacji niemieckiej 1915–18 N. interweniował wielokrotnie w obronie interesów ludności wiejskiej, zwracając się z memoriałami do władz niemieckich. W lipcu 1917 został wysunięty przez miejscową ludność jako delegat na tzw. Konferencję Litewską, która wyłoniła Radę Litewską (Tarybę). N. wszedł w jej skład i był jedynym Polakiem wśród sygnatariuszy aktu niepodległości Litwy 16 II 1918. Wkrótce jednak przeciwstawił się uległości Taryby wobec władz niemieckich i w czerwcu 1918 wystąpił ostatecznie z jej składu, protestując przeciwko ogłoszeniu niemieckiego księcia Wilhelma von Urach królem Litwy. Na przełomie 1918/19 r. stał na czele komitetu gminnego w Olsiadach, a następnie sejmiku powiatowego w Telszach. Gdy na początku 1919 r. rozpalać się zaczął konflikt pomiędzy nowo powstałymi państwami polskim i litewskim, N. działał na rzecz pokojowego zażegnania waśni. Opowiadał się za utrzymaniem niepodległości Litwy, ale występował przeciwko panoszącym się wpływom niemieckim. Wiosną i latem 1919 udawał się kilkakrotnie do Wilna i Warszawy, gdzie brał udział w rozmowach z Leonem Wasilewskim i Józefem Piłsudskim, w których rozważano możliwość powstania w Kownie propolsko nastawionego rządu. W rozmowach tych, w których brał udział również J. Aukštuolaitis – Litwin kłajpedzki o nastawieniu propolskim – brano pod uwagę osobę N-a jako ewentualnego szefa takiego rządu. Koncepcja pozyskania za pośrednictwem N-a współdziałania wybitnych polityków litewskich okazała się nierealna. N. nie brał udziału w konspiracji Polskiej Organizacji Wojskowej – przebywał w tym czasie w Wilnie. Po paru miesiącach przyjechał do Kowna i pozostał na Litwie. Utrzymywał dość rozległe kontakty z politykami litewskimi, ale czynnej roli politycznej już nie odgrywał. Nie sympatyzując z rozjątrzonymi nacjonalizmami obu stron, chciał widzieć w Polakach – obywatelach Litwy – ludzi lojalnych wobec wspólnego państwa, lecz pozostających Polakami pod względem kultury i narodowości. Gospodarząc w swoich Brewikach N. aktywnie uczestniczył w życiu gospodarczo-społecznym. Działał m. in. na polu spółdzielczości mleczarskiej i pracował w radzie powiatowej w Telszach. Boleśnie odczuwał ciągnący się latami ostry konflikt polsko-litewski. Niepokoił go zwłaszcza wzrost wpływów niemieckich na Litwie. Zmarł śmiercią samobójczą 31 XII 1932 w Kownie.

Z małżeństwa z Joanną z Billewiczów Narutowiczową (zob.) miał czworo dzieci: Zofię (1893–1976), zamężną Krassowską, pedagoga i pracownika naukowego w zakresie psychologii, Jana (1896–1930), biologa, Helenę (1899–1942 lub 1943) i Kazimierza (ur. 1904), pracownika naukowego w dziedzinie włókiennictwa.

 

Fot. zbiorowa w: Gabriel Narutowicz, pierwszy prezydent Rzeczypospolitej. Księga pamiątkowa, W. 1925 s. 4; – Lietuvių Enc. (fot.); Chmielewski J. E., Pierwsze lata korporacji studentów Polaków w Kijowie (r. 1884–1892), „Niepodległość” T. 19: 1939; Korman Ż., Tygodnik Powszechny, „Niepodległość” T. 17: 1938; Krzeczkowski K., Zarys życia i pracy Ludwika Krzywickiego, w: Ludwik Krzywicki, W. 1938 s. LII; Łossowski P., Stosunki polsko-litewskie w latach 1918–1920, W. 1966 s. 41, 46, 126, 127, 133–5, 140, 160; Tych F., Związek Robotników Polskich 1889–1892, W. 1974; Wierzejski W. K., Fragmenty z dziejów polskiej młodzieży akademickiej w Kijowie 1834–1920, W. 1939; – Katelbach T., Moja misja kowieńska, „Zesz. Hist." Z. 36: 1976 s. 77; Koszutski S., Walka młodzieży polskiej o wielkie ideały, W. 1928; Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1957–9 I–III; Pietkiewicz Z., Na pierwszej fali, „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1938 s. 85; Sprawy polskie na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 r., W. 1967 II; – „Niepodległość” T. 2: 1930, T. 4: 1931; „Słowo” 1933 nr 1; – W posiadaniu Kazimierza Narutowicza: Autobiografia Stanisława Narutowicza ze stycznia 1932 r., (mszp.) oraz Narutowicz K., Próba naszkicowania sylwety mego Ojca Stanisława Narutowicza, jakim go pamiętam, (mszp.); – Informacje syna Kazimierza Narutowicza z Poznania.

Piotr Łossowski

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Gabriel Narutowicz

1865-03-17 - 1922-12-16 prezydent RP
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Romuald Gantkowski

1903-07-14 - 1989-03-17
reżyser filmowy
 

Stanisław Taczak

1874-04-08 - 1960-03-02
senator II RP
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Gustaw Piotrowski senior

1833-03-01 - 1884-12-31
fizjolog
 

Stanisław Słoński

1879-10-09 - 1959-03-08
językoznawca
 

Karol Szczeklik

1864-09-26 - 1908-09-28
moralista
 

Czesław Apolinary Szczepański

1885-07-20 - 1961-08-16
sędzia
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.