INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Michał Marian Siedlecki     

Michał Marian Siedlecki  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1995-1996 w XXXVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Siedlecki Michał Marian (1873–1940), zoolog, profesor UJ, rektor Uniw. Stefana Batorego, pisarz. Ur. 8 IX w Krakowie, był synem Adolfa Grzymały-Siedleckiego, właściciela apteki «Pod Białym Orłem» w Krakowie, i Tekli z Dydyńskich, młodszym bratem malarza i grafika Franciszka (zob.).

S. zainteresował się naukami przyrodniczymi pod wpływem nauczyciela Władysława Kulczyńskiego w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, gdzie zdał maturę w r. 1891. Następnie do r. 1895 studiował na Wydz. Filozoficznym UJ; interesując się początkowo chemią, został na drugim roku stypendystą Zakładu Chemii Nieorganicznej i pomocnikiem Karola Olszewskiego w pracach nad skraplaniem gazów. Ostatecznie wyspecjalizował się z zoologii, był demonstratorem w Zakładzie Anatomii Porównawczej u Kazimierza Kostaneckiego (1893–4) i asystentem w Zakładzie Zoologii u Antoniego Wierzejskiego (1894–5). Po uzyskaniu 16 V 1896 stopnia doktora filozofii na podstawie pracy O budowie leukocytów oraz podziale ich jąder u jaszczurów (Kr. 1895), napisanej pod kierunkiem K. Kostaneckiego, kontynuował studia za granicą: najpierw w Instytucie Zoologicznym w Berlinie u F. Schulzego (1896–7). Wspólnie z F. Schaudinnem prowadził badania nad cyklem rozwojowym pasożytniczych sporowców z gromady Coccidia i wykrył u nich zapłodnienie, dzięki czemu przyczynił się do wyjaśnienia patogenezy malarii; potem w Instytucie Pasteura w Paryżu u I. Miecznikowa kontynuował prace nad kokcydiami, a zwłaszcza rozwojem gatunków Adelea i Aggregata oraz uczęszczał na wykłady w Sorbonie i Collège de France (1897–8). Zagraniczny pobyt zakończył w Stacji Zoologicznej w Neapolu, gdzie odkrył zjawiska płciowe u gregaryn pasożytujących w osłonicach oraz zebrał materiał do dalszych badań nad kokcydiami. Tam zainteresował się oceanografią, badając przez dwa miesiące faunę morską na Capri. Za całokształt prac z l. 1895–9 Francuska Akademia Nauk w Paryżu przyznała S-emu nagrodę i tytuł laureata Akademii.

Jesienią 1899 S. powrócił do Krakowa, został półetatowym demonstratorem, następnie asystentem w Zakładzie Anatomii Porównawczej UJ u Henryka Hoyera. Habilitował się na podstawie pracy Über die geschlechtliche Vermehrung des Monocystis ascidiae R. Lank. („Bulletin International de l’Académie des Sciences de Cracovie” 1899 nr 10, toż po polsku: Rozpr. AU Wydz. Mat.-Przyr. T. 39: 1902). T.r. objął wykłady z fizjologii zwierząt domowych na Studium Rolniczym UJ oraz z biologii ogólnej na Wydz. Lekarskim UJ (po zatwierdzeniu habilitacji w r. 1900) i prowadził je do r. 1912. Zajęcia dydaktyczne ograniczały czas na pracę badawczą; mimo to w l. 1901–2 S. kontynuował studia nad sporowcami, m.in. nad budową i rozwojem gatunku Caryotropha Mesnili, a także odnalazł nowy rodzaj i gatunek wymoczka pasożytniczego w jamie ciała pierścienicy Polymnia nebulosa. Mianowany 5 XI 1904 na profesora nadzwycz., nadal otrzymywał pensję asystenta (pierwsze pobory profesorskie dostał dopiero w r. 1909). W tym czasie współpracował z Franciszkiem Krzyształowiczem nad etiopatogenezą kiły i biologią krętka bladego, niesłusznie uznając go za pierwotniaka; opublikowali m.in. artykuł Krętek blady Schaudinna w zmianach kiłowych („Przegl. Lek.” 1905 nr 51). Trzykrotnie odbył zagraniczne podróże naukowe. W r. 1904 przez kilka miesięcy prowadził badania protozoologiczne w Stacji Zoologicznej w Wimmereux nad kanałem La Manche, cztery miesiące w 1. poł. 1906 r. przebywał w Egipcie, skąd docierając aż do Nubii, zainteresował się przyrodą tropikalną. W l. 1907–8 dzięki subwencji austriackiego Min. Oświaty, S. udał się w podróż przez Triest, Suez, Bombaj, Cejlon i Singapur na Jawę. Tam prowadził badania głównie w ogrodach botanicznych Buitenzorgu i Tjibodas, m.in. nad lotem spadochronowym owadów i biologią żaby latającej, np. Zur Kenntniss des javanischen Flugfrosches („Biologisches Zentralblatt” Bd. 29: 1909). Był także na Sumatrze i wyspach koralowych na Oceanie Indyjskim, a w drodze powrotnej – w Adenie i powtórnie w Egipcie. Po powrocie z tej podróży zarzucił dotychczasowe badania protozoologiczne i cytologiczne, a zajął się studiami nad przystosowaniem fauny do warunków życia tropikalnego, wykorzystując przywieziony z wyprawy obfity materiał naukowy, który jednak opracował tylko częściowo z powodu późniejszej zmiany zainteresowań. Dn. 8 IX 1912 S. otrzymał nominację na profesora zwycz. i objął po przejściu na emeryturę A. Wierzejskiego katedrę zoologii. Otrzymawszy nowy lokal przy ul. św. Anny 6, zreorganizował pracownię i przyjął wielu nowych pracowników.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej, S. stroniący dotąd od polityki, działał w l. 1914–16 w Naczelnym Komitecie Narodowym. Jednocześnie w l. 1915–18 uczestniczył w działaniach sekcji sanitarnej Książęco-Biskupiego Komitetu Pomocy, zainicjowanego przez bpa krakowskiego Adama Sapiehę. Prace sekcji w r. 1915 (zakładanie szpitali i tworzenie kolumn sanitarnych prowadzących akcje szczepień ochronnych, zwłaszcza przeciw ospie, cholerze i tyfusowi, w celu stłumienia ognisk chorób zakaźnych) opisał w broszurze: Cztery miesiące walki z zarazą (Kr. 1916), a własne obserwacje w publikacji – Z Ziemi Lubelskiej. Jesień 1915 (Kr. 1916), ukazującej ogrom zniszczeń wojennych, powrót repatriantów i pierwsze próby przywrócenia normalnej egzystencji. Z ramienia Komitetu odbył w końcu r. 1918 podróż do Paryża w celu odebrania darów rządu angielskiego oraz, aby w imieniu Senatu UJ powiadomić T. W. Wilsona i G. Clemenceau o przyznaniu im doktoratów honoris causa. W publikacji Paryż 1919. Wrażenia i wspomnienia (Kr. 1919) opisał atmosferę towarzyszącą konferencji pokojowej oraz politykę polskiej delegacji. W l. 1919–21 S., uzyskawszy urlop na UJ, organizował reaktywowany uniwersytet w Wilnie, został jego pierwszym rektorem i równocześnie kierownikiem katedry zoologii. Mimo niedostatku sił profesorskich, trudności lokalowych i wojny polsko-sowieckiej uruchomił Wydziały: Teologiczny, Prawa, Lekarski, Przyrodniczy, Humanistyczny oraz Sztuk Pięknych, a także zorganizował Zakład Zoologii. Otrzymał za te zasługi tytuł honorowego obywatela m. Wilna (swoje czasy wileńskie opisał potem we Wspomnieniach z pierwszych dwu lat organizacji Uniwersytetu Wileńskiego, ogłoszonych w „Księdze pamiątkowej ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego”, Wil. 1929 II 59–114). Jesienią 1921 powrócił do swojej katedry zoologii na UJ, gdzie w l. 1925–6 pełnił funkcję dziekana Wydz. Filozoficznego, w l. 1929–30 funkcję prorektora i w l. 1935–9 kierownika Zakładu Psychogenetycznego. Dwukrotnie (1919, 1932) odrzucił propozycję przejścia na Uniw. Warsz.

S. był współtwórcą biologicznej szkoły krakowskiej, jego najwcześniejszymi uczniami byli: Janusz Domaniewski, Tadeusz Wolski i Jan Prüffer. Młodsze pokolenie szkoły S-ego stanowili m.in. Janina Janiszewska, Zygmunt Kołodziejski, Józef Mikulski, Mirosław Ramułt i Henryk Szarski.

Naukowo w tym czasie S. skoncentrował się na zagadnieniach biologii morza, popularyzując równocześnie jego społeczne, gospodarcze i biologiczne znaczenie. Główne publikacje z tego zakresu to: Morze jako przedmiot badań (w: „Księga pamiątkowa XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich”, W. 1925), Niewyzyskane walory morza (Tor. 1930) i Potrzeby nauki polskiej w zakresie badań morza („Nauka Pol.” T. 22: 1937). Równolegle pracował nad naukowymi podstawami polskiego rybactwa morskiego i jego organizacją, np. w rozprawie Naukowe podstawy racjonalnej gospodarki rybackiej na morzu (Bydgoszcz 1929) postulował utworzenie naukowych instytutów wyposażonych w specjalne statki i laboratoria. W pracy Ryby morskie częściej poławiane na Bałtyku i północnym Atlantyku (Gdynia 1938) po raz pierwszy w polskiej literaturze opisał biologię, rozsiedlenie i przemysłowe znaczenie ryb tam odławianych. Przyczynił się do otwarcia portu rybackiego we Władysławowie i wyprowadzenia polskiego rybołówstwa ze strefy połowów przybrzeżnych na dalsze obszary morskie. Był współinicjatorem uruchomienia w r. 1923 (i później współpracownikiem) Morskiego Laboratorium (od r. 1932 Stacji) na Helu, został także presesem założonego w r. 1928 Morskiego Instytutu Rybackiego. Od r. 1923 był stałym delegatem Polski w Międzynarodowej Radzie Badań Morza w Kopenhadze, pracując w jej naukowych komisjach: bałtyckiej, hydrograficznej i planktonowej, a także łososiowej jako jej przewodniczący od r. 1931.

Jako członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody w l. 1923–38 S. brał udział w tworzeniu rezerwatów, obszarów ochronnych i parków narodowych oraz zorganizował prace w zakresie ochrony jesiotra, troci wiślanej i łososia, m.in. doprowadzając do zawarcia umowy z Wolnym M. Gdańskiem, gwarantującej zwrot Polsce 1/3 kosztów zarybienia łososiowego. W r. 1931 z jego inicjatywy powstała Stacja Badania Wędrówek Ptaków przy Państwowym Muz. Zoologicznym w Warszawie. Od powstania w r. 1924 Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli S. był przedstawicielem Polski w jego Radzie Generalnej i zasłużył się w staraniach o wprowadzenie ochrony wielorybów, żubrów oraz rzadkich ptaków. W l. 1930–7 jako przewodniczący Sekcji Polskiej i członek Komitetu Wykonawczego Międzynarodowego Komitetu Ochrony Ptaków zainicjował przygotowanie nowej międzynarodowej konwencji w sprawie ochrony ptaków i uczestniczył w pracach nad nim. Konwencja ta z powodu wojny została przyjęta przez narodowe komitety ornitologów dopiero w r. 1947. Wiele publikował na te tematy w „Ochronie Przyrody”, np.: Wielorybnictwo i ochrona wielorybów (R. 10: 1930), Sprawa międzynarodowej ochrony ptaków (R. 13: 1933), Sprawa ochrony łososia w Dunajcu wobec budowy zapory dolinowej w Rożnowie (R. 15: 1935) czy Ochrona ryb morskich (R. 17: 1937).

Osobnym rozdziałem w działalności S-ego była twórczość pisarska, którą często łączył z popularyzacją wiedzy. Od wczesnej młodości związany z krakowskim środowiskiem literackim, przyjaźnił się z Ignacym Maciejowskim «Sewerem», Adamem Asnykiem, Władysławem St. Reymontem, Wacławem Berentem, Kazimierzem Tetmajerem, Stanisławem Przybyszewskim, a przede wszystkim ze Stanisławem Wyspiańskim, którego wspomagał materialnie, zlecając mu prace rysunkowe dla Zakładu Zoologii UJ. Największą popularność zdobyły wspomnienia i wrażenia S-ego z podróży do Indonezji zatytułowane Jawa. Przyroda i sztuka. Uwagi z podróży (W. 1913). Ozdobiona znakomitymi rysunkami autora, książka została uznana przez ówczesną krytykę za wybitne dzieło podróżnicze i literackie. Skarby wód. Obrazy z nadmorskich krain (W. 1923) zawierały opisy przyrody morza oparte również na wspomnieniach z podróży i pracy w nadmorskich stacjach zoologicznych. Wspomnienia te dostarczyły także materiału dla tomiku nowel egzotycznych pt. Opowieści malajskie (Kr. 1927). Był też S. autorem sensacyjno-fantastycznej powieści Głębiny (Kr. 1916, W. 1930), w której fabuła była pretekstem do opisu podwodnego życia morskiego. W literaturze polskiej był to pierwszy popularny, ale też naukowo ścisły opis życia morza z uwzględnieniem Bałtyku i polskiego wybrzeża. Ponadto ogłosił wierszowane Bajki (Kr. 1923) i sam je zilustrował. W r. 1939 napisał wspomnienia Na drodze życia i myśli, opublikowane dopiero w r. 1966 w serii „Memorabilia Zoologica” (t. 15).

S. był członkiem korespondentem AU (1903), członkiem czynnym PAU (1920), przewodniczącym jej Komisji Fizjograficznej (1919–22, 1936–9) oraz sekretarzem (1920–4) i dyrektorem Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego PAU (1935–7), członkiem korespondentem (1912) i czynnym (1927) Société de Biologie w Paryżu. W r. 1922 został członkiem honorowym Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie i Tow. Miłośników Wilna, w r. 1933 członkiem zwycz. tow. naukowych we Lwowie i Warszawie i w r. 1934 członkiem Zoological Society w Londynie. Był doktorem honoris causa uniwersytetów w Strasburgu (1919) i Stefana Batorego w Wilnie (1929).

Po wkroczeniu Niemców do Krakowa, 6 XI 1939 podczas «Sonderaktion Krakau», S. został wraz z innymi profesorami aresztowany, przewieziony do więzienia we Wrocławiu, a następnie do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Wyróżniał się tam dzielnością i odpornością psychiczną, prowadził dla kolegów pogadanki o przyrodzie i kulturze jawajskiej oraz współczesnej kulturze polskiej. Zmarł w obozie 11 I 1940 na zapalenie płuc i z wycieńczenia. Przysłaną rodzinie urnę z prochami złożono na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Był odznaczony m.in. Krzyżami: Oficerskim (lipiec 1921), Komandorskim (grudzień 1921) i Komandorskim z Gwiazdą (1923) Orderu Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi (1936), a także Medalem Ligi Morskiej i Kolonialnej (1935); pośmiertnie, w r. 1947, francuska Société d’Acclimatation et de Protection de la Nature nadała mu Medal im. Geoffroy St. Hilairea.

S. był dwukrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo z Ireną z Wolskich (siostrzenicą Marii, żony I. Maciejowskiego «Sewera» ) trwało tylko kilkanaście miesięcy, ponieważ żona zmarła w r. 1905 na skutek powikłań przedwczesnego porodu. W drugim małżeństwie, zawartym w r. 1910 z Anną ze Stachiewiczów, córką Piotra, malarza, miał S. troje dzieci: Andrzeja (1910–1945), ekonomistę, który zginął w katastrofie samochodowej w Holandii, Stanisława (ur. 1912), geologa, profesora PAN, taternika, badacza polarnego i kierownika polskich wypraw na Spitsbergen, oraz Ewę Siedlecką-Kotulę (zob.).

W r. 1948 nazwano imieniem S-ego jedną z ulic Krakowa oraz statek badawczy Morskiego Instytutu Rybackiego, także jego następca, wodowany w r. 1970, naukowo-badawczy statek oceaniczny, otrzymał imię «Profesor Siedlecki». W r. 1955 S-emu poświęcony został podwójny numer „Wszechświata” (z. 8–9) zawierający m.in. jego życiorys, fotografie i bibliografię prac.

 

Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), III; Biogramy uczonych pol., cz. II: Nauki biologiczne; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Polacy w hist. Europy Zach.; Słabczyńscy W. i T., Słownik podróżników polskich, W. 1992 (fot.); Słown. biologów; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; – Bobbé I., Nie pożegnany, „Kierunki” 1973 nr 44 s. 6–7, 11; Bolewski A., Pierzchała H., Losy pracowników nauki polskiej w latach 1939–1945. Straty osobowe, Wr. 1989; Ci co odeszli, „Kwart. Muz.” R. 1: 1948 z. I–IV s. 24; Fedorowicz Z., Dzieje zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1780–1960, Kr. 1965; tenże, Materiały do historii zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim (1777–1914), Wr. 1962; tenże, Michał Siedlecki (1873–1940), Wr. 1966 (fot., bibliogr.); tenże, Zarys historii zoologii, W. 1962 (fot.); Fierich J., Studium Rolnicze (1890–1923). Wydział Rolniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1934; Hist. Nauki Pol., IV; Kawecki Z., Pomnik bez cokołu, „Polska” 1977 nr 8 s. 38–41; tenże, Profesor Michał Siedlecki. W 40 rocznicę zgonu, „Tyg. Powsz.” 1980 nr 8 s. 6 (fot. portretu); Kotarska E., Jawa na drodze życia, „Kontynenty” 1974 nr 1 s. 8 (fot. portretu); Poznański S., Otwarte szkatuły, „Stolica” 1964 nr 14–15 (fot.), nr 20 s. 15; Ramułt M., Michał Siedlecki, w: Straty kultury pol., I 243–55; Semkowicz W., Życie naukowe współczesnego Krakowa, „Nauka Pol.” R. 24: 1939 s. 71–5; Skowron S., Biologiczna szkoła krakowska, W. 1970 s. 62–140; Smreczyński S., Ś.p. prof. Michał Siedlecki, W. 1950 (fot.); tenże, Wkład Polaków do nauki, „Problemy” 1960 nr 8 s. 593–4 (fot.); Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele polscy podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, W. 1995; Zaborowski J., Poznański S., Sonderaktion Krakau, W. 1964 s. 70, 74–5, 78 (fot.), 89, 93, 95; Zarys dziejów nauk przyrodniczych, W. 1983 (fot.); – Gwiazdomorski J., Wspomnienia z Sachsenhausen, Kr. 1975; Grzymała-Siedlecki A., Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, Kr. 1965; Podstępne uwięzienie profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej (6 XI 1939 r.). Dokumenty, Wybór i oprac. J. Buszko, I. Paczyńska, Kr. 1995; – „Roczn. AU” 1902/03 s. 50 (częściowa bibliogr.); „Roczn. PAU” 1939/45 s. 95–6; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 27: 1934 s. 92–6 (częściowa bibliogr.), R. 31–8: 1938–45 s. 248–9 (wspomnienie pośmiertne J. Mikulskiego); – Arch. UJ: S II 619 (teczka osobowa, fot.), WF II 478 (teczka doktorska), WF II 121 (teczka habilitacyjna).

Stanisław Tadeusz Sroka

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Wacław Berent

1873-09-28 - 1940-11-20
powieściopisarz
 

Kazimierz Leski

1912-06-21 - 2000-05-27
inżynier mechanik
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Maciej Rataj

1884-02-19 - 1940-06-21
polityk
 

Jan Starzewski

1895-01-26 - 1973-01-25
działacz emigracyjny
 

Romuald Chojnacki

1818 - 1885-03-19
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.