Pióro Stanisław h. Bończa (zm. ok. 1775), starosta żydejkański i rumszyski, faworyt carowej Elżbiety, generalny komisarz wojsk rosyjskich w Polsce. Pochodził z osiadłej na Litwie linii rodu ze wsi Pióry Wielkie i Pióry-Pytki w ziemi łukowskiej. Był synem Waleriana, strażnika żmudzkiego (zm. 1750). Głosował może w r. 1733 na Augusta III. Mylony bywa ze Stanisławem Piórą, skarbnikiem i rotmistrzem witebskim, posłem na elekcję 1764 r. Najpóźniej od stycznia 1739 P. był porucznikiem petyhorskim; w r. 1741 wszedł jako stronnik radziwiłłowski w skład Trybunału Litewskiego (deputat lidzki) i został podskarbim trybunalskim. Wezwany do Moskwy w jesieni 1742 «ex singulari favore dworu rosyjskiego», starał się bez skutku o listy od obu hetmanów litewskich, które nadałyby mu charakter oficjalnego posła. Starostą żydejkańskim był już w czerwcu 1745. W maju r. n. należał do stronników «familii», skoro przed Michałem Czartoryskim usprawiedliwiał się z nieprzybycia na fundację Trybunału Lit. Jako deputat upicki w r. 1747 z poparciem «familii» zabiegał o laskę duchowną, potem (gdy zmarł marszałek skarbowy) – skarbową, lecz żadnej nie otrzymał. W l. 1748–9, za zgodą hetmana Michała Radziwiłła, był kontrahentem czopowego i szelężnego na pow. wiłkomierski. Wyznaczony na posła od wojska, chorobą wymówił się od przyjazdu na sejm «boni ordinis» 1748 r. Od czerwca 1750 bez efektu zabiegał u hetmana Radziwiłła o urząd sędziego wojskowego. W marcu 1752 zjawił się w Petersburgu, licząc, że zawarta wcześniej (w r. 1742 lub może jeszcze w r. 1730) znajomość z carową Elżbietą, której wówczas zaimponował postawnością i posuwistym polonezem, ułatwi mu audiencję i rekomendacje do wakansów u Augusta III. Carowa przyjęła P-ę łaskawie, obdarowała prezentami wartości ok. 900 rb, ale starostwa Kupiszki i Pieniany (pow. wiłkomierski), o których roił P., licząc na śmierć ich posesora, nie zawakowały. Opuściwszy Petersburg w końcu czerwca lub w lipcu 1752, w październiku t. r. P. był na sejmie grodzieńskim jako poseł inflancki, więc zapewne z rekomendacji rosyjskiej. Wiosną r. n. głośno było na europejskich dworach o jego powodzeniach nad Newą. Może ta sława przyniosła mu urząd regenta kancelarii w. litewskiej, który P. miał już w maju t. r. Obecny z polecenia wołczyńskiego na fundacji Trybunału Litewskiego w r. 1755, po niej P. znów ponoć pojechał do Petersburga, tym razem w orszaku stolnika lit. Stanisława Poniatowskiego. Jesienią t. r. był na Litwie, zaś w marcu 1756 zawitał ponownie nad Newę. Choć przeciwnicy Czartoryskich wietrzyli w tym misję polityczną, P. reprezentował tylko siebie; chciał wyprosić rekomendacje do kilku wakujących starostw. Starania te nie powiodły się – i P., obdarowany 2000 rb, wrócił w grudniu 1756 na Litwę. Oskarżony – ponoć niesłusznie – o próbę skrytobójczego zamachu na kurlandzkiego barona Igelströma po to, by zagarnąć jego dobra, został uniewinniony przez Trybunał pod laską Jerzego Flemminga.
Najpóźniej od lutego 1757 P. tytułował się generalnym komisarzem wojsk rosyjskich; miał ułatwiać Rosjanom aprowizację ich armii i tłumaczyć wobec panów litewskich jej zachowanie. Tytuł komisarza, otrzymany prawdopodobnie od feldmarszałka S. F. Apraksina (P. był u niego w Rydze), uznał poniekąd hetman Radziwiłł, przyjmując P-ę w marcu t. r. w Nieświeżu. Wykorzystując famę o swych petersburskich faworach, sprytny komisarz oferował chorążemu lit. Hieronimowi Radziwiłłowi rekomendacje nad Newą i u Apraksina. Wśród swych zasług P. wymieniał fakt, iż wbrew zaleceniom «familii», z którą związki teraz zerwał, nie oskarżał Radziwiłłów podczas bytności w Petersburgu. Książę Hieronim, któremu P. od maja 1757 obiecywał wyjednanie Orderów Św. Katarzyny i Św. Andrzeja, płacił komisarzowi wyznaczeniem po tynfie od dymu w swych dobrach (druga połowa 1757 r.), ale orderu P. nie dostał, mimo wstawiennictwa Apraksina, którego w czerwcu 1757 wizytował w Kownie. W wiernopoddańczych listach do H. Radziwiłła, w których sporo jest zwrotów ruskich, «Pioruszka» podawał wiadomości m. in. o «armii naszej rosyjskiej», a w sierpniu i wrześniu 1758 próbował wyprosić fundusze na nową podróż do Petersburga. Od sierpnia 1759 był w orszaku Michała Radziwiłła w Warszawie. Poseł rosyjski M. Wojejkow wysłuchiwał przedkładanych przez P-ę w imieniu H. Radziwiłła żalów na wyrządzone przez wojsko V. V. Fermora szkody, ale o rekompensatach milczał. P. namawiał więc Radziwiłła (we wrześniu 1759) do uroczystego wyjazdu do Petersburga wiosną 1760 po odszkodowania i ordery, licząc, że sam pomieści się w orszaku. Polegając na otrzymanej od Wojejkowa obietnicy rekomendacji do wakansu, do maja 1760 siedział na koszt H. Radziwiłła w Warszawie, «jak dusza w czyścu czekający wakansu». W grudniu 1759 i styczniu 1760 Wojejkow, a pozornie i Jerzy Mniszech, licząc na zawrócenie z drogi Kaspra Rogalińskiego, który pojechał do Petersburga skarżyć się na wyrządzone Wielkopolanom szkody wojskowe, myśleli o wysłaniu na to miejsce P-y.
Śmierć H. Radziwiłła w maju 1760 stworzyła upragniony wakans – starostwo rumszyskie w pow. kowieńskim, przynoszące 30 000 rocznego dochodu; P. dostał je dzięki wstawiennictwu Wojejkowa. W początkach 1762 r. otrzymał też od hetmana Radziwiłła kontrakt na czopowe i szelężne powiatu wiłkomierskiego. Procesując się w Trybunale 1762 r. o ekonomię kowieńską z kaszt. witebskim Szymonem Siruciem, P. zjednywał sobie marszałka, czartoryszczyka Jana Massalskiego, podejmując obiadami w swym pałacu na Snipiszkach jego i brata bpa Ignacego Massalskiego. Michała Czartoryskiego, którego głos u marszałka trybunalskiego ważył, próbował przejednać za pośrednictwem stolnika S. Poniatowskiego. Postawa P-y w r. 1763 nie jest znana. Dn. 28 IV 1764 podpisał konfederację Czartoryskich. Wzgląd na Petersburg zachował i w czasach konfederacji barskiej, odnotowany w r. 1771 w papierach K. Salderna jako człowiek życzliwy wschodniemu mocarstwu. Co najmniej przez pierwsze półrocze t. r. był szpiegiem rosyjskim i przekazywał wiadomości gen. M. V. Kachowskiemu.
W l. 1739–42 P. mieszkał w Możejkowie (pow. lidzki), w okresie późniejszym był chyba dziedzicem Poławenia (pow. upicki), gdzie wiosną 1746 spalił mu się dworek. W jesieni 1757, zasilany przez H. Radziwiłła, rozpoczął budowę drewnianego pałacyku na Snipiszkach (przedmieściu Wilna) i nazwał go Pióromontem. Budowli tej poświęcił odę Adam Naruszewicz. W sierpniu lub wrześniu 1758 P. objął administrację wileńskiej jurydyki księcia Hieronima, zaś najpóźniej od października 1761 miał w swej posesji ekonomię kowieńską. P. żył jeszcze w początku 1775 r.
Żonaty od r. 1744 z Zofią z Sejów, córką drobnego dzierżawcy czy zastawnika radziwiłłowskiego, miał chyba synów Stefana i Michała, którzy musieli umrzeć w dzieciństwie, skoro w sprawie o starostwo rumszyskie w r. 1775 występowała obok P-y tylko córka Barbara, żona Jakuba Brunnowa, 2. v. Janowa Truskowska. Jej drugi mąż już jako wdowiec upominał się w r. 1797 u Stanisława Augusta o starostwo rumszyskie, przyznane mu rzekomo jako emfiteuza.
Petersburskie fawory starosty żydejkańskiego barwnie opisał w swych pamiętnikach Antoni Chrząszczewski, powołując się na to, co sędziwy P. miał jakoby opowiedzieć Dyzmie Bończy Tomaszewskiemu. W tej wersji P. nawiązał romans z Elżbietą, kiedy jako carewna przebywała w Kurlandii.
Estreicher (nie notuje autora wiersza, którym jest A. Naruszewicz); Słown. Geogr., (Pióromont, Snipiszki); Boniecki (Brunnov vel Brunov); Niesiecki; – Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1938 II; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909 I; tenże, Słuczaj czyli potęga poloneza, w: Od Sobieskiego do Kościuszki, Kr. 1921; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; [Rolle J.] Dr Antoni J. (Rolle), Wybór pism, Kr. 1966 II; – Archiv kniazia Voroncova, Moskva 1880 XXIV; Chrząszczewski A., Pamiętnik oficjalisty Potockich z Tulczyna, Wr. 1976; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, III; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 II–III (w indeksie P. występuje jako trzy różne osoby); Naruszewicz A., Dzieła, W. 1778 I ks. 2 oda 8; Vol. leg., VII 119, VIII 758; – „Kur. Pol.” 1741 nr 220, 231; – AGAD: Arch. Król. Pol., 363 k. 149–150, Arch. Radziwiłłów Dz. IVa ks. 6 k. 192, 358, ks. 7 s. 405–6, 468–9, V 2579 (4 III 1747), 11729, 11835 (29 VI 1750), 13844 (2 IX 1747), Arch. Tyzenhauzów G-53, G-369, Zbiór Popielów 318; B. Czart.: rkp. 586 s. 411, 3880 (26 VIII 1747); B. Narod.: rkp. 3285/2 (31 III, 13 X 1755); B. PAN w Kr.: rkp. 5967.
Zofia Zielińska