Szadurski Stanisław h. Ciołek (1726–1789), jezuita, filozof, profesor Akademii Wileńskiej.
Ur. 18 IX w Puszy w Inflantach Polskich, był synem Franciszka Jana (Jana Franciszka) oraz Karoliny z Hylzenów; miał trzech braci: Jana (zob., tu informacje o pochodzeniu i rodzicach), Józefa (zm. między 7 II 1749 a 22 V 1750), oboźnego inflanckiego, i Ignacego Mikołaja (zm. między 5 III 1765 a lutym 1766), sędziego ziemskiego inflanckiego.
S. uczęszczał do gimnazjum jezuickiego w Dyneburgu i prawdopodobnie studiował w Akad. Wil., gdzie ukończył pierwszy rok filozofii (logika). Pod wpływem rodziców wstąpił 29 XI 1744 do zakonu jezuitów w Wilnie, tam też ukończył dwuletni nowicjat (1744–6), a następnie studiował filozofię w Akad. Wil. (1746–8) pod kierunkiem Stanisława Rostowskiego. Po pożarze Akademii ukończył filozofię w Orszy (1748–9). Odbył trzyletnią praktykę nauczycielską w szkołach średnich, nauczając przez rok w infimie w Akad. Wil., a następnie przez dwa lata w klasach gramatyki i syntaksy w Warszawie (1750–2). Studia teologiczne rozpoczął w Warszawie (1752–3). Dzięki poparciu zakonu, Józefa Andrzeja Załuskiego (list z 7 IX 1753) i Jana Augusta Hylzena udał się na dalsze studia do Paryża. Kontynuował tam naukę teologii w kolegium Ludwika Wielkiego (1753–6) oraz równocześnie studiował nauki matematyczno-przyrodnicze pod kierunkiem ks. J. A. Nolleta, pioniera fizyki doświadczalnej, i zaznajamiał się z nowymi prądami filozoficznymi, szczególnie z kartezjanizmem w dziełach francuskich jezuitów: C. Buffiera i N. Regnaulta. W Paryżu otrzymał święcenia kapłańskie.
Po powrocie do kraju S. odbył w l. 1756–7 w Wilnie tzw. trzecią probację, czyli studia prawa zakonnego i duchowości jezuickiej. Od r. 1757 nauczał filozofii (głównie logiki), fizyki, historii i geografii w nowo otwartym jezuickim Collegium Nobilium w Warszawie. Wydał wtedy tezy z filozofii umysłu i zmysłów: Positiones ex philosophia mentis et sensuum (W. 1758), w których przekonywał, że filozofia może być pożyteczna i przyjemna. W r. 1759 przeniósł się do Nowogródka, gdzie prowadził pełny trzyletni kurs filozofii dla kleryków jezuickich; tam też 2 II 1762 złożył uroczystą profesję zakonną. W trwającym do r. 1762 okresie nowogródzkim powstały jego główne dzieła filozoficzne: Disputatio philosophica menstrua (Wil. 1760) oraz zasady rozumowania w formie dialogów toczonych potocznym językiem między dwoma studentami logiki Principia ratiocinandi variis dialogis atque exercitationibus tum logicis tum ethicis tum metaphysicis contenta (wyd. przez J. A. Jabłonowskiego). Zagadnienia filozofii przyrody przedstawił w pracach: Scita philosophica ex physica generali ([b.m.w.] 1761) i Scita philosophica ex physica particulari ([b.m.w.] 1762). Wydane również w r. 1762 Scita philosophica, zawierały tezy na dysputę lub do egzaminu z większości zagadnień ówczesnej filozofii; w ich części pierwszej S. powtórzył wcześniej wydane teksty, dodając jedynie twierdzenia z metafizyki (Propositiones metaphysicae). W r. 1762 opublikował jeszcze tezy z teologii naturalnej przeznaczone na dysputę studencką Positiones metaphysicae e teologia naturali. Był otwarty na nowe prądy filozoficzne i hasła Oświecenia, dążył do tego, by tradycyjną naukę Kościoła uczynić bardziej przystępną, a nawet atrakcyjną, także dla młodzieży świeckiej. Nie miał własnych, sprecyzowanych poglądów, a jego prace z l. 1761–2 wykazują doktrynalną niespójność. Dążenie do uwspółcześnienia filozofii scholastycznej pozwala zaliczyć S-ego do nurtu polskiego Oświecenia chrześcijańskiego. W r. 1762 otrzymał w Akad. Wil. tytuł magistra filozofii i sztuk wyzwolonych.
W r. 1762 został S. misjonarzem dworskim wuja, Jana Augusta Hylzena, prawdopodobnie w Dagdzie lub Warszawie (choć w l. 1762–5 podlegał kolegium akademickiemu w Wilnie). Przez rok (1765–6) wykładał teologię moralną i prawo kanoniczne w Akad. Wil. Na zakończenie wykładów otrzymał w Akademii w r. 1766 tytuł doktora prawa kanonicznego. W l. 1766–8 zajmował się duszpasterstwem oraz kaznodziejstwem niedzielnym i świątecznym przy kościele akademickim św. św. Janów w Wilnie, zachowując więzi administracyjne z Akademią jako asystent prawa. Był następnie profesorem teologii scholastycznej i pozytywnej (biblijnej) w Grodnie (1768–70) i Braniewie (1770–1). Ostatnie dwa lata przed kasatą zakonu (1771–3) spędził w Dyneburgu, pełniąc funkcję dodatkowego kaznodziei, spowiednika i zarządcy ogrodu. Wiele czasu spędzał zapewne w okolicznych dworach Hylzenów i Szadurskich.
Dalsze losy S-ego nie są dokładnie znane. Po kasacie zakonu pod koniec r. 1773 jego nazwisko zniknęło ze źródeł jezuickich. Pozostawał najpierw w dobrach rodowych w Puszy i tam, mimo dalszego istnienia zakonu pod zaborem rosyjskim, uzyskał od nuncjusza apostolskiego w Warszawie G. Garampiego zgodę na przejście do kleru diecezjalnego. Niewątpliwie przeniósł się na teren Korony. W maju 1775 starał się o uzyskanie pensji rocznej w wysokości 500 złp. z kasy KEN. Wg dawnych encyklopedii kościelnych osiadł jako kaznodzieja w Warszawie i tam zmarł w r. 1789. „Kalendarz Polityczny” wylicza go jednak wśród kanoników honorowych kapit. inflanckiej jeszcze w r. 1792.
Bibliogr. filozofii pol., I 128; Diccionario histórico de la Compañía de Jesús biográfico-temático, Roma– Madrid 2001 s. 3461; Enc. Jezuitów; Enc. Kośc., XXVII 454–5; Enc. Org., XXIV 525; Estreicher; Filoz. w Pol. Słown., s. 379; Podr. Enc. Kośc., XXXVI–XXXVIII 349; Żychliński, II; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1986; Akademijos laurai. Laureae academicae, Vilnius 1997 s. 146, 235; Bargieł F., Stanislas Szadurski SJ (1726–1789), un représentant de la philosophie scolastique modernisée, „Forum Philosophicum” T. 5: 2000 s. 255; tenże, Stanisław Szadurski S.I. (1726–1789), przedstawiciel uwspółcześnionej filozofii scholastycznej, Kr. 1978; tenże, Uwagi i sprostowania na temat Stanisława Szadurskiego S.I., „Studia Philosophiae Christianae” 1980 nr 2 s. 160–9; Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, Kr. 1933; Bieńkowska B., Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII wieku, Wr. 1971 s. 124–5, 191–2; Chmaj L., Kartezjanizm w Polsce XVII i XVIII w., „Myśl Filoz.” 1956 nr 5 (25) s. 94–5; Darowski R., Filozofia ks. Stanisława Szadurskiego S.I., „Przegl. Powsz.” (Londyn) 1980 nr 5 s. 15–17; Filozofia i myśl społeczna w latach 1700–1830, Red. M. Skrzypek, W. 2000 I 75–84; Fontes historiae Lativiae Societatis Jesu. Latvijas vestures avoti Jesuitu ordena archivos, Oprac. J. Kleijntjes, Riga 1940 I 442–3; Janocki J. D. A., Excerpta polonicae litteraturae, Wratislaviae 1764 s. 81; Piechnik L., Jezuickie Collegium Nobilium w Warszawie (1752–1777), „Nasza Przeszłość” R. 35: 1971 s. 120; – Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1910 s. 64, 73; – Kalendarz polityczny dla Królestwa Polskiego i W. Ks. Litewskiego na rok Pański 1792, [b.m.r.w.] s. 208; – Arch. Nuncjatury Warsz.: rkp. 119 k. 200, 203 (nr 163, 169, dwa listy S-ego do nuncjusza z r. 1773); Arch. Rom. S.I. w Rzymie: sygn. Lit. 27–32 (katalogi trzyletnie z l. 1746, 1749, 1754, 1758, 1761, 1764, 1767, 1770), sygn. Lit. 58–59 (katalogi roczne z l. 1745–73); B. Narod.: rkp. 3233 k. 64–5 (list do J. A. Załuskiego z 7 IX 1753, a nie z r. 1733, jak został skatalogowany).
Ludwik Grzebień