Szczepański Stanisław, pseud. i krypt.: Jan Rawa, S.S. (1873–1944), farmaceuta, działacz ludowy, publicysta, poseł na Sejm.
Ur. 17 II w Brzozowie w rodzinie chłopskiej, był nieślubnym dzieckiem Salomei Szczepańskiej.
S. wychowywał się w Brzozowie u notariusza Tomasza Witkiewicza. Od r. 1884 uczęszczał do gimnazjum w Sanoku, gdzie poznał Jana Stapińskiego. Po maturze w r. 1891 podjął studia farmaceutyczne na Uniw. Lwow. Zaprzyjaźnił się wtedy z Antonim Chołoniewskim i Bolesławem Wysłouchem oraz poznał ks. Stanisława Stojałowskiego. Był czynny w środowisku „Kuriera Lwowskiego”, redagowanego przez działaczy ludowych: Henryka Rewakowicza i Wysłoucha; należał do lwowskiego Tow. Przyjaciół Oświaty Ludowej. Praktykę aptekarską odbył u Bronisława Witkiewicza w Potoku Złotym (pow. buczacki). Po otrzymaniu w r. 1893 dyplomu magistra farmacji pracował w aptekach, kolejno w Krakowie, Wiedniu i Orłowej na Śląsku Cieszyńskim.
S. współpracował z powołanym 28 VII 1895 w Rzeszowie Stronnictwem Ludowym (SL); od 27 I 1900 był członkiem jego Rady Naczelnej (do rozłamu partii 13 XII 1913). W r. 1900 odbył służbę wojskową w armii austro-węgierskiej w garnizonie krakowskim jako farmaceuta; poznał wtedy Stanisława Wyspiańskiego i poetę Edmunda Biedera. W r. 1901 kupił aptekę «Pod Orłem» w Zabłociu (pow. żywiecki). Wraz z Janem Kubikiem zakładał tam koła SL (od lutego 1903 PSL) i współpracował z czasopismem „Przewodnik Powiatu Żywieckiego”. W r. 1903 podjął też współpracę z redagowanym przez Stapińskiego krakowskim tygodnikiem „Przyjaciel Ludu” i pod pseud. Jan Rawa opublikował tam (do r. 1905) cykl artykułów komentujących wydarzenia polityczne pt. Co życie niesie, a w rubryce „Wiadomości powiatowe” ogłaszał relacje z Żywiecczyzny. W l. 1907–14 współpracował z lwowską „Gazetą Ludową”, redagowaną m.in. przez Jana Dąbskiego, a w l. 1908–10 z krakowską „Gazetą Powszechną” Władysława Wąsowicza. W swej publicystyce popierał reformę ordynacji wyborczej, atakował Narodową Demokrację i konserwatystów. W r. 1908 został wybrany do Rady Powiatu w Żywcu i wszedł do jej Wydziału. Był współzałożycielem powołanego w Krakowie przez działaczy PSL w r. 1909 Ludowego Tow. Ubezpieczeń od Ognia «Wisła» i został członkiem jego rady nadzorczej. Od r. 1910 był skarbnikiem PSL i w swych artykułach wzywał do wsparcia finansowego zarówno tej partii, jak i „Przyjaciela Ludu”. Od marca 1913 współorganizował w Zabłociu Tow. «Strzelec», a w r. 1914 został wójtem gm. Zabłocie oraz przewodniczącym pow. Kasy Chorych w Żywcu. Po rozłamie w PSL związał się z kierowaną przez Stapińskiego PSL-Lewicą i 5 IV 1914 wszedł w skład Wydziału jego Rady Naczelnej.
Zmobilizowany w czasie pierwszej wojny światowej, odbył S. służbę wojskową w Rzeszowie. Zwolniony z wojska, wspierał finansowo Legiony Polskie, organizował pomoc żywnościową dla Zabłocia, a w pow. żywieckim założył kasę oszczędnościowo-pożyczkową typu Raiffeisena oraz czytelnie i biblioteki. Po rozbrojeniu w Żywcu 31 X 1918 żołnierzy austriackich został tam zastępcą burmistrza i przyczynił się do przywrócenia polskiej nazwy miasta. Aptekę wydzierżawił (następnie sprzedał) Stanisławowi Foltyńskiemu, a wkrótce potem opuścił Żywiec i już w grudniu 1918 zamieszkał w Krakowie. Pracując nadal jako farmaceuta, wszedł w r. 1919 w skład redakcji wznowionego t.r. przez Stapińskiego „Przyjaciela Ludu”. W lipcu 1922, w proteście przeciw sojuszowi z PSL «Piast», wstąpił do kierowanej przez Józefa Putka i Józefa Sanojcę Lewicy Ludowej PSL i w rezultacie odszedł z „Przyjaciela Ludu”. Niebawem podjął współpracę z wydawanym od 5 IX t.r. przez Putka krakowskim tygodnikiem „Chłopski Sztandar” i został wraz z Sanojcą jego redaktorem odpowiedzialnym. Od t.r. był współwłaścicielem spółki «Hygea», zajmującej się sprzedażą leków i produktów chemicznych, która jednak zbankrutowała (prawdopodobnie w r. 1925). Uczestniczył w rozmowach scaleniowych z działaczami PSL «Wyzwolenie» i w r. 1923, wraz z m.in. Putkiem, wstąpił do tej partii; 11 III t.r. wszedł do jej Zarządu Głównego i pięć dni później został w nim wiceprezesem. W maju przyłączyła się do «Wyzwolenia» grupa rozłamowców z PSL «Piast». W konsekwencji, po powstaniu Związku Polskich Stronnictw Ludowych «Wyzwolenie i Jedność Ludowa» S. został 16 III 1925 jego wiceprezesem. Współpracował wtedy z różnymi czasopismami: „Wyzwolenie”, „Piast”, „Naprzód” i „Robotnik”. Opublikował książkę Z dziejów ruchu ludowego w Polsce (Kr. 1924) oraz broszurę „Wronie gniazdo” czyli Związek Chłopski i jego przywódcy (Kr. 1925), krytykującą Stapińskiego i jego partię, a także klerykalizację życia społecznego. Gdy w styczniu 1926 powrócono do nazwy PSL «Wyzwolenie», S. ponownie wszedł 21 III t.r. do Zarządu Głównego tej partii, ale funkcji wiceprezesa nie zachował. Współpracując m.in. z Andrzejem Średniawskim i Franciszkiem Wójcikiem, wspierał ruch oświatowy na wsi. Przy pomocy Józefa Feldmana i Stanisława Kota organizował wykłady popularno-naukowe, prowadzone przez profesorów UJ. Po likwidacji w r. 1928 Ludowego Tow. Ubezpieczeń od Ognia «Wisła» wszedł do kuratoriów powołanych wtedy: Fundacji Domu Ludowego «Wisła» oraz Tow. Wydawniczego «Wisła», które publikowało prace naukowe i literackie działaczy ludowych.
W trakcie kampanii wyborczej do Sejmu 1928 r. wydał S. na początku marca t.r. druk ulotny „Baczność chłopi”, zachęcający do głosowania na listę PSL «Wyzwolenie». Sam kandydował z listy państwowej tej partii i w wyborach 4 III uzyskał mandat poselski. Reprezentując klub parlamentarny PSL «Wyzwolenie», zasiadał w komisjach sejmowych: komunikacyjnej, przemysłowo-handlowej i zdrowia publicznego; zgłosił osiemnaście interpelacji, najwięcej spośród posłów swego klubu. W wyborach 16 XI 1930 kandydował z listy Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu (tzw. Centrolewu), ale mandatu nie zdobył. W powstałym 15 III 1931 Stronnictwie Ludowym został członkiem jego Rady Naczelnej; odtąd był także członkiem Zarządu Okręgowego tej partii w Krakowie i obie te funkcje pełnił do wybuchu wojny. W l. 1933–9 utrzymywał stałe kontakty z Wincentym Witosem. W r. 1932 brał udział w chłopskiej manifestacji w Łapanowie (pow. bocheński), gdzie policja strzelała do zgromadzonych; 25 III 1936 uczestniczył w Krakowie w pogrzebie robotników zabitych tam dwa dni wcześniej przez policję. W okresie strajku chłopskiego w sierpniu 1937 i aresztowaniu części działaczy Stronnictwa Ludowego powołał tymczasowy Zarząd Okręgowy tej partii w Krakowie. Opublikował w tym czasie artykuły Ze wspomnień o Ignacym Daszyńskim („Robotnik” R. 45: 1938 nr 312), Z mych politycznych wspomnień i rozważań („Nurty” R. 1: 1938 nr 6) oraz Żywieckie wspomnienia z I wojny światowej („Gronie” R. 2: 1939 nr 1). W czasie okupacji niemieckiej mieszkał nadal w Krakowie, gdzie kierował apteką przy ul. Lubicz; do r. 1941 pracował także w Ubezpieczalni Społecznej. Zbierał materiały do książki biograficznej dotyczącej działaczy ludowych. Zmarł prawdopodobnie 2 III 1944, został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie z Marią Wróbel, przed pierwszą wojną światową działaczką Macierzy Szkolnej na Śląsku Cieszyńskim, miał S. syna Zygmunta oraz córki, Irenę oraz Helenę, zamężną Czarnecką.
Giza, Władze stronnictw lud.; Giza S., Ruch ludowy w prasie Polski Ludowej 1944–1967. Zagadnienia społeczno-polityczne. Materiały biograficzne, W. 1970; Giza S., Wycech C., Materiały biograficzne do historii ruchu ludowego i zagadnień społecznych wsi 1864–1961 (druki zwarte), W. 1964; Kto był kim w Drugiej RP?; Słown. pseudonimów, IV; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989 (fot.); Słownik biograficzny Żywiecczyzny, Żywiec 1995 I (fot.); Szczechura, Zagadnienia kult.-oświat. Bibliogr.; Szczechura, Zagadnienia społ.-polit. Bibliogr.; – Akademicka młodzież ludowa w II Rzeczypospolitej, Red. S. Malanowski [b.m.w.] 1974; Bielenin E., Szkice z przeszłości, W. 1980 s. 76–8, 89, 141, 153, 163, 217; Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1918; Dunin-Wąsowicz K., Jan Stapiński – trybun ludu wiejskiego, W. 1969 s. 304; Giza S., Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895–1965, W. 1967; Hemmerling Z., PSL „Wyzwolenie” w parlamentach II Rzeczypospolitej 1919–1931, W. 1990; Huczek L., Habsburgowie na Żywiecczyźnie, Kalendarz Beskidzki na r. 1971, Bielsko-Biała 1971 s. 114; Jachymek J., Polskie Stronnictwo Ludowe-Lewica 1913–1924, L. 1991; Kikta T., Przemysł farmaceutyczny w Polsce (1823–1939), W. 2007 s. 316; Kołodziejska A., Ruch ludowy a Kościół rzymskokatolicki w latach II Rzeczypospolitej, W. 2002; Kropczyńska-Tyrlik A., Stanisław Szczepański – farmaceuta i polityk (1873–1944), „Farmacja Pol.” T. 41: 1985 z. 6 s. 333–7 (fot.); Lachendro J., Prasa województwa krakowskiego w latach 1918–1939, Kr. 2006 s. 162, 170; Pisma ulotne stronnictw ludowych w Polsce 1895–1939, Oprac. S. Kowalczyk, A. Łuczak, [b.m.w.] 1971; Rączka Z., Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1918 r., Żywiec 2000 s. 100; Stępień S., Prasa ludowa w Polsce. Zarys historyczny, W. 1984 s. 123; Strajk chłopski w Małopolsce w sierpniu 1937 roku, W. 1988; Toczek A., Krakowski „Naprzód” i jego polityczne oblicze 1919–1934, Kr. 1997 s. 32; – Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego za r. 1932, Kr. 1932 s. 520; Listy Jana Stapińskiego z lat 1895–1928, Oprac. J. Albin, J. R. Szaflik, Wr. 1977; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 135 (fot.), s. 141, 204–5, 208, 213; Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicji, Lw. 1906 s. 354, 364–5; toż, Lw. 1912 s. 771; Sprawozdanie Gimnazjum w Sanoku za r. szk. 1884, Sanok 1884 s. 113; Sprawozdanie jubileuszowe z działalności Państwowego Gimnazjum w Sanoku w latach 1888–1938, [b.m.w.] 1938 s. 41; Stapiński J., Pamiętnik, W. 1959; Stefana Mikulskiego wielka księga adresowa [...] miasta Krakowa, Kr. 1925 s. 329, 500; Szczepańska I., O Stanisławie Szczepańskim (wspomnienia córki), „Wieści” 1964 nr 12 s. 4; Witos W., Moja tułaczka, Oprac. J. R. Szaflik, W. 1967; – „Przyjaciel Ludu” 1946 nr 6–7 (wspomnienie pośmiertne); – AP w Kr.: sygn. RH 365 oddz. C. V 132 (Księga Rejestrów Handl., akta firmy «Hygea»), spisy ludności z r. 1921 (cyfrowa baza danych); Paraf. rzymskokatol. p. wezw. Przemienienia Pańskiego w Brzozowie: Księga chrztów z r. 1873.
Krzysztof Dunin-Wąsowicz i Tomasz Kargol