Stanisław Wyszelic z Gądcza (zm. 1309), kasztelan i wojewoda świecki.
Pochodził z możnej rodziny, najpewniej o rodowodzie pruskim, od poł. XIII w. piastującej najwyższe urzędy w południowej części Pomorza Wschodniego. Był synem woj. świeckiego Pawła (zob.), bratankiem Przybysława Wyszelica (zob.), miał braci: Adama, kasztelana w Nowem nad Wisłą (1290), Tczewie (1295) i Świeciu (1296–99), oraz Hugona z Brzeźna.
Karierę urzędniczą rozpoczął S. w r. 1284 od objęcia wysokiej godności kasztelana w Świeciu – po ojcu, który przeszedł na palację świecką, wakującą po zgonie jego brata Przybysława. Początkowo pozostawał w cieniu ojca, rywalizującego o wpływy przy ks. wschodniopomorskim Mściwoju II z rodziną i stronnikami woj. gdańskiego i słupskiego Święcy. Wraz z ojcem S. przebywał przy boku księcia jako uczestnik zjazdu w Nakle z ks. wielkopolskim Przemysłem II w r. 1284, a także w r. 1289, podczas wizyty księcia w Byszewie na Kujawach Inowrocławskich. We wrześniu 1291 w Nakle był jednym z możnych pomorskich, którzy ostatecznie zaprzysięgli wybór Przemysła II na następcę Mściwoja II. Od tego czasu S. stale przebywał w najbliższym otoczeniu Mściwoja II, a od poł. października 1294 przejął po ojcu przywództwo możnych południowopomorskich. Po śmierci Mściwoja II (25 XII t.r.) Wyszelicowie utracili znaczenie na rzecz Święców. S. jednak jako kaszt. świecki wziął udział w Gnieźnie w koronacji Przemysła II (26 VI 1295) oraz w jego pokoronacyjnej podróży po Pomorzu. Po śmierci ojca (po 15 VIII t.r.), otrzymał po nim palację świecką, natomiast zwolnioną przez S-a kasztelanię objął jego brat Adam. W r. 1296 poparł S. Władysława Łokietka w konflikcie o władzę nad wschodnim Pomorzem z ks. inowrocławskim Leszkiem.
Za rządów króla Wacława II nastąpił ostateczny upadek znaczenia rodu. Dn. 6 III 1303 nowym woj. świeckim był już Julian (wcześniej cześnik tczewski); dn. 25 IV 1305 pojawił się S. jako były woj. świecki. W lipcu t.r., w dokumencie Piotra, syna Święcy, zaznaczono, że sprzedawany wówczas przez wystawcę Starogard należał poprzednio do kaszt. świeckiego Adama Wyszelica, któremu został skonfiskowany z powodu niewierności wobec Wacława II; Adam Wyszelic utracił wówczas również urząd. Kary te spotkały Wyszeliców rzekomo za udział w akcji zbrojnej w r. 1302, którą wraz z książętami kujawskimi i ks. mazowieckim Bolesławem mieli podjąć na rzecz przebywającego na wygnaniu Władysława Łokietka (B. Włodarski). Nowsze badania Janusza Bieniaka i Jana Powierskiego wykazały jednak, że działań takich nie było, zwłaszcza że Łokietek po powrocie na Pomorze w r. 1306 nie przywrócił Wyszeliców na urzędy. Należy również odrzucić pogląd, jakoby represje dotknęły S-a zaraz po objęciu przez Wacława II władzy na Pomorzu w październiku 1300. Wyjaśnienie przyczyn upadku S-a stało się możliwe dzięki zwróceniu uwagi (B. Śliwiński) na dziedziczenie po byłym wojewodzie wyszogrodzkiej wsi Gądecz przez Ottona Leksika, najpewniej zięcia S-a, a syna blisko związanego z Władysławem Łokietkiem (przed r. 1300) Aleksego z Lekinsteinu, obdarowanego na Pomorzu grodem Nowe nad Wisłą i przyległym terytorium. Przed lipcem 1301 Wacław II przekazał dobra Aleksego Piotrowi, synowi Święcy, tak więc konfiskaty majątkowe dotknęły Wyszeliców i rodzinę Aleksego najpewniej w tym samym czasie, w 1. poł. 1301. Wiązać to zaś należy z najazdem na Pomorze Gdańskie ks. rugijskiego Sambora, któremu stawili opór Święcowie i Krzyżacy. Powierski sądzi, że S. i jego rodzina opowiedzieli się po stronie Sambora, ale nie znajduje to potwierdzenia w źródłach. Święcowie zapewne wykorzystali tylko epizod rugijski do pognębienia Wyszeliców, podkreślając przed Wacławem II związki S-a i jego braci ze zwolennikami Władysława Łokietka.
Po konfiskatach majątkowych S. z braćmi przeniósł się do rodzinnych dóbr położonych w ziemi wyszogrodzkiej, przyłączonej po r. 1296 do księstwa inowrocławskiego. S. trzymał tu wieś Gądecz (paraf. Dóbrcz), Adam – Strzelce, zaś Hugon – Brzeźno. Dn. 25 IV 1305 S. jako były wojewoda, wraz z bratankiem Piotrem, synem Hugona, świadkował na akcie darowizny rycerza pomorskiego Gotszalka z Jani na rzecz klasztoru Cystersów w Pelplinie. T.r. razem z braćmi toczył ostry spór z cystersami z klasztoru w Byszewie o rozgraniczenie Gądecza od klasztornego Trzęsacza, do którego części rodzina Wyszeliców rościła sobie prawa. S. okupował nawet klasztorny majątek, usunął się z Trzęsacza dopiero na skutek interwencji ks. inowrocławskiego Przemysła. Ostatecznie porozumienie z cystersami zawarł S. w Byszewie 16 XI 1308; w akcie ugody tytułowano go byłym woj. świeckim. Wraz z nim do ugody przystąpił brat Hugon, zabrakło natomiast Adama, widocznie obecnego w tym czasie na atakowanym przez Krzyżaków Pomorzu Gdańskim (gdzie książęta inowrocławscy sprawowali namiestnictwo w Tczewie i Świeciu). Z tego też powodu ugodę z klasztorem, już w obecności Adama, ponowił S. w trakcie zimowej przerwy w wojnie o Pomorze Gdańskie 24 II 1309. Jest to jego ostatnie wystąpienie w zachowanych źródłach, prawdopodobnie wkrótce zmarł.
Przy dokumencie z 16 XI 1308 zachowała się pieczęć S-a, wyobrażająca pionową strzałę z krzyżem w miejscu lotek i grotem u dołu z dodatkowo przecinającą ją przez środek drugą strzałą, z grotami z obu końców. Franciszek Piekosiński błędnie zinterpretował wyobrażenie napieczętne jako kotwicę z krzyżem.
S. był żonaty, ale jego stosunki rodzinne nie są znane. Zapewne miał córkę, która wyszła za Ottona Leksika i odziedziczyła dobra ojca. W r. 1315 Leksik potwierdził ugodę swego poprzednika w Gądczu w sprawie granic z Trzęsaczem.
Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV 257–8 (Jasiński K.); – Urzędnicy, V/1; – Bieniak, Wielkopolska, s. 52; Jasiński K., Dzieje ziemi świeckiej i nowskiej od schyłku XII do 1309 r., w: Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, W. 1978 I 133; tenże, Wyszelice. Z dziejów możnowładztwa pomorskiego na przełomie XIII i XIV w., „Zap. Hist.” T. 22: 1956 z. 1/3 s. 215; Kozłowski R., Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego w Byszewie, W. 1972 s. 230–1; Kujot S., Dzieje Prus Królewskich, „Roczn. Tow. Nauk. w Tor.” T. 22–5: 1915–18; Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, Kr. 1899 nr 279, 280, 283; Powierski J., Przyczynek do dziejów politycznych Pomorza Gdańskiego na przełomie XIII i XIV wieku, Zesz. Nauk. Uniw. w Tor., Historia, T. 2: 1966 s. 102; tenże, Studia nad polityką Krzyżaków i ich sąsiadów w początkach XIV wieku, cz. 1, w: Ludzie, władza, posiadłości. Gdańskie studia z dziejów średniowiecza, Red. J. Powierski, B. Śliwiński, Gd. 1994 nr 1 s. 174–5; Śliwiński B., Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII–XIII wieku. Z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113–1296, W.–P. 1989 s. 52–5; tenże, Upadek Wyszeliców, w: Opuscula minora in memoriam Iosepho Spors, Słupsk 1993 s. 139–46; Włodarski B., Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początku XIV wieku, Lw. 1931 s. 170–2; – Pomm. Urk.-buch, nr 375, 447, 483, 487, 488, 493, 499, 501–504, 506, 507, 515, 518, 520, 522, 524–526, 528, 530, 551, 632, 664, 669.
Błażej Śliwiński