Stanisław (Ostaszko) z Dawidowa (Dawidowski) h. Wilczekosy (Prus II) (zm. 1442/3), rycerz pasowany, starosta samborski, sędzia lwowski i sędzia ziemski lwowski.
Był synem szlachetnego Grzegorza Tymszyca, który za zasługi otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego rozlegle nadania ziemskie na Rusi. Pierwsze z nich, z r. 1352 (a nie z r. 1362, jak przyjęli wydawcy dokumentu), obejmowało wsie Horpin, Wyrów, Nahorce i Manasterz w ziemi lwowskiej. W drugim, z datą 20 III 1355, otrzymał położony pod Lwowem Dawidów. Fragment tego dokumentu z błędną lekcją «Sandouo» zamiast «Daudouo» opublikował Henryk Paszkiewicz w pracy „Polityka ruska Kazimierza Wielkiego” (W. 1925). Analizując pismo dokumentu (charakterystyczne dla XV, a nie XIV w.) i listę świadków, wydawca uznał dokument za falsyfikat. Wieś Dawidów należała z pewnością do Grzegorza Tymszyca, którego w r. 1381 i pośmiertnie w r. 1386 nazywano Dawidowskim. Ewentualna falsyfikacja nadania mogła być nieudolną próbą odtworzenia autentycznego dokumentu, lub miała służyć wtórnemu udokumentowaniu praw majątkowych nabytych przed 2. poł. XIV w., gdy dokument jako środek uwierzytelnienia akcji prawnej był jeszcze na ziemiach ruskich rzadko stosowany. Za miejscowym, ruskim lub ormiańskim, pochodzeniem S-a przemawia imiennictwo pierwszych pokoleń rodziny, a także patronimik Grzegorza, odnotowany w łacińskich tekstach obu nadań królewskich, pochodzący zapewne od ruskiego imienia Tymsza. Innym argumentem jest fakt spisania w języku ruskim najstarszych znanych dokumentów starostów Rusi, których odbiorcą był S. (dyplomów z l. 1386 i 1409). S. występował w źródłach początkowo jako Ostaszko (ostatni raz w r. 1420 w zlatynizowanej pisowni Ostapho), zaś dopiero od r.n. pod imieniem Stanisław (lub Staszko), co mogło odzwierciedlać jego konwersję na katolicyzm dokonaną w dojrzałym wieku. Brak bezpośrednich przesłanek potwierdzających przyjęte przez część literatury przedmiotu (J. Chwalibińska) pokrewieństwo S-a, pieczętującego się konsekwentnie Wilczymi Kosami (Prus II), z Jakuszem synem Floriana, z bliżej nieokreślonego Dawidowa, dowodzącym w r. 1424 przed sądem ziemskim krakowskim szlachectwa z h. Turzyna (Prus I).
Po śmierci ojca (po r. 1381) S. wraz z rodzeństwem przeszedł pod opiekę Chodka Łojewicza z Wyżnian h. Korczak, jednego z najbardziej wpływowych przedstawicieli autochtonicznej szlachty ziem ruskich Król. Pol. Jeszcze przed r. 1386 Chodko w imieniu dzieci Tymszyca sprzedał dom we Lwowie (stanowiący przypuszczalnie część spadku po ich ojcu) Żydowi Jakubowi, właścicielowi sąsiedniej posesji. T.r. Chodko asystował przyjęciu w zastaw wsi Czerepin, poręczając za nieletniego S-a. Dn. 8 III 1411 w Parczewie S., określony już mianem strenuus, otrzymał od króla Władysława Jagiełły swój pierwszy, opiewający na 100 grzywien, zapis na królewszczyznach, co mogło być nagrodą za udział w wojnie z Krzyżakami. Począwszy od r.n. pojawiał się S. regularnie jako świadek na zachowanych dokumentach starostów lwowskich (ruskich). W r. 1419 z polecenia królewskiego wziął udział w rozgraniczeniu Kutyszcz i Połahicz w ziemi lwowskiej. Dn. 22 I 1422 lub r.n. jako star. samborski wystawił w Samborze dokument potwierdzający dokonane wcześniej przez siebie z polecenia królewskiego w asyście miejscowych ziemian rozgraniczenie dóbr prawosławnego biskupstwa przemyskiego i wsi Strzałkowice. Zapewne nie był już starostą jesienią 1423, gdy występował bez żadnego tytułu w otoczeniu przebywającego na Rusi króla. W r. 1427 wziął udział w zjeździe szlachty ruskiej z królem w Haliczu i tamże 28 VI t.r. przywiesił swoją pieczęć na zbiorowym akcie szlachty ziemi lwowskiej, zawierającym uznanie praw sukcesyjnych synów Jagiełły. T.r. zasiadał w sądzie miejskim w ratuszu lwowskim, wraz z rajcami i rycerzem Boguchwałem, o czym dowiadujemy się ze skargi wniesionej przez gminę ormiańską tego miasta w sprawie porwania córki rycerza i kupca Grzegorza Ormianina.
Od r. 1430 był S. sędzią sądu przy star. ruskim (lwowskim), tytułując się wymiennie sędzią lwowskim, sędzią pow. lwowskiego lub ziemi lwowskiej, a także sędzią generalnym Rusi. Podczas wojny z w. ks. lit. Świdrygiełłą w r. 1431 wziął udział w letniej wyprawie królewskiej na Łuck i pod murami miasta 23 VIII t.r., jako jeden z komisarzy królewskich, rozpatrywał sprawę zamiany dóbr między braćmi z Czajkowic (pow. gródecki). Przed 27 X, mimo zawartego z początkiem września zawieszenia broni, ludzie Świdrygiełły z załogi zamku w Olesku spalili jeden z dworów S-a wraz z czeladzią szukającą w nim schronienia, oraz złupili jego dobra w Makosiejach koło Trembowli. Incydent ten stał się przedmiotem oficjalnej skargi skierowanej przez Władysława Jagiełłę do wielkiego księcia litewskiego.
Jako sędzia ziemski S. objął przewodniczenie sądu ziemskiego lwowskiego, utworzonego w wyniku wprowadzenia (w lipcu 1434) prawa polskiego w tej prowincji (wg informacji Kaspra Niesieckiego z XVIII w. sąd ten zaczął urzędowanie 1 I 1435). W tym też zapewne czasie S. kazał sporządzić sobie nową pieczęć. Z nieznanych przyczyn (zapewne w wyniku pomyłki rytownika, realizującego większą ilość zamówień nowo powołanych urzędników ruskich), wyobrażała ona w polu godło Wilcze Kosy S-a, w otoku zaś nosiła napis własnościowy nie S-a, lecz ówczesnego star. ruskiego, Wincentego Świdwy z Szamotuł h. Nałęcz. Pomimo formalnego uchybienia S. być może nawet do końca życia uwierzytelniał dokumenty tą pieczęcią. Wraz z innymi przedstawicielami nowo powołanej hierarchii urzędniczej woj. ruskiego S. wziął udział w zjeździe w Brześciu Kujawskim i znalazł się wśród bez mała dwustu gwarantów zawartego tam 31 XII 1435 pokoju z zakonem krzyżackim. Dn. 11 X 1438 we Lwowie, wraz z urzędnikami i reprezentantami szlachty Rusi Czerwonej, współwystawił akt przekazujący zarząd dochodami skarbowymi w woj. ruskim woj. Piotrowi Odrowążowi ze Sprowy i podkomorzemu przemyskiemu Sienkowi z Siennowa, z gwarancjami pokrycia szkód, jakich mogliby doznać z tego powodu ze strony króla. W Mościskach 14 VI r.n. przywiesił pieczęć pod aktem urzędników i szlachty woj. ruskiego ponownie uznających Władysława III (już po osiągnięciu pełnoletności) prawnym dziedzicem Król. Pol. W marcu 1440, podczas ostatniego zjazdu panów koronnych przed wyjazdem króla Władysława III na Węgry, monarcha uczynił na rzecz S-a zapis na królewszczyznach w pow. oleskim.
Podstawą majątku S-a były dobra odziedziczone po ojcu, a pochodzące z nadań królewskich: Dawidów na południowy wschód od Lwowa oraz Horpin, Nahorce, Wyrów i Manasterz na północnym wschodzie. W r. 1386 wziął w zastaw za 19 kop gr, a najpóźniej w r. 1410 kupił za 100 grzywien Czerepin (pow. lwowski). W wyniku małżeństwa z córką nieposiadającego męskiego potomka Chodka Łojewicza w ręce S-a przeszły wsie Nowosielce i Żurawniki w ziemi lwowskiej, Kalinowa Ruda (zapewne późniejsza Kalinowszczyzna koło Czortkowa) oraz Kujdańce, Czernielów z prawosławnym monasterem i Dworzysko Karamandzica (Romanowce, pow. trembowelski). Z zapisów na dobrach królewskich przeszła w r. 1411 na rzecz S-a wieś Podliski, w r. 1431 Żeniów (pow. lwowski) oraz w r. 1433 Perepelniki i Jarosławice (pow. oleski) z klauzulą dożywotniego posiadania. Królewszczyzny te były obciążone zapisami w wysokości co najmniej 450 grzywien. We Lwowie, oprócz sprzedanego przed r. 1386 domu, posiadał S. także drugi dom, który sprzedał wraz z gruntem w r. 1413 za 20 kop gr dominikanom lwowskim. W r. 1415 uzyskał królewski przywilej przenoszący Dawidów na prawo niemieckie, a przed r. 1427 kolejny, przenoszący kompleks dóbr horpińskich na prawo zapewne średzkie. W r. 1421 otrzymał od Władysława Jagiełły konfirmację posiadania dóbr nadanych przez króla nieżyjącemu już Chodkowi Łojewiczowi, jako zadośćuczynienie za zagubienie przez kancelarię królewską dokumentu przedłożonego niegdyś przez S-a w Gródku podczas rewizji przywilejów (zapewne rewizji z r. 1417). W r. 1439 ufundował S. kościół parafialny w Dawidowie p. wezw. św. Stanisława. T.r. w jego święto odstąpił «dla zbawienia swej duszy» dominikanom lwowskim prawo pozyskiwania przez mieszkańców klasztornego Krotoszyna drewna w trzech lasach należących do dóbr dawidowskich w zamian za część pola leżącego pomiędzy tymi wsiami. Nieprawdziwe są natomiast informacje dziewiętnastowiecznego badacza dziejów ojczystych Ludwika Zielińskiego o zameczku, który rzekomo w 1. poł. XV w. wzniesiono w sąsiadującej z dobrami horpińskimi wsi Tadanie, a którego początki późniejsi autorzy wiązali z Dawidowskimi. Dn. 30 VI 1442 zapisał S. dominikanom lwowskim 3 kopy gr z Dawidowa z prośbą o odprawianie trzykrotnie w ciągu tygodnia mszy św. w kaplicy Wszystkich Świętych, w intencji zbawienia własnego i swoich przodków. S. zmarł po 4 VII 1442 (ostatni jego znany dokument jako sędziego ziemskiego), a przed 6 II 1443, kiedy funkcję sędziego ziemskiego sprawował tymczasowo woj. ruski Piotr Odrowąż. Z XVI w. pochodzą informacje o grobowcu Dawidowskich, który znajdować się miał w lwowskim kościele Dominikanów, w kaplicy cudownej ikony Matki Boskiej.
Pierwszą żoną S-a była Anna (Hanka), córka Chodka Łojewicza, poślubiona między r. 1396 a 1406, zmarła zapewne najpóźniej w r. 1421. Już w styczniu r.n. żoną S-a była Jadwiga (zm. po 1447), wówczas bowiem star. ruski Jan Tarnowski potwierdził na Dawidowie dokonany przez S-a zapis jej posagu i wiana w wysokości 120 grzywien. S. miał czterech synów: Mikołaja, Joszka, Stanisława i Jana, z których co najmniej dwóch najpóźniej w r. 1433 osiągnęło lata sprawne, oraz dwie córki: Zofię i Annę. W r. 1439 na podstawie dokonanego wcześniej działu dóbr uregulował S. wzajemne zobowiązania synów. Dobra horpińskie przypadły najstarszemu Mikołajowi, Żurawniki i Nowosielce – Joszce, Dawidów, Czerepin i Żeniów z dożywociem rodziców i obowiązkiem wyposażenia sióstr – Janowi, pozostałe Stanisławowi.
Mikołaj, piszący się z Horpina, w r. 1446 zaliczony został w sądzie grodzkim lwowskim do szlachty określanej – w odróżnieniu od «nobiles de Ruthenicali genologia» – mianem «nobiles Lachi»; zginął w bitwie z Mołdawianami na Krasnym Polu w r. 1450 (J. Długosz podając tę informację nazywa go mylnie Stanisławem); pozostawił wdowę Świętochnę, synów Macieja i Michała oraz nieznaną z imienia córkę, nad którymi opiekę przejął podsędek lwowski Ścibor z Wiszni. Joszko zmarł między sierpniem 1441 a czerwcem r.n. Dwaj pozostali synowie Stanisław i Jan wymienili się dobrami dziedzicznymi w r. 1464. Starszy Stanisław, który w r. 1456 zwracał długi zaciągnięte na wykup żony z niewoli tatarskiej, wziął Dawidów, Czerepin i Żeniów; zmarł ok. r. 1468, pozostawił syna Jana. Młodszy syn S-a Jan, żyjący jeszcze w r. 1472, wziął Nowosielce, Żurawniki i wsie w pow. trembowelskim; w r. 1466 musiał oczyścić się przysięgą z zarzutu napaści i ograbienia cerkwi; był ojcem Stanisława Dawidowskiego z Nowosielców, w l. 1502–9 podsędka, a następnie sędziego ziemskiego lwowskiego (1509–12). Córka S-a Zofia została jeszcze za życia ojca wydana za Ścibora z Wiszni, późniejszego sędziego ziemskiego lwowskiego; bracia w r. 1444 spłacili ją z dóbr macierzystych. Anna wyszła najpóźniej w r. 1448 za Jana Spicznika z Bołszowa, późniejszego miecznika halickiego.
Boniecki, I 177, IV 114; Niesiecki, I 260–1, III 315; Okolski, II 557; Paprocki, s. 210; Uruski, II 79; – Gąsiorowski A., Itinerarium króla Kazimierza Wielkiego. Materiały 1333–1370, „Roczn. Hist.” R. 64: 1998 s. 188–9; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lw. 1938 s. 110, 150–2; Urzędnicy, III/1 (błędna data roczna w komentarzu do nr 1092, dokument nie z 25 IV 1443 lecz z r. 1445), IV/1 (komentarz do nr 853); – Chwalibińska J., Ród Prusów w wiekach średnich, Tor. 1948 s. 122–3, 157; Ehrlich L., Starostwa w Halickiem w stosunku do starostwa lwowskiego w wiekach średnich (1390–1501), Lw. 1914 s. 59; Haisig M., Ciekawa pieczęć Stanisława z Dawidowa z połowy XV-go wieku, „Mies. Herald.” T. 17: 1938 nr 3 s. 40–2; tenże, Sfragistyka szlachecka doby średniowiecza w świetle archiwaliów lwowskich, Lw. 1938; Hruševskyj M., Istorija Ukraïny-Rusy, Kyïv–L’viv 1907 VI; Kurtyka J., Z dziejów walki szlachty ruskiej o równouprawnienie: represje lat 1426–1427 i sejmiki roku 1439, „Roczn. Hist.” R. 66: 2000 s. 105; Lewicki A., Powstanie Świdrygiełły. Ustęp z dziejów unii Litwy z Koroną, Kr. 1892 s. 126; Liske X., Kilka uwag o sądownictwie czerwonoruskim, „Kwart. Hist.” R. 2: 1888 s. 391–2; Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, W. 1925 s. 186, przyp. 1; Perzanowski Z., Dodatek, w: Dok. sądu ziem. krak., s. XXIII–XXIV; Piekosiński F., Heraldyka polska wieków średnich, Kr. 1899; Prochaska A., Zamki kresowe i kresowa szlachta, „Przew. Nauk. i Liter.” T. 44: 1918 s. 1072; Sikora F., Krąg rodzinny i dworski Dymitra z Goraja i jego rola na Rusi, w: Genealogia. Kręgi zawodowe i grupy interesu w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Red. J. Wroniszewski, Tor. 1989 s. 76; Sułkowska-Kurasiowa I., Dokumenty królewskie i ich funkcja w państwie polskim za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów 1370–1444, W. 1977 s. 82, 87; Świętochowski R., Na marginesie artykułu F. Markowskiego „Gotycki klasztor dominikański we Lwowie w świetle rękopisu z XVI wieku”, „Kwart. Architektury i Urban.” T. 14: 1969 z. 2 s. 94; Tęgowski J., Skarga społeczności Ormian lwowskich z powodu raptus puellae (Przyczynek źródłowy do poznania Sulimów małopolskich), w: Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, Tor. 1996 s. 286, 289; Trajdos T. M., Dobroczyńcy mendykantów średniowiecznego Lwowa, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyński, W. 1999 VIII 230; tenże, Kościół dominikanów lwowskich w średniowieczu jako ośrodek kultowy, „Nasza Przeszłość” T. 87: 1997 s. 56; tenże, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły (1386–1434), Wr. 1983 I 282–3; tenże, Uposażenie klasztoru dominikanów lwowskich w średniowieczu, „Nasza Przeszłość” T. 91: 1999 s. 59–64 (prace tego autora z błędami rzeczowymi); Wilamowski M., Początki i powstanie hierarchii urzędów ziemskich województwa ruskiego i Podola, „Roczn. Hist.” R. 64: 1998 s. 112, 114; – Akta grodz. i ziem., II, IV–IX, XII XV, XVII–XIX; Akty Zap. Ross., I nr 31; Arch. Kom. Hist., 1919 XII nr 1 s. 179; Cod. Epist. Saec. XV, II; Długosz, Historia, V; Hube R., Wyrok lwowski roku 1421, W. 1887 dod. nr 1; Jana Zamoyskiego notaty heraldyczno-sfragistyczne, Wyd. F. Piekosiński, w: tenże, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego, Kr. 1907 VII; Kod. Litwy, s. 360; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890; Matricularum summ., III, IV/3; Najstarsza księga miejska [Lwowa] 1382–1389, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1892; Okolski S., Russia florida, Leopoli 1646 s. 79; Petruszewicz X. A., Materiały historyczne, „Przegl. Archeol.” 1882 z. 1 s. 72–3; Pirawski T., Relatio status almae archidioecesis Leopoliensis, Wyd. K. J. Heck, Lw. 1883 s. 126; Spieralski Z., Z dziejów Archiwum Koronnego Krakowskiego. Kopiariusz Jana Łaskiego (ok. 1505), „Studia Źródłozn.” T. 24: 1979, Aneksy s. 136–7; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen im 15. Jh., Hrsg. v. E. Weise, Königsberg 1939 I nr 218; Starod. Prawa Pol. Pomn., VII/2 nr 434, 436, X nr 149; Ukraïns’ki gramoty, Wyd. V. Rozov, Kyïv 1928 I; Vol. leg., I 58; Zbiór dokumentów znajdujących się w Bibliotece Hr. Przezdzieckich w Warszawie, Wyd. A. Chmiel, Kr. 1890; Zbiór dok. mpol., VI nr 1756, 1861, VII nr 1914, 1939, 2033, 2087, 2126, VIII nr 2534; – „Dod. Tyg. do Gaz. Lwow.” 1858 nr 5 s. 72, nr 50 s. 236; – AGAD: Metryka Kor., t. 20 k. 19; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: Castr. Leopol., F. 9 op. 1 spr. 464 s. 1015–16, 1017–19; L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 5 (Kolekcja Ossolińskich), op. 3 (Diploma), spr. 175, 1915; Zakł. Narod. im. Ossolińskich we Wr.: dok. perg. BO 2583, 2589, 2598, 2599; – Zbiory Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu (Niemcy): dok. perg. A 35, A 37, A 54, A 55, A 56, A 58, A 60.
Maciej Wilamowski