Ryś Stefan, pseud.: Fischer, Józef, Jung, Richard Katz, Referent, Stefan Waga, Young (1906–1975), urzędnik, porucznik Armii Krajowej. Ur. 24 VII w Krakowie, był synem Franciszka, robotnika kolejowego (zm. 1927), i Anny z domu Korek.
R. ukończył 6 klas Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego (1925), następnie Dwuletnią Szkołę Kupiecką Męską Tow. Szkoły Kupieckiej w Krakowie (czerwiec 1927). Po ukończeniu kursu podchorążych rezerwy piechoty w Rawie Ruskiej przeniósł się do Gdańska w r. 1928 i pracował tam aż do wybuchu wojny w firmie «St. Marlewski & Co», zajmującej się sprzedażą samochodów i części samochodowych, początkowo jako kierownik ekspedycji części, a od r. 1932 jako kierownik filii tej firmy w Gdyni i prokurent. Był także pracownikiem Samodzielnego Referatu Informacyjnego przy sztabie Morskiej Brygady Obrony Narodowej, utworzonej w r. 1937.
W kampanii wrześniowej 1939 r., przydzielony do sztabu Dowództwa Obrony Wybrzeża, uczestniczył R. w walkach w obronie Gdyni i Oksywia. Wzięty tam do niewoli 19 IX t. r., zbiegł z transportu do obozu jenieckiego. Poszukiwany przez gestapo z racji działalności przedwojennej, przeniósł się do Nowego Sącza. Wprowadzony wiosną 1940 przez stryjecznego brata Zbigniewa Rysia do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), R. organizował w jego ramach przerzut ludzi przez Słowację na Węgry. Od lipca t. r. był kierownikiem pododcinka nowosądeckiego Komórki Łączności z Zagranicą Oddziału V (Łączności) Komendy Głównej ZWZ. Przeniesiony do Warszawy w marcu 1941, zamieszkał przy ul. Podhalańskiej 27. Od kwietnia t. r. był zastępcą Bernarda Zakrzewskiego, szefa Wydz. Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu w Oddziale II (Informacyjno-Wywiadowczym) Komendy Głównej ZWZ – Armii Krajowej (AK). Podlegał mu bezpośrednio m. in. oddział bojowy kontrwywiadu «993/W», który wykonał kilkadziesiąt akcji (m. in. 20 VI 1944 dowodził wykonaniem wyroku na Eugeniuszu Świerczewskim, bezpośrednim sprawcy aresztowania gen. Stefana Roweckiego «Grota»). Miał stopień wojskowy plutonowego podchorążego rezerwy. Rozkazem Dowódcy AK z 10 VIII 1942 mianowany został podporucznikiem czasu wojny, zaś na mocy rozkazu z 2 X 1944 awansował do stopnia porucznika czasu wojny. We wniosku odznaczeniowym z sierpnia 1943 pisał o nim B. Zakrzewski: «Bardzo odważny, wyjątkowo pracowity, poświęcający wszystko dla służby. Sprawuje bezpośredni nadzór nad oddziałem bojowym. Jego zasługą jest zdecydowane, a jednocześnie ostrożne wkraczanie do akcji».
Aresztowany przypadkowo 19 VII 1944 pod nazwiskiem Stanisława Rutkowskiego (w czasie okupacji posługiwał się też R. nazwiskiem Stefan Wadora) i osadzony na Pawiaku, R. wydostał się stamtąd w nocy z 27 na 28 VII t. r. (wykupienie zorganizował Stanisław Leszczyński «Vigil»). Podczas powstania warszawskiego dostał się 2 IX 1944 do obozu przejściowego w Pruszkowie, a stamtąd został wywieziony do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen.
Uwolniony przez oddziały radzieckie, wrócił R. w marcu 1945 do kraju. Zatrzymał się początkowo w Krakowie, potem prowadził gospodarstwo rolne w Kosowie koło Świecia. Ujawniając się przekazał na ręce kpt. (późniejszego płk.) Józefa Różańskiego, dyrektora Dep. Śledczego Min. Bezpieczeństwa Publicznego, tzw. kartotekę Rysia obejmującą agentów gestapo, rozpracowywanych przez kontrwywiad Oddz. II Komendy Głównej AK.
Aresztowany 28 I 1946, był R. więziony do 5 II 1947. Po zwolnieniu zajął się handlem. W l. 1947–8 należał do Związku Zawodowego Transportowców (sekcja automobilistów) w Gdyni, gdzie mieszkał od r. 1948. Ponownie aresztowany 28 I 1949, za – rzekome – «działanie w kierunku zwalczania antyfaszystowskiego ruchu narodowo-wyzwoleńczego», został skazany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m. stoł. Warszawy z dn. 4 III 1954 na 6 lat więzienia (sądzony był m. in. razem z B. Zakrzewskim). Zwolniony został z więzienia mokotowskiego 31 I 1955, a następnie zrehabilitowany (postanowieniem Sądu Najwyższego z dn. 15 XII 1956).
Od kwietnia 1955 pracował R. w Gdańskiej Fabryce Farb i Lakierów w Gdańsku–Oliwie, w ostatnich latach jako kierownik działu zaopatrzenia. Zmarł 24 IX 1975 w Gdyni i został pochowany na cmentarzu Witomińskim. Odznaczony był Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1944), Krzyżem Walecznych (1944), Virtuti Militari V kl.
R. był dwukrotnie żonaty: z Heleną z domu Kresin (1912–1942), obywatelką Wolnego Miasta Gdańska, a od r. 1943 z Eugenią z domu Szarek (ur. 1909), łączniczką w kontrwywiadzie organizacji «Muszkieterowie», następnie kierowniczką referatu «993/E» w Wydz. Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddz. II Komendy Głównej AK (pseud. «E-27»), po wojnie urzędniczką w Gdyni. Miał czworo dzieci: z pierwszego małżeństwa synów: Andrzeja (ur. 1934), prawnika, i Grzegorza (ur. 1936), rolnika, obu zamieszkałych obecnie w Krakowie, a z drugiego małżeństwa dwie córki: Bożenę (ur. 1944), zamężną Drożdż, ekonomistkę, zamieszkałą w Gdyni, i Marię (ur. 1948), zamężną Dubicką, lekarkę, zamieszkałą w Gdańsku.
Kunert, Słown. konspiracji warsz., I (fot., bibliogr.); – Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Wyd. 2. uzup., Kr. 1984; Bieniek J., Sto osiem rajdów Rysia, Nowy Sącz 1986 s. 4; Garliński J., Niezapomniane lata. Dzieje Wywiadu Więziennego i Wydziału Bezpieczeństwa Komendy Głównej Armii Krajowej, Londyn 1987; Latkowska-Rudzińska H., Łączność zagraniczna Komendy Głównej Armii Krajowej 1939–1944. Odcinek „Południe”, L. 1985; Marat S., Snopkiewicz J., Ludzie bezpieki, W. 1990; Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939–1944, W. 1983; Zbyszewska Z., Ministerstwo polskiej biedy, W. 1983; – „Dzien. Bałtycki” 1975 nr 212; – Gdańska Fabryka Farb i Lakierów: Teczka osobowa R-a; – Relacje żony, Eugenii Ryś z Gdyni, stryjecznego brata Zbigniewa Rysia; – Informacje syna, Andrzeja Rysia i córki, Bożeny Drożdż.
Andrzej Krzysztof Kunert